Historia da música

A historia da música é tanto o estudo da evolución que a música sufriu ao longo dos tempos, como -tamén- o conxunto de procesos que esta evolución comportou así como o estudo das diferentes tradicións na música e a súa ordenación no tempo. Por unha banda é unha disciplina de estudo que se insire dentro da musicoloxía histórica e, por outra, é o resultado dos datos e interpretacións feitas por musicólogos e outros investigadores. Á súa vez, o estudo de como este estudo da historia da música foi evolucionando ao longo do tempo coñécese como historiografía da música.

Dado que toda cultura coñecida ha ter algunha forma de manifestación musical, a historia da música abarca a todas as sociedades e épocas, e non se limita, como veu sendo habitual, a Occidente, onde se utilizou a expresión «historia da música» para referirse á historia da música europea e a súa evolución no mundo occidental.

A música dunha cultura está estreitamente relacionada con outros aspectos da cultura, como a organización económica, o desenvolvemento técnico, a actitude dos compositores e a súa relación cos oíntes, as ideas estéticas máis xeneralizadas de cada comunidade, a visión acerca da función da arte na sociedade, así como as variantes biográficas de cada autor.

No seu sentido máis amplo, a música nace co ser humano, e xa estaba presente, segundo algúns estudosos, moito antes da expansión do ser humano polo planeta, hai máis de 50.000 anos. É polo tanto unha manifestación cultural universal.

A paleografía musical permite á historia da música descifrar e interpretar partituras escritas con sistemas diferentes ao noso. Ad té levavi, dun gradual francés do século XII

A historia da música como disciplina

Como disciplina, teoricamente, a historia da música podería ser considerada como unha parte da historia da arte, pero esta, na maioría de casos, circunscribiuse ás artes plásticas, por outra banda, o mesmo material a historizar é bastante diverso para que os seus camiños sexan moi diversos.

Nun sentido amplo, a historia da música pódese referir, e de feito refírese a calquera aspecto ou elemento que forme parte dos fenómenos musicais nunha cultura ou sociedade. Por iso estuda a composición de obras, a interpretación, a recepción, a transmisión, a teorización e a crítica (ou en xeral, a opinión) , como elementos destacados. Como concrecións dalgúns destes aspectos, estuda a evolución dos instrumentos, das agrupacións e das tradicións interpretativas, así como as formas de ensino e de aprendizaxe. Dado que a historia da música entende a música como parte dun sistema cultural, require, igualmente, do estudo de todos aqueloutros elementos -algúns deles non especificamente musicais- que permiten inserir cada música no seu contexto xeográfico, histórico e cultural. Neste sentido son importantes os estudos biográficos que permiten, a miúdo, non só contextualizar e dotar de significado producións musicais concretas.

Exclusións

Desde os seus inicios -que se sitúan, habitualmente, no século XVIII -, o estudo da evolución da música referiuse case exclusivamente á música clásica europea. Deste xeito, tradicionalmente, a historización de, por exemplo, a música hindú considerou que correspondía máis ben á etnomusicoloxía, e que a historia do rock formaba parte do campo de acción dos estudos culturais. Estas foron algunhas limitacións importantes da historia da música pero non as únicas. Unha parte non pequena dos historiadores da música clásica europea, actuaron cuns obxectivos, unha metodoloxía e uns posicionamentos apriorísticos limitados. Lonxe de aplicar un concepto de música amplo, que englobara todos os procesos humanos que fan posible a existencia da música, a miúdo centráronse na evolución da composición, e fixeron unha historia da composición e dos compositores punteiros. De resultas diso, moitas veces a historia da música acabou sendo unha historia dos estilos compositivos cunha atención preferente á evolución das formas musicais e os as técnicas compositivas, contextualizada socialmente no mellor dos casos.

O século XIX, e en concreto o Romanticismo, coa súa mirada cara ao pasado, deu un impulso moi notable a esta historia da música nada o século anterior no contexto da Ilustración. O Romanticismo (e máis tarde o positivismo) impulsou estudos históricos musicais mediatizados polo concepto do xenio, e en concreto do xenio creador, compositor. O principal centro de interese eran as obras que a análise musical da época -aplicando a ideoloxía da obra de arte autónoma- consideraba 'obras mestras' do pasado, e, por extensión, as biografías dos seus autores.

