Alfabeto vietnamita

O (chữ) quốc ngữ («escritura da lingua nacional») é unha romanización da lingua vietnamita que goza do estatuto de ortografía oficial. É un alfabeto latino aumentado con numerosos diacríticos que serven para notar tanto o valor fonético dalgunhas letras como os tons da lingua.

Orixes

O quốc ngữ non é a máis antiga escritura do Vietnam. En efecto, esta desprazou antigas escrituras locais, como o chữ nôm, sistema de ideo-fonogramas formados a partir dos sinogramas e empregado entre o século – II e o século XX, así como o chữ Hán, «escritura chinesa», (ou chữ nho, «escritura culta»), que é simplemente chinés clásico; a lingua chinesa, en efecto, foi a lingua da administración e do poder durante a dominación chinesa (de -111 a 939 e durante a dinastía dos Nguyên que subiu ao poder en 1804, tras o golpe de estado liderado polo que ía converterse no emperador Gia Long, e foi abandonada oficialmente en 1954, data da abdicación de Bao Dai).

Desde 1527, xesuítas portugueses en misión e evanxelización no Vietnam empezaron a utilizar o alfabeto latino (de feito principalmente na súa versión portuguesa) para escribir a lingua local. É o xesuíta nado en Aviñón, Alexandre de Rhodes (1591-1660), o que compilou, mellorou e sistematizou os sistemas de transcrición dos seus predecesores misioneiros, especialmente Francisco de Pina, entre 1624 e 1644. A súa primeira obra imprimida na escritura latinizada actual é un dicionario vietnamita-portugués-latín aparecido en 1651, continuación dun dicionario portugués-vietnamita de Gaspar Do Amaral e António Barbosa.

Esta transcrición, que se volveu moi popular, conseguiu o estatuto de ortografía oficial da lingua en 1918 no sistema escolar francés destinado aos indíxenas (en competencia ata entón coas dúas outras escrituras) baixo a presión dos colonos franceses que desexaban:

cortar de raíz os movementos independentistas ligados á intelligentsia que escribía en caracteres chineses;
obter rapidamente intérpretes, relevo da acción dos colonizadores.

O quốc ngữ foi unha ferramenta de democratización da educación, xa que é máis doado de aprender que a escritura vietnamita tradicional que reclama unha aprendizaxe previa do chinés. É a escritura oficial das administracións vietnamitas desde 1954. O chinés foi conservado no seu estatuto de lingua oficial da 'administración imperial polos colonizadores.

Orde alfabética

Cóntanse 37 grafemas (29 letras e 8 dígrafos)

A/a, Ă/ă, Â/â, B/b, C/c, Ch/ch, D/d, Đ/đ, E/e, Ê/ê, G/g, Gi/gi, H/h, I/i, K/k, Kh/kh, L/l, M/m, N/n, Ng/ng, Nh/nh, O/o, Ô/ô, Ơ/ơ, P/p, Ph/ph, Q/q, R/r, S/s, T/t, Th/th, Tr/tr, U/u, Ư/ư, V/v, X/x, Y/y

Estrutura

O quốc ngữ segue os mesmos principios có pinyin: a transcrición é fonolóxica e non fonética; a notación alfabética dunha lingua illante como o vietnamita disimula algúns feitos inherentes á estrutura silábica da lingua: os fonemas, en efecto, non están en distribución libre; cada elemento da sílaba, ataque, núcleo e coda, só pode ser ocupado por certos fonemas. A presentación do quốc ngữ de maneira alfabética precisa, pois, indicar que posición pode representar cada fonema. Para máis detalles, consultar o artigo «pronunciación do vietnamita».

Letras

Cando un dígrafo se escribe sobre a mesma liña que unha letra simple, só se trata dun alógrafo contextual, que non ten o estatuto de carácter independente (á maneira do dígrafo do francés ge en geôle, que só representa «g suave» ante a, o e u). Os valores fonéticos indícanse en API. Cando se dan dous valores, o primeiro é o do vietnamita do norte, o segundo o do sur; como hai numerosas variacións dialectais, estes valores son os que se admiten máis comunmente.

