As mulleres na sociedade muisca
Este artigo describe o papel da muller na sociedade dos muiscas, os habitantes orixinarios do Altiplano Cundiboyacense (os Andes colombianos) antes da conquista española na primeira metade do século XVI. A súa desenvolvida sociedade era unha das catro grandes civilizacións de América.[1]
As mulleres eran importantes e eran consideradas iguais ós homes en moitos aspectos da súa sociedade. Porén, existía unha división de xénero das tarefas, e mentres que os homes eran os encargados da caza, da guerra e outras actividades, as mulleres eran as que sementaban os campos, preparaban a comida e a chicha e educaban os fillos. A participación nos rituais relixiosos era igual para ámbolos dous sexos. As deidades máis importantes da sociedade muisca eran femininas, Chía era a deusa da Lúa, Huitaca era deusa da liberación sexual e Bachué era a deusa nai do pobo muisca.
A muller na sociedade
[editar | editar a fonte]Nas sociedades precolombianas, as mulleres formaron unha parte central na explicación do mundo, a estruturación da familia e a comunidade, a vida relixiosa, no traballo do campo, a mitoloxía, as artes, e en todos os aspectos da organización da sociedade. Nestas comunidades, a muller era o centro do nacemento da cultura. A fertilidade das mulleres xogou unha función central na rica agricultura dos muiscas.[2] As mulleres eran criadas para o traballo de sementar e colleitar, preparar a comida, o traballo téxtil, a creación de cerámicas e as cerimonias sacras.[2]
As mulleres da civilización muisca, especialmente baixo o Código de Nemequene, tiñan dereitos especiais sobre os seus maridos, principalmente dos caciques.[3] O Código consistía nun sistema de penalizacións de malas prácticas, pero centrábase na estabilidade da sociedade, especialmente en casos de adulterio, trampas, incesto e violación.[4] Os homes muiscas tiñan prohibido abandonar as súas mulleres e, se elas morrían traballando, o esposo tiña que para pagar á súa familia.[3][5] A infidelidade das mulleres era castigada obrigándoas a ter sexo cos dez homes máis feo da tribo.[4] Tamén eran condenadas a facer xaxún.[6]
As mulleres dos líderes das comunidades levaban saias á altura dos nocellos, mentres que as mulleres comúns levaban saias até os xeonllos.[7] As doncelas e as concubinas eran chamadas tegui.[8]
A maioría das culturas precolombianas que tiñan líderes femininas e condicións igualitarias entre o home e a muller, pasou por un proceso de transformación cara a un liderado masculino para a defensa dos seus territorios.[2]
Un censo celebrado en 1780 na capital do Vicerreinado de Nova Granada, Bogotá, deu como resultado un 63,5% de mulleres na cidade. As mulleres de orixe indíxena trasladáronse á capital por dúas razóns; para traballar para as familias dos conolos españois e para buscar maridos, xa que o status de mestizo proporcionáballes máis seguridade.[9]
Herdanza matrilinear do goberno
[editar | editar a fonte]As mulleres muiscas eran moi importantes na organización da familia e tamén moi importantes para os gobernantes muiscas. Os fillos pertencían á nai, e nos casos de herdanzas eran relacionados coa nai e non co pai. O novo zipa e zaque era escollido tradicionalmente entre os fillos máis vellos da irmá máis vella do anterior gobernante e a muller tiña a liberdade de convivir por un tempo para asegurarse de que a relación funcionase e fosen fértiles.[4] Despois do matrimonio, a fidelidade total estaba garantida.[10][11]
As excepcións á tradición da herdanza matrilineal do goberno presentáronse nas fases tardías da civilización muisca. No tempo da chegada dos conquistadores españois, o goberno de Tisquesusa foi sucedido polo do seu irmán, Sagipa.[12]
Rol na sociedade
[editar | editar a fonte]As mulleres muiscas eran consideradas importantes para transferir a súa fertilidade ás terras de cultivo, polo que eran as encargadas de sementar os campos,[13] mentres que os homes se encargaban da pesca, da caza e de ir á guerra contra pobos veciños, como os panches.[14] As mulleres tamén preparaban e vendían a bebida alcohólica dos muiscas, a chicha.[2][15] Para preparar a chicha e axudar no proceso de fermentación, as mulleres mastigaban os grans de millo.[16] Durante os rituais, que podían durar até quince días, as mulleres cantaban.[10] As leis protexían as mulleres dos ataques físicos e asegurábanse de que as mulleres embarazadas tivesen un trato especial. Este tratamento continuaba durante os primeiros anos de maternidade e en caso de viuvez.[2] A súa comida, que comían sentados no chan dos seus bohíos, só era preparada polas mulleres.[17]
As mulleres tamén xogaban un importante papel na extracción do sal.[18] Os muiscas tamén eran coñecidos como "o pobo do sal" polas súas minas de sal de Zipaquirá, Nemocón e Tausa, que extraían evaporando auga en grandes potas.[19] Empregaban o sal na cociña, para a preparación de peixes e carnes secas e como produto da súa economía.[20]
Poligamia, poliamor e ritos sexuais