Por iso, ao longo de boa parte do século XIX e do século XX, a historia da música (clásica europea) foi, máis ben, unha historia da composición, cunha dedicación menor non só a outros fenómenos senón tamén ás implicacións sociais e culturais completas e reais destes procesos compositivos. Tamén por iso, a miúdo, esta disciplina sentiuse máis atraída polo estudo de fenómenos minoritarios que implicaban músicas que a teoría musical e a análise musical consideraban 'de calidade', que non polo estudo doutros fenómenos con maior relevancia social, pero referidos a uns produtos musicais que non gozaban deste prestixio. Isto explica que a historia da música do século XX pase moito máis a miúdo por Arnold Schönberg ou Igor Stravinskii, por poñer algúns exemplos, que polo pop e o rock. Aínda que ao longo do século XX hai exemplos de estudos de historia da música feitos cunha visión ampla, si é certo que a simbiose de disciplinas como a etnomusicoloxía e os estudos culturais coa musicoloxía histórica fixo que unha parte significativa dos estudos de historia da música das últimas décadas se levasen a cabo cun alcance moito máis amplo, e que se suscitasen máis estudos da historia da música popular.

Susan McClary sinalou que a miúdo pareceu coma se os posicionamentos posmodernos e críticos que impregnaron outras disciplinas das ciencias sociais non conseguisen facer o mesmo na historia da música e que os avances metodolóxicos a miúdo xeneralizábanse cando noutras ciencias sociais xa resultaban pasados por outros posicionamentos xa máis actualizados. E isto é unha consecuencia máis da ideoloxía da obra da arte autónoma.

Métodos

A iconografía musical aporta moita información á historia da música se se aplican criterios interpretativos adecuados, aínda que sexan unhas representacións seguramente pouco realistas como esta: instrumentos musicais sobre unha mesa; Evaristo Baschenis (1617-1677)

Os métodos e as ferramentas da historia da música son case tan diversos como os seus temas de estudo. Inclúen o estudo de fontes documentais orixinais, e a aplicación de metodoloxías diversas para avalialas, interpretalas e extraer conclusións. As fontes documentais son de índole moi diversa, tanto nos seus contidos como nos soportes. En canto aos soportes, trátase sobre todo de documentación escrita (sobre papel, pergamiño ou outros soportes), pero tamén retablos ou outros lugares onde se puidesen facer representacións iconográficas que aportaran información sobre instrumentos (como son, como se tocan, como se combinan ...), sobre situacións de interpretación musical etc. sen esquecer os soportes sonoros e videográficos (CD, DVD, ...) cando se trata da historia da música máis recente. Paralelamente, a musicoloxía histórica ha ter que preocuparse de que os arquivos onde se gardan estas fontes sexan localizables e consultables.

Cuestións como por exemplo "Por que Beethoven suprimiu o nome de Napoleón da portada da súa sinfonía número 3, Heroica?" son do interese dos historiadores da música

En canto ao tipo de información que conteñen estas fontes, é tamén moi diversa: partitura (xa sexan manuscritas polo mesmo compositor ou primeiras edicións, ás que, a miúdo, hai que aplicar coñecementos de paleografía musical); representacións de instrumentos e/ou de interpretacións; documentación privada (diarios, crónicas, cartas ...); normativa; biografías; documentación económica diversa (contratos, compravendas ...); testamentos; prensa (programas, críticas, ...); tratados teóricos ou didácticos etc.

O historiador da música aplica a estas fontes metodoloxías diversas de análises, algunhas máis propias da mesma historia, por exemplo cando traballa con contratos ou testamentos, ou máis específicas da música por exemplo as da análise musical cando traballa cunha partitura ou debe poder descifrar ata que punto é verosímil unha representación iconográfica.

