Xoán Fernández de Andeiro

Xoán Fernández de Andeiro, nado na Coruña arredor de 1320 e finado en Lisboa o 6 de decembro de 1383, foi un nobre galego que marchou ao Reino de Portugal coa intención de vingar o asasinato de Pedro I o Cruel por Henrique II de Castela. Tivo un papel destacado nos acontecementos políticos portugueses do último cuarto do século XIV e foi coñecido como o Conde (de) Andeiro.

Xoán Fernández de Andeiro

Biografía
Nacemento	1320 Provincia da Coruña, España
Morte	6 de decembro de 1383 (62/63 anos) Lisboa, Portugal
Causa da morte	homicidio
Embaixador de Portugal no Reino Unido
Actividade
Ocupación	político, líder, soldado
Participou en
1369	Guerras fernandinas
1351	Guerra civil de Castela
Outro
Título	Conde de Ourém
Parella	Lionor Teles de Meneses

Traxectoria

Orixe

Morte do Conde Andeiro, Museo Nacional de Soares dos Reis, Porto.

Posiblemente foi fillo de Fernando Rodríguez de Andeiro, a quen Fernando I doou o 17 de outubro de 1374 todas as propiedades de pan e viño que Pedro da Capela, notario de Atouguia, tiña na freguesía de Moita.

Marcha a Portugal

Cando Don Henrique, matou o seu irmán, Pedro I de Castela, na Batalla de Montiel o 14 de marzo de 1369, e o sucedeu no trono como Henrique II, o crime afectou a numerosos nobres casteláns que non encontraron a ninguén ao seu arredor que os axudara, agás Fernando I de Portugal. Moitos refuxiáronse no Reino de Portugal e falaron á ambición do monarca, mostrándolle o fácil que sería conquistar a Coroa de Castela e dicíndolle que ninguén como el tiña tanto dereito a cinguila porque, por súa avoa Beatriz de Castela, era bisneto de Sancho IV de Castela, e pola súa nai Constanza Manuel, bisneto de Fernando III de Castela. Engadiron que moitas cidades e numerosos nobres tomarían partido por el, o que realmente pasou. Con alianzas, Fernando foi a Galicia, para recibir a lealdade das cidades e vilas que tomaron partido por el; e cando estaba de camiño cara a A Coruña, Xoán Fernández Andeiro saíu a recibilo. Porén, cando o rei Henrique II foi ao seu encontro, o rei portugués meteuse a bordo dunha das galeras, deixou inmediatamente A Coruña e foi para Porto. A guerra, desastrosa para Fernando I, terminou o 31 de marzo de 1371 co Tratado de Alcoutim, para reavivarse máis tarde, por mor dunha circunstancia que lle pintaron como favorable. Como recompensa pola súa fidelidade, o 31 de xullo de 1369 Xoán Fernández de Andeiro recibiu os dereitos reais da freguesía de Charneca, no termo de Lisboa. En 1371 marchou a Inglaterra, onde foi o embaixador do rei Fernando I e convértese nun home de confianza de Xoán de Gante, primeiro duque de Lancaster.

Primeira Embaixada en Inglaterra

Xoán de Gante era un dos fillos de Eduardo III de Inglaterra, e casara en segundas nupcias con Costanza, filla de Pedro I de Castela, e entendía, por iso, ter dereito á coroa que Henrique II cinguia. En 1369, cando Pedro I fóra asasinado en Montiel, o duque de Lancaster non puidera facer valer as súas pretensións porque, estando xa en perigo de morte o seu irmán máis vello, Eduardo "o Príncipe Negro", confiáralle seu pai, Eduardo III, o mando das tropas inglesas na guerra contra Francia. Máis tarde, liberado desa campaña, o duque decidiu ir á Península a conquistar o trono. Parece que os fidalgos casteláns que estaban na Corte inglesa lle aconsellaron unha alianza co rei de Portugal. Entre eles estaba Xoán Fernández de Andeiro, a quen o duque mandou a Lisboa para tratar con Fernando I esta alianza en xullo de 1372, en compañía doutro embaixador do duque, o escudeiro Roger Hoor, celebrándose a reunión preto de Braga. Esta reunión deu lugar ao Tratado de Tagilde. Decidiuse o portugués a unha segunda campaña, que fracasou e rematou co Tratado de Santarém o 19 de marzo de 1373.