[editar | editar a fonte]Os muiscas, coma outras culturas precolombianas, practicaban a poligamia. As narracións sobre o número de mulleres varían moito, pero era común para os caciques da máis alta caste ter vinte esposas. Algunhas fontes falan mesmo de cen mulleres.[4] Outras fontes menos fiables, como a de Vicente Restrepo do século XIX, falan de números de 300 mulleres.[21] As esposas numerosas permitíronlles ós gobernantes muiscas máis destacados ter terras de cultivo meirandes que as castes inferiores.[7] Cando a esposa principal do cacique (zaque ou zipa) morría, o esposo estaba obrigado a practicar a abstinencia sexual durante cinco anos.[4]
A virxindade non era un trazo aprezado pola sociedade muisca; de feito as mulleres virxes eran consideradas menos atractivas. Unha excepción a esta consideración eran as mulleres virxes capturadas ós pobos veciños (sacrificios).[4]
En xeral, as prácticas de poligamia, o período de cohabitación antes do matrimonio, a pouca importancia da virxindade e a promiscuidade sexual eran moi diferentes das normas e leis sociais dos conquistadores españois.[4][22]
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ Ocampo López, 2007, p.26
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 (en castelán) La mujer y su participación en la construcción de la sociedad colombiana
- ↑ 3,0 3,1 (en castelán) La Mujer en la civilización Chibcha
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 El promiscuo sexo de los muiscas - El Tiempo (en castelán)
- ↑ (en castelán) Biography Nemequene and Nemequene Code - Pueblos Originarios
- ↑ Daza, 2013, p.31
- ↑ 7,0 7,1 Gómez Londoño, 2005, p.300
- ↑ (en castelán) tegui - Muysccubun Dictionary
- ↑ Daza, 2013, p.75
- ↑ 10,0 10,1 (en castelán) Los Chibchas: Muiscas
- ↑ Carbonell, 1993, p.25
- ↑ (en castelán) Los señores Muisca Arquivado 14 de novembro de 2017 en Wayback Machine. - Banco da República de Colombia
- ↑ Daza, 2013, p.24
- ↑ Carbonell, 1993, p.24
- ↑ Restrepo Manrique, 2009, p.153
- ↑ Restrepo Manrique, 2009, p.30; p.244; p.245
- ↑ Restrepo Manrique, 2009, p.43
- ↑ Groot, 2014
- ↑ Daza, 2013, p.23
- ↑ Daza, 2013, p.26
- ↑ Los Chibchas antes de la conquista española Arquivado 23 de setembro de 2015 en Wayback Machine. - Banco da República (en castelán)
- ↑ Solano Suárez, 2011, p.167
Véxase tamén
[editar | editar a fonte]Bibliografía
[editar | editar a fonte]- Broadbent, Sylvia M. (1968). A prehistoric field system in Chibcha territory, Colombia. Ñawpa pacha: Journal of Andean Archaeology 6. pp. 135–147. doi:10.1179/naw.1968.6.1.007.
- Carbonell, Nora (1993). La mujer en la mitología indígena colombiana - The woman in the Colombian indigenous mythology (PDF). Revista Chichamaya (en castelán) 10 (Universidad del Atlántico). pp. 24–28. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 11 de maio de 2017. Consultado o 2016-07-08.
- Casilimas Rojas, Clara Inés; López Ávila, María Imelda (1987). El templo muisca - The Muisca temple (PDF). Maguaré (en castelán) 5 (Bogotá, Colombia: Instituto Colombiano de Antropología). pp. 127–150. ISSN 0120-3045. Consultado o 2016-07-08.
- Daza, Blanca Ysabel (2013). Historia del proceso de mestizaje alimentario entre Colombia y España - History of the integration process of foods between Colombia and Spain (PhD) (PhD) (en castelán). Barcelona, Spain: Universidade de Barcelona. pp. 1–494.
- Espejo Olaya, Maria Bernarda (1999). Notas sobre toponimia en algunas coplas colombianas - Notes about toponomy of some Colombian ballads - Thesaurus (PDF) (en castelán). Tomo LIV, Núm. 3. pp. 1102–1157. Consultado o 2016-07-08.
- Gómez Londoño, Ana María (2005). Muiscas: representaciones, cartografías y etnopolíticas de la memoria - Muisca: representations, cartographies and ethnopolicies of memory (en castelán). Pontificia Universidad Javeriana. pp. 1–369. ISBN 9789586836432. Consultado o 2016-07-08.
- Groot, Ana María (2014 (2008)). Sal y poder en el altiplano de Bogotá, 1537-1640 (en castelán). Universidade Nacional de Colombia. pp. 1–174. ISBN 978-958-719-046-5.
- Ocampo López, Javier (2007). Grandes culturas indígenas de América - Great indigenous cultures of the Americas (en castelán). Bogotá, Colombia: Plaza & Janes Editores Colombia S.A. pp. 1–238. ISBN 978-958-14-0368-4.
- Restrepo Manrique, Cecilia (2009). La alimentación en la vida cotidiana del Colegio Mayor de Nuestra Señora del Rosario: 1653-1773 & 1776-1900 - The food in the daily life of the Colegio Mayor de Nuestra Señora del Rosario: 1653-1773 & 1776-1900 (PDF) (en castelán). Bogotá, Colombia: Ministerio de la Cultura. pp. 1–352. Consultado o 2016-07-08.
- Solano Suárez, Yusmidia (2011). Eurocentrismo y sexismo en la historiografía sobre los pueblos originarios de Abya Yala: hallazgos al investigar las relaciones de género en la civilización Zenú - Eurocentrism and sexism in the historiography on the indigenous peoples of Abya Yala: investigative findings of the gender relations in the Zenú civilization. Memorias (en castelán) 14 (Barranquilla, Colombia: Instituto Colombiano de Antropología). pp. 163–201.
- Torregroza, Enver Joel; Ochoa, Pauline (2010). Formas de hispanidad - Colección Textos de ciencia política y gobierno y de relaciones internacionales - Forms of hispanity - Collection of political science texts and international relations (en castelán). Universidade do Rosario. pp. 1–560. ISBN 9789587381207. Consultado o 2016-07-08.