Deste xeito os especialistas da historia da música elaboran monografías que poden versar sobre aspectos moi diversos. Velaquí algúns exemplos: historia dunha institución ou dun grupo musical, a música nun centro cultural (unha corte, un mosteiro, unha cidade...) nun período, evolución da música para un instrumento, ou para un grupo de instrumentos, ou para unha agrupación (a orquestra...), a práctica interpretativa nuns períodos e lugares concretos: formas de interpretar (instrumentos, articulación, ornamentación, tempos), funcións, significados, circunstancias, repertorios, para quen...), a evolución dun xénero (a sinfonía, a ópera...) nunhas coordenadas xeográficas e/ou cronolóxicas concretas, a historia dun estilo (todo ou nunha zona concreta), a produción dun compositor (posiblemente conectada á súa biografía), a incidencia dun invento (a radio, ...) na cultura musical dun grupo humano; biografías de autores e/ou intérpretes, a difusión dun estilo, un xénero ou unha forma musical máis aló do lugar e momento de orixe coas correspondentes transformacións, a produción dun grupo de músicos con ataduras estilísticas (escola), a evolución dunha forma de interpretación (os castrados ... ), a evolución dos aspectos profesionais e contractuais do músico etc. Así mesmo elaboran edicións críticas de obras doutros momentos históricos.

Pedagoxía

A historia da música ocupa un lugar importante no ensino e a aprendizaxe da música, en moitos casos é o único achegamento á música desde fóra da mesma disciplina, e coa metodoloxía doutra ciencia (a historia).

A historia da música como evolución da música

Un dos resultados importantes do estudo levado a cabo pola musicoloxía histórica é a periodización da historia da música. Esta, levouse a cabo aplicando os criterios, límites e métodos mencionados antes, con conexións desiguais coa historia xeral e coa historia da arte, e establecendo unhas franxas que. en moitos casos, veñen dadas principalmente por elementos de estilo.

Música prehistórica

Artigo principal: Música prehistórica.

Danza de Cogul. Mulleres bailando ao redor dun home espido.

O desenvolvemento da música entre os seres humanos aconteceu co pano de fondo dos sons naturais da contorna. Posiblemente estivo influído polos cantos dos paxaros e os sons que outros animais utilizan para comunicarse. Algúns biólogos teorizaron que a habilidade para recoñecer sons non creados por humanos que poderiamos considerar "musicais" proporciona unha vantaxe selectiva. (Véxase Música animal).

A música prehistórica, habitualmente chamada música primitiva, é o nome dado a toda a música producida en culturas preliterarias, actividade iniciada nalgún lugar incerto e nun pasado moi afastado.

A música indíxena de América e aborixe de Australia poderíase chamar prehistórica polas súas características, pero o termo utilízase para referirse á música europea anterior ao desenvolvemento da escritura. É máis habitual denominar a música "prehistórica" dos continentes non europeos, especialmente a que aínda existe na actualidade, música folclórica, étnica ou tradicional.

Música da antigüidade

Artigo principal: Música da antigüidade.

Considérase que a prehistoria concluíu co desenvolvemento da escrita, e xa que logo, tamén a música que se producía. A música da antigüidade é o nome co que se denomina a actividade musical realizada durante o Idade antiga.

A canción máis antiga que se atopou está escrita en grafía cuneiforme; atopouse en Ur, e data do ano 4000 a.C. foi descifrada pola profesora Anne Draffkorn Kilmer da Universidade de Berkeley (California), e demostrou que está composta en harmonías con intervalos de terceiras, como os antigos gymel ingleses, e usaban o afinación pitagórica da escala diatónica.

Hai debuxos en xerras e paredes de instrumentos de vento con dous tubos, como os utilizados polos gregos, e gaitas antigas. Tamén atopamos escritos, como os de Aristóteles (Problemas, Libro XIX.12) que describen técnicas musicais da época, indicando algún tipo de polifonía.

Instrumentos como a frauta de sete buracos e varios tipos de instrumentos de corda recuperáronse nos sitios arqueolóxicos da civilización do Val do Indo.

A música clásica india (marga) atópase recollida nas escrituras da tradición hindú, os Vedas. No Samaveda, un dos catro vedas, descríbese extensamente a música antiga hindú.

Tradicións clásicas

Artigo principal: Música clásica.

A música clásica é un termo amplo, un pouco impreciso. Unha música é clásica se inclúe algúns dos trazos seguintes: unha tradición aprendida, soporte desde a igrexa ou da corte, ou dun gran capital cultural. A música clásica tamén se describe como complexa, duradeira, transcendente e abstracta.

En moitas culturas a tradición clásica coexiste coa música tradicional ou popular, ocasionalmente durante miles de anos, e con niveis diferentes de intercambio mutuo coa tradición paralela.

