Declinación do latín
A declinación do latín é o conxunto de formas en que se declinan os substantivos, adxectivos, pronomes e outras categorías de palabras na lingua latina. En latín, a declinación dunha palabra serve para indicar a función e o número gramatical. Hai cinco declinacións, que están numeradas e agrupadas segundo a terminación e o seu xénero gramatical. Os diferentes casos exprésanse por medio dun sufixo (ou morfema gramatical) incluído ó remate de da palabra. A flexión das palabras dentro dunha mesma declinación varía segundo o seu xénero gramatical: masculino, feminino ou neutro.
Cada un dos seis casos[1] ten unha función principal e unha serie de funcións secundarias, que poden ter unha semellanza gramatical coa función principal ou non. Este sistema de casos do latín influíu na gramática das linguas románicas (as linguas que descenden do latín). Algunhas, coma o romanés, aínda conservan un sistema de casos hoxe en día, mentres que outras, coma o catalán, só conservan algúns vestixios.
As declinacións
[editar | editar a fonte]En latín existen cinco declinacións, posto que dependendo da vogal temática existen distintos morfemas flexivos para un mesmo caso. As distintas declinacións agrupáronse segundo a vogal temática do nome xa en época romana do seguinte xeito:
- Primeira declinación: vogal temática -a, xenitivo en -ae.
- Segunda declinación: vogal temática -o, xenitivo en -i.
- Terceira declinación: tema en consoante ou -i, xenitivo en -is.
- Cuarta declinación: vogal temática -u, xenitivo en -us.
- Quinta declinación: vogal temática -e, xenitivo en -ei
Os casos da declinación
[editar | editar a fonte]Cada declinación presenta sete casos con variantes morfolóxicas distintas para cada un segundo o seu número (singular ou plural) e o seu xénero (masculino,feminino ou neutro). Dende un punto de vista sincrónico pódese producir un fenómeno de amálgama (que diferentes casos presenten o mesmo morfema flexivo). Os casos en latín son:
- Nominativo: emprégase para indicar o suxeito, o atributo e para usos metalingüísticos.
- Vocativo: emprégase para referirse á persoa á que se dirixe a palabra.
- Acusativo: emprégase para indicar o obxecto directo, o suxeito dunha oración subordinada substantiva de infinitivo e nalgúns complementos circunstancias que indiquen dirección, extensión, idade ou distancia.
- Xenitivo: emprégase para indicar o complemento do nome e como complemento de réxime dalgúns verbos.
- Dativo: emprégase para indicar o obxecto indirecto, o dativo de interese, o complemento posesivo do verbo sum e o complemento de réxime dalgúns verbos.
- Ablativo: emprégase na maioría dos complementos circunstanciais e tamén en certos complementos de réxime.
- Locativo: Algunhas declinacións presentan locativo para indicar lugar só con nomes de cidades, illas ou lugares menores.
Os morfemas flexivos das declinacións
[editar | editar a fonte]Os morfemas flexivos de cada caso engádense a raíz da palabra por sufixación. Segundo os casos, o xénero e o número estes son os morfemas flexivos:
Primeira declinación
[editar | editar a fonte]| Caso | Singular | Plural |
|---|---|---|
| Nominativo | -a | -ae |
| Vocativo | -a | -ae |
| Acusativo | -am | -as |
| Xenitivo | -ae | -arum |
| Dativo | -ae | -is |
| Ablativo | -a | -is |
| Locativo | -ae | Non hai |
Segunda declinación
[editar | editar a fonte]| Caso | Singular | Plural | ||
|---|---|---|---|---|
| M. e F. | Neutro | M e F. | Neutro | |
| Nominativo | -us | -um | -i | -a |
| Vocativo | -e | -um | -i | -a |
| Acusativo | -um | -um | -os | -a |
| Xenitivo | -i | -i | -orum | -orum |
| Dativo | -o | -o | -is | -is |
| Ablativo | -o | -o | -is | -is |
| Locativo | -i | -i | non hai | non hai |
Terceira declinación
[editar | editar a fonte]A terceira declinación presenta variacións segundo a palabra sexa parisílaba (temas en consoante) ou imparisílaba (temas en -i). Esta nomenclatura débese a que as palabras chamadas imparisílabas teñen distinto número de sílabas no nominativo que no xenitivo, as parisílabas o mesmo.
Declinación imparisílaba
[editar | editar a fonte]¨As palabras con tema en -p, -b, -c, -g, -t, -d forman o nominativo e o vocativo co morfema -s. (Exemplo: plebs, plebis; legs > lex, legis). As palabras con tema en -l, -r, -n ou -s non toman ningunha desinencia no nominativo e no vocativo.
| Caso | Singular | Plural | ||
|---|---|---|---|---|
| M. e F. | Neutro | M e F. | Neutro | |
| Nominativo | -Ø ou -s | -Ø | -es | -a |
| Vocativo | -Ø ou -s | -Ø | -es | -a |
| Acusativo | -em | -Ø | -es | -a |
| Xenitivo | -is | -is | -um | -um |
| Dativo | -i | -i | -ibus | -ibus |
| Ablativo | -e | -e | -ibus | -ibus |
Declinación parisílaba
[editar | editar a fonte]| Caso | Singular | Plural | ||
|---|---|---|---|---|
| M. e F. | Neutro | M e F. | Neutro | |
| Nominativo | -(i)s | -e | -es | -ia |
| Vocativo | -(i)s | -e | -es | -ia |
| Acusativo | -em | -e | -es | -ia |
| Xenitivo | -is | -is | -ium | -ium |
| Dativo | -i | -i | -ibus | -ibus |
| Ablativo | -e | -i | -ibus | -ibus |
Cuarta declinación
[editar | editar a fonte]| Caso | Singular | Plural | ||
|---|---|---|---|---|
| M. e F. | Neutro | M e F. | Neutro | |
| Nominativo | -us | -u | -us | -ua |
| Vocativo | -us | -u | -us | -ua |
| Acusativo | -um | -u | -us | -ua |
| Xenitivo | -us | -us | -uum | -uum |
| Dativo | -ui | -ui | -ibus | -ibus |
| Ablativo | -u | -u | -ibus | -ibus |
Quinta declinación
[editar | editar a fonte]| Caso | Singular | Plural |
|---|---|---|
| Nominativo | -es | -es |
| Vocativo | -es | -es |
| Acusativo | -em | -es |
| Xenitivo | -ei | -erum |
| Dativo | -ei | -ebus |
| Ablativo | -e | -ebus |
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ En realidade, o latín ten sete casos, pero o locativo é tan raro que a efectos prácticos considérase que ten seis.
Véxase tamén
[editar | editar a fonte]Bibliografía
[editar | editar a fonte]- JOSE A. BELTRÁN, Introducción a la Morfología Latina, Departamento de Ciencias de la Antigüedad, Universidad de Zaragoza 1999
- E. VALENTÍ FIOL, Gramática de la lengua latina, Ed. Bosch, Barcelona 1999.
