Andrés Espinosa

Andrés Espinosa
	;
Biografía
Nacemento	17 de outubro de 1903 ; Amorebieta-Etxano, España
Morte	16 de maio de 1985 (81 anos); Bilbao, España
Actividade
Ocupación	montañista, viaxeiro
Carreira militar
Rama militar	Euzko Gudarostea
Conflito	guerra civil española
Deporte	alpinismo

Andrés Espinosa Etxebarria, nado en Zornotza (Amorebieta-Etxano) o 17 de outubro de 1903 e finado en Bilbao o 16 de maio de 1985, foi un alpinista e aventureiro vasco. Foi un dos pioneiros do alpinismo do século XX.

Traxectoria

O primoxénito de seis irmáns, tiña 9 anos cando morreu o seu pai. Con 12 anos ingresou no internado de Lekaroz, situado no val do Baztan de Navarra, pasando 3 anos estudando empresariais. Cando rematou, trasladouse a Bilbao, onde traballou como vendedor de panos. A profesión herdada do pai non o satisfai. Distanciouse do seu ámbito social, buscando refuxio na natureza que descubriu na infancia co seu amigo o pintor Enrique Renteria (1900 – 1982). Xuntos percorreron os montes que rodean Amorebieta, aprendendo arte e adquirindo sensibilidade en contacto con esas paisaxes bucólicas. O impacto que produce a actividade laboral palíase convertendo o monte nunha paixón, contaxiado por Antxon Bandres (1879 -1966), primeiro presidente da Federación Vasco-Navarra de Montañismo. O tempo libre dedicouno a desenvolver unha actividade frenética de montañismo por todos os recunchos do País Vasco.

Entre 1925 e 1927, ese camiño vital de impulso naturalista que Espinosa denominou “a miña febre da montaña” levouno a percorrer as principais cordilleiras de España: Demanda, Urbión, Cebollera, Moncayo, Cordilleira Cantábrica, Guadarrama, Gredos, Serra Nevada. A través destas ascensións, Espinosa demostra que posúe unhas cualidades físicas excepcionais que destacan de forma notoria nas carreiras de montaña de Orduña e Elgoibar. Os seus logros distínguense en varias competicións.

Solitario vocacional, nunca será alleo ao montañismo organizado. En 1925, ingresou na Sociedade Deportiva Amorebieta, ocupando a presidencia entre 1928 e 1930. En 1928 ingresou na redacción de Pyrenaica e foi elixido membro da delegación biscaíña da Federación Vasco-Navarra de Montañismo. En 1930, convertido xa nun mito do montañismo vasco, foi elixido presidente da delegación biscaíña.

Cinco anos de gloria

Con 25 anos, nada máis volver do Teide, afrontou o primeiro dos seus grandes retos: escalar o mítico Picu Urriellu ou Naranjo de Bulnes. É a subida que fixo o número 16 (30 de xullo de 1928). A historia que nos legou é incrible. Sen darse importancia, comenta: "Non pensaba subir ao Naranjo... foi unha subida inesperada". Sen pretendelo, converteuse nun pioneiro no alpinismo vasco e, ademais, en España, cando aínda quedan moitas páxinas en branco no seu rexistro.

A campaña alpina de Espinosa en 1929 foi unha épica que lle valeu o prestixioso título de membro de honra do Club Alpino Inglés. Tamén foi galardoado con ese galardón polo Club Alpino Español e Peñalara. Para entrar nese Olimpo do alpinismo, tivo que soportar unha angustiosa proba de supervivencia. Sen ter pisado antes un glaciar, coroa o Mont Blanc (4807 m) con sandalias, pasando tres noites entre a neve perpetua. Seis días despois, escalou o poderoso Matterhorn (Cervino). Xa subira só, pero non hai constancia de que ninguén o fixese antes sen usar corda.

Espinosa tomou unha decisión transcendental en 1930: vendeu a parte do negocio de teceduría herdada do seu pai, deixou o traballo e dedicouse a viaxar. En Amorebieta, a súa cidade natal, escóitanse voces que o chaman “tolo”. Andrés sofre, séntese incomprendido, pero ninguén poderá frear o seu proxecto. Seguide izando este slogan: "Só, tolo, libre, polo mundo adiante, que é moi grande".

Despois viaxa a Exipto, visitando Alexandría e O Cairo. Despois entrou na península do Sinaí, perdéndose no deserto. Coa axuda dun beduíno, consegue chegar ao mosteiro de Santa Catarina. Dende alí ascende á montaña sagrada do Sinaí e ata Yebel Khaterin, teito de Arabia. Andrés resume así a súa experiencia no deserto: “Nove días e medio camiñando case sen parar. Catro días perdidos na montaña”.

Volvendo para percorrer a pé os 120 quilómetros que o separan da costa, embarca en Suez rumbo a Mombasa. Logo atravesando a selva, onde vive emotivos encontros cos nativos, comeza a ascensión do "xigante africano". Despois de pasar tres noites a máis de 5.000 metros de altitude, sentirse enfermo e soportar as inclemencias do mal tempo, conseguiu chegar ao Kilimanjaro (5.895 m). De regreso a Europa, fixo unha parada en Port-Said para visitar Xerusalén como un humilde peregrino. Espinosa, un home reservado e modesto, acadou entón cotas de popularidade que ningún deportista actual podería soñar.