Asia

Por zonas, a música asiática cobre fundamentalmente as culturas musicais de Arabia, Asia Central, leste de Asia Oriental, sur de Asia, e sueste de Asia.

India

Mridangam, tambor hindú

A música india é unha das tradicións musicais máis antigas do mundo. A civilización do Val do Indo ten esculturas onde se representan espectáculos de danza e aparecen instrumentos musicais antigos, como a frauta de sete buracos. Varios tipos de instrumentos de corda e tambores recuperáronse nas escavacións realizadas por sir Mortimer Wheeler nos sitios arqueolóxicos de Harappa e Mohenjo-daro. O Rigveda presenta elementos de música hindú actual, cunha notación musical que indica a métrica e o xeito de cantar. A antiga tradición musical hindú tamén fala de tres acentos e dunha música vocal coñecida como "Samagan" ( Sama significa melodía e Gan o xeito de cantar).

As orixes de música clásica hindú atópanse escritas nunha das recompilacións literarias máis antigas, as Vedas. No Samaveda, un dos catro vedas, descríbese a música con bastante detalle.

A música clásica hindú inclúe as dúas grandes tradicións da música carnática do sur e a música clásica indostánica do norte. Estas tradicións son milenarias e desenvolvéronse ao longo de grandes períodos; hoxe en día seguen vivas e son fundamentais na vida dos hindús como fonte de inspiración relixiosa, expresión cultural e entretemento.

China

Artigo principal: Música taoísta.

Concerto de música tradicional chinesa con instrumentos da Dinastía Tang

A música clásica chinesa é a arte tradicional ou da corte da China. Ten unha longa historia que se remonta a máis de 3.000 anos de existencia. Ten os seus propios sistemas de notación musical, un determinado sistema de afinación, alturas, instrumentos musicais e estilos ou xéneros musicais. A música chinesa é pentatónica-diatónica, tendo unha escala de doce notas nunha oitava (5 7=12), o igual que na música europea.

Persia

Músicos da época dos sasánidas nun prato do século VII (British Museum).

A música persa é a música de Persia e dos países de lingua persa. Musiq , é a ciencia e a arte da música, e Muzik , o son e a interpretación da música. Os iranianos antigos daban grande importancia á música e a poesía, como aínda fan na actualidade.

Europa

A música clásica europea é un termo un pouco ancho, e fai referencia á música producida polas tradicións artísticas en Europa, especialmente entre o ano 1000 e 1900, aínda que a denominación de "música clásica" séguese aplicando ás composicións dos séculos XX e XXI que xorden desta tradición. O fundamento teórico desta tradición desenvolveuse entre 1550 e 1825.

Grecia

Artigo principal: Música da Antiga Grecia.

Unha parte importante da historia escrita da antiga Grecia estaba dedicada ao antigo teatro grego, na que os coros actuaban en actos de entretemento e en celebracións relixiosas. Entre os instrumentos musicais que os acompañaban estaba o aulos, de cana dobre, e un tipo de lira, instrumento de corda pinzado: a cítara.

A música tiña un papel importante dentro do educación dos individuos, e os mozos ensinábaselles a partir dos seis anos. Esta alfabetización musical xeral favoreceu un desenvolvemento musical moi sólido cunha forte fundamentación teórica. Os modos musicais gregos converteríanse na base da música relixiosa occidental e, por extensión, da música clásica. En canto á música grega posterior, recibiu as influencias do Imperio romano, das culturas da Europa do Leste e os séculos de dominio do Imperio bizantino.

No século XIX compositores de ópera como Nikolaos Mantzaros (1795-1872), entre outros, revitalizaran a música clásica grega.

Véxase tamén

Bibliografía

• Comellas, José Luis (2006). Ediciones Rialp, ed. Historia sencilla de la música. ISBN 978-84-321-3863-1. 
• Izquierdo Anrubia, José (2009). Joaquín García de Antonio. Maestro de capilla. Anna, 1710 - Las Palmas, 1779 (PDF). ISBN 978-84-613-6912-6. 

Outros artigos

• Musicoloxía

Ligazóns externas

• Historia da música Arquivado 21 de xaneiro de 2012 en Wayback Machine.