Este tratado, que botou fóra de Portugal un gran número de "petristas", fixo que Xoán Fernández de Andeiro regresase á Corte do vello Eduardo III. O cabaleiro galego era moi ben visto na Corte inglesa, principalmente polos fillos do rei, o duque de Clarence, o duque de Lancaster, o duque de York e o duque de Gloucester. A través del continuaron as negociacións entre Fernando I e o Duque de Lancaster. En 1377, pouco despois de morrer o Príncipe Negro tras unha longa enfermidade, Eduardo III faleceu. Sucedeuno o seu neto, Ricardo II de Inglaterra, o fillo do Príncipe Negro, moi novo aínda, polo que a rexencia foi exercida polos tíos.

Relación coa Raíña

Podendo dispoñer entón máis a gusto dos recursos de Inglaterra, pensou o Duque de Lancaster en renovar as súas negociacións co soberano portugués. Así, Xoán Fernández de Andeiro foi en segredo a Portugal, en 1380, a fin de negociar as cláusulas do novo Tratado de Alianza que estaba a ser negociado desde 1373. Recibiuno Fernando I en Estremoz tan ocultamente que só o Rei e Lionor Teles sabían da estancia do fidalgo galego en terras portuguesas. Aí comezou, segundo Fernão Lopes, un amorío entre o conde e a raíña. O cronista portugués escribiu: "tívoo oculto nunha cámara dunha gran torre que hai no castelo daquel lugar, onde o rei adoitaba ter coa raíña a sesta, para cando alí fose de día poder con el máis encubertamente falar todo o que lle aproveitase; e, despois de que se todos ían, viña Xoán Fernández doutra casa que hai na torre, e falaba con el, presente a raíña, calquera cousa que lle cumpría; e algunhas veces saía o rei despois de que durmía, e ficaba a raíña soa, e falaban do que lle era máis apetecible, sabéndoo porén o rei, e non habendo ningunha sospeita, como home de corazón san e por tales falas e estadías a miúdo, tivo Xoán Fernández con ela tal afección, que algúns que diso parte sabían coidaban deles non boa sospeita, e cada un se calaba no que presumía, vendo que de tales persoas e en tal cousa non cumpría a ningún falar; e foi esta afección de ambos tan grande, que todo o que despois seguiu, e que adiante ouviredes, aquí tivo o seu primeiro principio".

Segunda Embaixada en Inglaterra

Terminado o negocio diplomático de que o ocupara, Xoán Fernández partiu escondido para Leiria e, logo que alí chegou, segundo a negociación que fixera co rei, presentouse abertamente. Comunicáronlle logo o caso a Fernando I, que aparentou grande indignación e o mandou prender e embarcarse a bordo dun barco que partía para Inglaterra, con orde de non pór pé máis en Portugal. Estes feitos foran pactados previamente entre os dous e preparados para que Andeiro puidese dar a coñecer ao duque de Lancaster a resposta de Fernando I.

En 1381 desembarcaron en Portugal tropas inglesas comandadas polo primeiro duque de York Edmundo de Langley, casado con Isabel, filla de Pedro I de Castela, e Andeiro acompañounas. Chegou logo o amor entre Lionor Teles e Xoán Fernández Andeiro. Fernando I, na súa cegueira, e nada sabendo rexeitar á Raíña, encheu de honores ao fidalgo galego, e deulle terras e riquezas, con grande indignación dos fidalgos portugueses, facéndoo en Portugal primeiro Señor do Rabaçal, de Alvaiázere e de Figueiredo de Sequins o 3 de outubro de 1381 e fíxoo en 1382 segundo conde de Ourém. Ignórase a data da concesión do título, nin consta na Chancelaría de Fernando I, pero pódese afirmar que a tivo pola clara referencia feita ao feito na Carta de Doazón do Condado ao segundo Condestábel do Reino, Nuno Álvares Pereira, o 1 de xullo de 1384, e por figurar como tal no contrato de matrimonio da Infanta Beatriz, herdeira de Portugal, co rei Xoán I de Castela, polo Tratado de Salvaterra de Magos do 2 de abril de 1383.

