Teísmo (filosofía)

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Teísmo.

O teísmo (do grego theós, "deus") é a crenza na existencia dun ou varios deuses. En contraste co deísmo, o termo describe a concepción filosófica de deus do teísmo clásico ou dos deuses das relixións politeístas.

Retrato de Ralph Cudworth (1617-1688), inventor do termo "teísmo".

O concepto contraponse co ateísmo, comunmente entendido como a negación da existencia de deus, e co non teísmo, que rexeita a idea dun deus creador ou absoluto, aínda que pode recoñecer entidades espirituais doutro tipo. Por outra banda, o agnosticismo teísta defende a crenza en deus ou nos deuses, mais recoñecendo que é imposible demostrar a súa existencia.

Etimoloxía

A palabra "teísmo" procede do grego theós ou theoi, que significa "deus" ou "deuses". Foi utilizada por primeira vez polo teólogo inglés Ralph Cudworth (1617-1688). Segundo a definición orixinal de Cudworth, os teístas "afirman que unha entidade ou mente cunha comprensión perfecta e consciente, que existe por si mesma dende toda a eternidade, foi a causa de todas as cousas".

Clases de teísmo

Monoteísmo

Artigo principal: Monoteísmo.

O monoteísmo (do grego mónos, "un, único") é a crenza na existencia dun só deus. Exemplos de relixións monoteístas son o xudaísmo, o islam, o mandeísmo, o bahá'í, o sikhismo, o zoroastrismo, a relixión rastafari e algunhas seitas do hinduísmo.

Politeísmo

Artigo principal: Politeísmo.

Os kami Izanagi e Izanami creando o arquipélago xaponés, segundo a mitoloxía politeísta do Kojiki (712)

O politeísmo é a crenza en varios deuses, normalmente reunidos nun panteón, xunto coas súas propias seitas e rituais. Este tipo de relixións está ben documentado ao longo da historia, dende a prehistoria e os primeiros rexistros exipcios e mesopotámicos até as relixións grega e romana antigas, o paganismo xermánico, eslavo e báltico, ou as relixións dos nativos americanos.

Exemplos de relixións politeístas aínda en activo son o daoísmo, a relixión popular chinesa, o xintoísmo, a santería, moitas das relixións tradicionais africanas, e varias crenzas neopagás como a wicca, o neodruidismo, o romuva ou o dodecateísmo. O hinduísmo, popularmente concibido como politeísta, non pode adscribirse exclusivamente a esta categoría, xa que moitos hindús se consideran panteístas ou monoteístas.

Teísmo clásico

Artigo principal: Teísmo clásico.

Coñécese como teísmo clásico ás doutrinas que describen a Deus como un Ser Absoluto. Entre as ideas basilares deste tipo de crenzas están o emanacionismo e a simplicidade divina. Existen tradicións de teísmo clásico en moitas das grandes relixións e filosofías, como o sufismo no islam, o visnuísmo no hinduísmo, o sikhismo ou o platonismo.

Panteísmo

Artigo principal: Panteísmo.

Retrato do filósofo Baruch de Spinoza (1632-1677), considerado un pensador panteísta.

O panteísmo é a crenza de que a realidade, o universo e mais o cosmos son idénticos á divindade, unha sorte de ser ou entidade suprema. Neste sentido, o universo sería unha deidade creadora inmanente e eterna, en continua expansión e creación. Noutra interpretación, todas as cousas constitúen un deus inmanente que se manifesta como o universo. Xa que logo, até os obxectos astronómicos forman parte dunha soa deidade. Cabe diferenciar o panteísmo do omnismo, a devoción por todos os deuses de todas as relixións.

O panteísmo nega a idea dun deus persoal ou antropomorfo, preferindo outros modos de relación entre a realidade e o divino. Poden atoparse elementos panteístas nas relixións e tradicións máis antigas. Porén, o termo foi cuñado polo matemático Joseph Raphson (c. 1668-c. 1715) en 1697. O panteísmo popularizouse na cultura occidental como unha postura teolóxica e filosófica a partir da obra do filósofo holandés Baruch de Spinoza (1632-1677), que desenvolveu unha metafísica de carácter panteísta na súa obra mestra, a Ética demostrada segundo a orde xeométrica (1677). Ideas semellantes foron defendidas polo filósofo e cosmólogo napolitano Giordano Bruno (1548-1600).

Deísmo

Artigo principal: Deísmo.

O deísmo é a crenza na existencia dun deus creador do mundo, que nunca altera o seu plan orixinal para o desenvolvemento do universo. Deste xeito, a deidade preséntase na forma da providencia. Xa que logo, os deístas adoitan rexeitar os sucesos sobrenaturais aceptados por moitas relixións organizadas, como as profecías, os milagres ou a revelación divina. Pola contra, o deísmo defende que as crenzas relixiosas deben sustentarse na razón humana e na observación do mundo natural, que son as fontes que revelan a existencia dun creador.

