Zas

Zas é un concello da provincia da Coruña, pertencente á comarca da Terra de Soneira. Segundo o IGE en 2020 tiña 4.393 habitantes (4.902 no 2014, 5.295 no 2010, 5.674 no 2006, 5.780 no 2005, 5.867 no 2004, 5.978 no 2003). O xentilicio é zaseiro ou salense.

Zas

Localización
43°05′43″N 8°55′27″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	Provincia da Coruña
Capital	Zas
Poboación
Poboación	4.308 (2023) (32,23 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Comarca da Terra de Soneira
Superficie	133,68 km²
Altitude	0 m
Comparte fronteira con	Mazaricos Cabana de Bergantiños Coristanco Laxe Vimianzo Santa Comba
Santo padrón	André Apóstolo
Organización política
• Alcalde	Manuel Muíño Espasandín
Eleccións municipais en Zas
Identificador descritivo
Código postal	15850
Fuso horario	UTC 01:00
Código INE	15093
Sitio web	concellodezas.org

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Zas.

Xeografía

Situación

Limita cos concellos de Coristanco, Santa Comba, Mazaricos, Vimianzo, Laxe e Cabana de Bergantiños. Aínda que non ten litoral, atópase na zona central da Costa da Morte. Ten unha forma alongada en dirección norte-sur. O cumio máis elevado é o Pico de Meda (567 m). Polo norte do concello pasa o río Grande, e polas parroquias do sur o río Xallas.

Parroquias de Zas
Mazaricos Santa Comba Vimianzo Cabana de Bergantiños Coristanco Laxe O Allo Baio Brandomil Brandoñas Carreira Gándara Pazos Muíño San Martiño de Meanos Roma Vilar Loroño Castro Lamas Zas Mira

Demografía

Padrón municipal 2020	4.393 habitantes
Menores de 15 anos	336 (7,65 %)
Entre 16 e 64 anos	2.533 (57,66 %)
Maiores de 65 anos	1.524 (34,69 %)

Evolución da poboación de Zas   Fontes: INE e IGE.
1900	1930	1950	1981	2004	2009	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	2023
5.691	6.275	8.004	7.329	5.867	5.385	5.219	5.109	4.983	4.902	4.846	4.756	4.671	4.581	4.472	4.393
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Fonte: IGE e INE.

Cultura

Toponimia

Amais do concello de Zas e da parroquia na que radica a súa capitalidade, Santo André de Zas, hai en Galicia outras dúas freguesías con ese nome: San Mamede de Zas (en Negreira) e San Xiao de Zas de Rei (en Melide).

Etimoloxía

Segundo a teoría máis estendida entre os investigadores, o actual nome de Zas procede do xermánico SALAS, plural de SALA (‘pazo, residencia principal’) e faría referencia a un asentamento humano. Esta forma evolucionaría a Saas, resultado dunha síncope do ele intervocálico tamén rexistrada noutros topónimos galegos actuais como Saa, Saamil ou Saavedra, e de aí, por contración do a duplo, converteríase en Sas (existen outros casos de Sas en Galicia, así como Sa, Samil ou Sasdónigas, de idéntica orixe). A escrita Zas respondería a unha ultracorrección do seseo explosivo propio das falas máis occidentais como a soneirense.

Con todo, o filólogo Paulo Martínez Lema, na súa tese de doutoramento sobre a toponimia de Bergantiños, Nemancos, Soneira e Xallas no tombo de Toxos Outos propón unha etimoloxía fitonímica a partir do latino SALIX (‘salgueiro’) na súa declinación en ablativo SALICE, nun proceso análogo ao dos topónimos Saceda e Sacido. Esta hipótese encontra sustento no feito de que a forma documentada máis antiga, nos séculos XII e XIII sexa Saz, na que non hai pegada do suposto hiato resultante da síncope da consoante lateral. Tamén apoia esta teoría a aparición dunha referencia ao nome da parroquia como “Sn Andres de Sauces” de 1745, cando a forma Zas xa se estaba impoñendo na escrita, que podería deberse a un coñecemento da etimoloxía pola parte do escribán. Para explicar a ortografía actual, Martínez Lema pensa no fenómeno da metátese (Saz>Zas) ou, de novo, por ultracorrección do seseo.