Asasinato

Como Lionor temía as consecuencias do escándalo que estaba dando, aconsellou ao conde que mandase chamar de Galicia á súa esposa, Mayor Fernández de Moscoso, e, cando chegou, encheuna de distincións coas que ela quedou moi agradecida. Pero mantiveron o romance cando o rei portugués xa estaba moi enfermo e comezaba a aparecer o grave problema de sucesión (crise de 1383-1385), na que a raíña apoiou ao lado castelán e á súa filla, Beatriz. Logo da morte de Fernando I, Lionor, que quedou como rexente, perdeu todo o decoro e as súas accións fixéronse máis escandalosas. Os seus amores coa raíña e a súa conexión co Partido Castelán explican o seu asasinato en 1383 polo mestre de Avis, que liderou unha das faccións na sucesión ao trono, o Partido Nacionalista. A nobreza, receosa de perder os seus privilexios coa rendición do Reino aos casteláns, decidiu apoiar a manobra inglesa que estaba a conspirar para poñer no trono a Xoán, que pouco despois da morte do rei fora nomeado Fronteiro de Entre-Tejo e Guadiana ou Alentexo, pero volveu pouco despois e, co pretexto de certos negocios, foi ao palacio, falou coa raíña e despois co conde, e aí asasinouno. Tralo asasinato, o 7 de xaneiro de 1384, Xoán apresurouse e doou a Rodrigo Anes de Barbuda o reguengo de Colares, "así como o tiña Xoán Fernández Andeiro"; o 15 de abril de 1384, doou a Fernão Vasques de Arrochela as rendas e dereitos de Porto de Mós, como tiña o conde de Ourém; e o 24 de xuño de 1384 deu a Álvaro Gonçalves de Azevedo os celeiros de Alvaiázere, como tiña o conde de Ourém, seu sogro.

Casamento e descendencia

Algúns autores din que casou dúas veces en Galicia. A súa esposa, Mayor Fernández de Moscoso, xa era viúva de Fernando Becerra. Con Mayor tivo un fillo e catro ou cinco fillas:

• Rui Anes (de) Andeiro ou Rui (de) Andeiro, que foi paxe do rei de Castela, solteiro e sen descendencia.
• Sancha Anes (de) Andeiro ou Sancha (de) Andeiro, casada con Álvaro Gonçalves de Azevedo, con descendencia feminina.
• Teresa Anes (de) Andeiro ou Teresa (de) Andeiro, casada con sobre 1395 con Pedro da Guerra, fillo natural do infante Xoán de Portugal, I duque de Valencia de Campos, fillo de Pedro I de Portugal e Inês de Castro, con descendencia.
• Isabel Anes (de) Andeiro ou Isabel (de) Andeiro, esposa de Fernando Álvarez Osorio, fillo de Álvaro Pires Osorio, de Castela.
• Inés Anes (de) Andeiro ou Inés (de) Andeiro.
• Brites Sanches (de) Andeiro ou Brites (de) Andeiro, esposa de Diogo Fernandes de Almeida, con só un fillo, pais do primeiro conde de Abrantes (segundo algúns).

Bibliografía

• Manso de Lima, Jacinto Leitão (2008). Famílias de Portugal (en portugués) I. Edições Casa da Prova. pp. 445, 677. 
• Martins Zúquete, Afonso Eduardo (1989). Nobreza de Portugal e do Brasil (en portugués). Terceiro. Editorial Enciclopédia. 
• Lopes, Fernão (1895-1896). Chronica de el-rei D. Fernando. Bibliotheca de classicos portugueses (VI) (en portugués). Escriptorio. OCLC 2634915. 
• Braamcamp Freire, Anselmo (1973). Brasões da Sala de Sintra (en portugués) III (2ª ed.). Imprensa Nacional-Casa da Moeda. 
• da Costa Felgueiras Gaio, Manuel José (1989). Nobiliário das Famílias de Portugal (en portugués) III (2ª ed.). Braga: Carvalhos de Basto.