En 1931, ao comezo do período republicano, enfrontouse ao máis atrevido dos seus retos: a aventura do Himalaia. Cruzando os mares Tirreno, Xónico, Vermello e Índico, despois de 22 días de navegación desembarcou en Madrás. Pasando por Calcuta, viaxa en tren ata Darjeeling. Ten a intención de unirse a unha expedición alemá, pero chega tarde. As autoridades inglesas néganlle a autorización para tentar un cumio de 6.000 ou 7.000 metros. Aínda que só tivo a oportunidade de contemplar a silueta do Kangchenjunga, non se desanima; Pretende formar un pequeno grupo para volver despois de 2 ou 3 anos. Ese soño non se fará realidade.

En 1932 Espinosa cruzou a Península Ibérica en tren camiño de Marrocos, sen saber que esta era a súa última aventura. Nesta viaxe, a menos coñecida das moitas que fixo, escribe un diario, ilustrado con debuxos, onde anota as impresións que lle inspiran as cidades e as persoas. Durante o percorrido, visita Ceuta, Tetuán, Tánxer, Larache, Meknes, Fez, Rabat, Casablanca, Marrakech... O seu principal obxectivo é a cordillera do Atlas, dende Marrakech entra en territorio bérber. Despois dun doloroso ascenso cheo de emocións, chega ao cume do Toubkal (4.165 m). O seu seguinte obxectivo foron os Andes, pero o destino e a guerra truncaron os seus plans.

Última anos

Durante 5 anos Andrés Espinosa formou parte da elite do alpinismo internacional. Máis tarde, tendo que viaxar aos Andes e regresar ao Himalaia, mergúllase no anonimato. Tres circunstancias afectan a este cambio drástico de traxectoria: A primeira, a escaseza de recursos económicos e de tempo libre. Quería ser funcionario, mais non o conseguiu. O segundo, o golpe de estado de 1936 provocou unha guerra fratricida. Espinosa incorporouse aos batallóns do goberno de Euskadi. Estivo preso e cumpriu unha breve condena en Bilbao. Esa experiencia límite marcou o resto da súa vida. O terceiro, en 1941 casou con Pilar Amezua. Aínda que non deixou de ir ao monte, convértese en cidadán anónimo por iniciativa propia, rexeitando calquera homenaxe ou reaparición pública.

Andrés Espinosa Echebarria deixou de mirar cara aos cumios aos 81 anos, o 16 de maio de 1985. Dende entón descansa en Amorebieta, a súa cidade natal, no panteón da familia Alcorta. Non hai ningunha inscrición na tumba. Cando a visitamos lembramos unha das súas frases: "... Nunca busquei nos montes vaidades humanas, nin medallas nin glorias".

Transcendencia de Andrés Espinosa

A traxectoria de Andrés Espinosa réxese pola seguinte regra: máis alto, máis lonxe, máis difícil. As súas actividades están vinculadas respondendo a estes tres criterios. Dende unha perspectiva estritamente montañeira, a actividade máis destacada de Espinosa desenvolveuse nos Alpes. O seu ascenso ao Mont Blanc ten unha importancia enorme, polo menos por dous motivos: o primeiro é que ta entón ninguén se atrevera a superar un desnivel de 3.800 metros para subir no día dende Chamonix. O segundo é que chegar a ela en solitario implicaba, ademais dunha gran proeza, romper co monopolio dos guías, que se consideraban imprescindibles e impoñían as súas condicións aos clientes.

Espinosa demostrou que é posible vivir aventuras fascinantes sen ser rico. Representa así o inicio da popularización e democratización do montañismo. Espinosa tamén salienta nas facetas artísticas e culturais.

Principais relatos publicados de Andrés Espinosa

Pyrenaica Nº 6, 1927. “Sierra Nevada, Mulhacén y Veleta”.
Pyrenaica Nº 10, 1928. “Islas Canarias. Tenerife. El Teide”.
Pyrenaica Nº 10, 1928. “Picos de Europa. Mi escalada al Urriello”.
Pyrenaica Nº 14, 1929. “Alpes Franceses. Solo, por el Macizo del Mont Blanc”.
Pyrenaica Nº 14, 1929. “Alpes Suizos. El Cervino (Matterhorn)”.
Pyrenaica Nº 16, 1930. “En la selva”.
Euzkadi. “Las ascensiones al Mont Blanc y al Cervino”. Publicado en 16 entregas, entre o 18 de outubro e o 8 de novembro de 1929.
Anuario Club Alpino Español. “Itinerario de una excursión por los Alpes”. 1929.
El Sol. “Hacia el Sinaí y el Djebel Khaterin. Solo por la Arabia Pétrea”. Publicado en 14 episodios, a partir do 10 de novembro de 1930.
El Sol. “El Kilimanjaro. En las soledades del Gigante Africano”. Publicado en 16 episodios, dende comezos de xaneiro de 1931.
Excelsius. “Hacia las cumbres del Himalaya”. Publicado en 21 episodios, a partir do 20 de decembro de 1931.

Véxase tamén

Bibliografía

Alejos, Luis. "El montañero y aventurero Andrés Espinosa" ("Andres Espinosa mendizale eta abenturazalea"). Bizkaiko gaiak. BBK Bilbo 2002.
Alejos, Luis. "La bella aventura de Andrés Espinosa". Pyrenaica aldizkaria, 212. zbk. Bilbao, 2003.
Alejos, Luis. "El montañero de las grandes hazañas". Desnivel aldizkaria, 205. zbk. Madrid, 2003.

Ligazóns externas

Andrés Espinosa (en éuscaro) (en castelán)
Biografía de Andrés Espinosa Arquivado 25 de setembro de 2019 en Wayback Machine. (en éuscaro)
Biografía de Andrés Espinosa (en castelán)