Letra	Valor	Posición silábica			Letra	Valor	Posición silábica
Letra	Valor	ataque	núcleo	coda	Letra	Valor	ataque	núcleo	coda
a	ɑ		X		ng, ngh	ŋ	X		X
ă	a		X		nh	ɲ	X		X
â	ɐ		X		o	ɔ		X
b	ɓ				ô	o		X
c	k	X		X	ơ	ɤ		X
ch	c	X		X	p	p	X		X
d	z, j	X			ph	f	X
đ	ɗ̺	X			q(u)	k(w), g(w)	X
e	ε		X		r	z, ʒ	X
ê	e		X		s	s, ʃ	X
g, gh	ɣ	X		X	t	t	X		X
gi	z, j				th	tʰ	X
h	ɦ, h				tr	c, ʈ	X
i	i		X		u	u		X
k	k	X			ư	ɯ		X
kh	x	X			v	v ou j	X
l	l	X			x	s	X
m	m	X		X	y	i		X

Diacríticos

Fundamentos

Os diacríticos utilizados, á parte da barra inscrita do đ (letra que non hai que confundir cun edh ð xermánico), atinxen principalmente ás vogais:

o circunflexo sobre â, ê e ô marca o carácter semipechado. É unha influencia directa da ortografía portuguesa;
o corno sobre ơ e ư o carácter non redondeado;
a breve só se atopa sobre ă.

Diacríticos para os tons

O vietnamita estándar posúe seis tons, que se notan na escritura por medio de cinco diacríticos (non se representa o ton medio plano), o acento grave, o gancho inverso, o til, o acento agudo e o punto subscrito. Estes diacríticos engádense aos que levan, no seu caso, as vogais.

Os tons do vietnamita son descritos en detalle no artigo Pronunciación do vietnamita.

Nome	Tipo (rexistro: modulación)	Exemplo	Senso
ngang	medio: traînant	gai	espiña
huyền	baixo: traînant	trà	té
hỏi	medio: descendente-ascendente	hưởng	apreciar
ngã	alto: ascendente glotalizado	mỹ	beleza
sắc	alto: ascendente	có	ter
nặng	baixo: descendente glotalizado	lại	vir

Ortografía

Os costumes das linguas románicas, particularmente os do portugués, atópanse na ortografía (os traballos de Alexandre de Rhodes, en efecto, retomaban os dos misioneiros portugueses):

[k] escríbese q ante u para formar o dígrafo qu [kw], k ante as vogais anteriores e, ê e i, c doutro xeito;
[ɣ] escríbese g ante as vogais posteriores, pero gh ante as anteriores;
[ŋ] segue os mesmos principios: ng / ngh ;
[ɲ] escríbese á portuguesa, nh.

A influencia portuguesa (e non «hispánica») na ortografía constátase facilmente:

nh para [ɲ] (contra ñ hispánico);
a utilización do til sobre vogais (que porén non notan a nasalización), procedemento que non coñecen as ortografías hispánicas;
a utilización de x e s para [s] e [ʃ] (no sur), fonemas que remontan, segundo Nguyễn Ðình-Hoà (artigo «Vietnamese» da sección 59, «Adaptations of the Roman Alphabet», de The World's Writing Systems de Peter Daniels e William Bright), a [s̻] (/s/ laminal, que se parece a un [ʃ]) e [s] antigos, que os misioneiros notaron simplemente á portuguesa por x e s. A evolución fonética, con todo, fai que a ortografía sexa agora inversa con relación ao portugués;
a utilización do acento circunflexo para marcar o carácter semi-pechado das vogais. Lembremos que en portugués â = ['ɐ], ê ['e] e ô ['o], exactamente como en quốc ngữ, e que as linguas hispánicas ignoran o acento circunflexo.

Representación informática

O VISCII (Vietnamese Standard Code for Information Interchange), e nunha menor medida o CP1258, son páxinas de código concibidas para representar os caracteres do quôc ngu.

Cando só se dispón de caracteres ASCII, utilízase a convención Vietnamese Quoted-Readable (VIQR).

Outros artigos

Ligazóns externas

VietPad, un editor Unicode de vietnamita para Apple MacOS X 10.2.3 e superior.
UniKey Arquivado 04 de novembro de 2005 en Wayback Machine., para Windows e Linux.
VDict: Dicionarios online de vietnamita
Vietnamese Writing System: Un esbozo sobre a escrita vietnamita.
Teclado vietnamita en liña