Patrimonio

Patrimonio arqueolóxico

Consérvanse restos megalíticos de hai uns 5.000 anos, sendo a máis coñecida a Arca da Piosa, situada na parroquia de Muíño. Tamén se conservan algúns castros, coma o de Santo Adrián.

Patrimonio arquitectónico

Ao sur do concello está a Ponte de Brandomil, da época medieval e construída segundo bases romanas.

Entre os moitos edificios relixiosos do concello, salienta a Igrexa de Gándara (románica), a Igrexa de Lamas (cunha ábsida renacentista e unha nave barroca), e a Igrexa de Zas (de 1540).

Pazos

• Torres do Allo, pazo do século XVI de estilo gótico-renacentista, na parroquia do Allo. O descoñecido arquitecto foi o mesmo que deseñou a fachada do Hospital Real de Santiago de Compostela. Salientan a fachada e as dúas torres.
• Pazo das Edreiras, do século XVII, no lugar das Edreiras, na parroquia de San Martiño de Meanos; conta cunha fermosa escalinata.
• Pazo de Daneiro, do século XVII, no lugar de Daneiro, na parroquia de San Cremenzo de Pazos, que salienta polo xardín e a hedra que cobre a súa fachada.
• Pazo de Follente, do século XVIII, no lugar de Follente, na parroquia de Mira, recentemente restaurado, salienta unha larga galería.
• Pazo de Romelle ou Torres de Romelle, no lugar de Romelle, na parroquia de Loroño, do século XVI (reformado no XVIII).

Etnografía

Zas conta co museo do liño, no que se poden ver as distintas fases do cultivo e fiado do mesmo: a sementeira en abril - a colla en xullo - o lagado e enxugado - o tascado e o espadelado - O rastreado - A fiadura - a lavadura do fío e o tecido. Trátase dun museo vivente onde se pode asistir a demostracións de fiado e tecido.

Festas e celebracións

Na vila de Zas lévase a cabo o encontro de música folk da Festa da Carballeira, que en 2019 celebrou a súa XXXVI edición.

Economía

Zas susténtase nunha economía agrícola e gandeira, de explotacións minifundistas.

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de Zas.

• 
  Arca da Piosa.
• 
  Pazo de Romelle.
• 
  Hórreos das Torres do Allo.
• 
  Ponte de Brandomil.

Lugares de Zas

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Zas vexa: Lugares de Zas.

Véxase tamén

Bibliografía

• Domínguez Rial, Evaristo; Lema Suárez, Xosé M.ª (2020). Zas polo miúdo (PDF). Concello de Zas.Lema Suárez, Xosé M.�&rft.aufirst=Evaristo&rft.aulast=Dom�nguez Rial&rft.btitle=Zas polo miúdo&rft.date=2020&rft.genre=book&rft.pub=Concello de Zas&rft_id=https://concellodezas.org/wp-content/uploads/2022/08/Zas_polo_miudo_Filmar_Web.pdf&rft_val_fmt=info:ofi/fmt:kev:mtx:book" class="Z3988"> 

Outros artigos

• Eleccións municipais en Zas

Ligazóns externas

• Xosé María Lema Suárez en "O Seminario de Onomástica responde (Real Academia Galega, 20.10.2020)
• Xosé María Lema Suárez en "O Seminario de Onomástica responde (Real Academia Galega, 4.11.2024)

---

Este artigo sobre concellos de Galicia é, polo de agora, só un bosquexo. Traballa nel para axudar a contribuír a que a Galipedia mellore e medre.  Existen igualmente outros artigos relacionados con este tema nos que tamén podes contribuír.

---