Véxase tamén

Bibliografía

• Birx, Jams H. (1997). "Giordano Bruno". The Harbinger (en inglés). Archived from the original on 27 de xullo de 2017. Consultado o 24 de xuño de 2024.Birx&rft.date=1997&rft.genre=article&rft.jtitle=The Harbinger&rft_id=http://www.theharbinger.org/xvi/971111/birx.html&rft_val_fmt=info:ofi/fmt:kev:mtx:journal" class="Z3988"> 
• Cudworth, Ralph (1678). The True Intellectual System of the Universe, vol. I (en inglés). Gould & Newman.Cudworth&rft.btitle=The True Intellectual System of the Universe, vol. I&rft.date=1678&rft.genre=book&rft.pub=Gould & Newman&rft_id=https://archive.org/details/trueintellectual00cudw&rft_val_fmt=info:ofi/fmt:kev:mtx:book" class="Z3988"> 
• Draper, Paul; Quinn, Phillip L.; Taliaferro, Charles, eds. (2010). A Companion to Philosophy of Religion (en inglés). Wiley. ISBN 9781444320169. 
• Feser, Edward (2017). Five Proofs of the Existence of God (en inglés). Ignatius Press. ISBN 978-1-62164-133-9.Feser&rft.btitle=Five Proofs of the Existence of God&rft.date=2017&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-62164-133-9&rft.pub=Ignatius Press&rft_id=https://www.google.es/books/edition/Five_Proofs_of_the_Existence_of_God/il8yDwAAQBAJ?hl=gl&gbpv=0&rft_val_fmt=info:ofi/fmt:kev:mtx:book" class="Z3988"> 
• Harris, William Torrey (1924). "Deism". Webster's New International Dictionary of the English Language (en inglés).Harris&rft.btitle=Webster's New International Dictionary of the English Language&rft.date=1924&rft.genre=bookitem&rft_id=https://www.google.es/books/edition/Webster_s_New_International_Dictionary_o/Sx08jgEACAAJ?hl=gl&rft_val_fmt=info:ofi/fmt:kev:mtx:book" class="Z3988"> 
• Hart, David Bentley (2013). The Experience of God: Being, Consciousness, Bliss (en inglés). Yales University Press. ISBN 9780300167337.Hart&rft.btitle=The Experience of God: Being, Consciousness, Bliss&rft.date=2013&rft.genre=book&rft.isbn=9780300167337&rft.pub=Yales University Press&rft_id=https://www.google.es/books/edition/The_Experience_of_God/IU2rAAAAQBAJ?hl=gl&gbpv=0&rft_val_fmt=info:ofi/fmt:kev:mtx:book" class="Z3988"> 
• Kimmerle, Heinz (2006). "The world of spirits and the respect for nature: towards a new appreciation of animism". The Journal for Transdisciplinary Research in Southern Africa (en inglés) 2 (2). ISSN 2415-2005. doi:10.4102/td.v2i2.277.Kimmerle&rft.date=2006&rft.genre=article&rft.issn=2415-2005&rft.issue=2&rft.jtitle=The Journal for Transdisciplinary Research in Southern Africa&rft.volume=2&rft_id=https://doi.org/10.4102%2Ftd.v2i2.277&rft_id=info:doi/10.4102/td.v2i2.277&rft_val_fmt=info:ofi/fmt:kev:mtx:journal" class="Z3988"> 
• Levine, Michael (1994). Pantheism (en inglés). Psychology Press. ISBN 9780415070645.Levine&rft.btitle=Pantheism&rft.date=1994&rft.genre=book&rft.isbn=9780415070645&rft.pub=Psychology Press&rft_id=https://www.google.es/books/edition/Pantheism/GAYyLrfsZvUC?hl=gl&gbpv=0&rft_val_fmt=info:ofi/fmt:kev:mtx:book" class="Z3988"> 
• Lloyd, Genevieve (1996). Routledge Philosophy Guidebook to Spinoza and the Ethics (en inglés). Routledge. ISBN 978-0-415-10782-2.Lloyd&rft.btitle=Routledge Philosophy Guidebook to Spinoza and the Ethics&rft.date=1996&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-415-10782-2&rft.pub=Routledge&rft_id=https://www.google.es/books/edition/_/gdIs_8dPoJYC?hl=gl&sa=X&ved=2ahUKEwix_-uauvSGAxUN2AIHHfluDjoQ7_IDegQIDxAD&rft_val_fmt=info:ofi/fmt:kev:mtx:book" class="Z3988"> 
• Mackintosh, Robert (1911). "Theism". Encyclopaedia Britannica (en inglés). Cambridge University Press.Mackintosh&rft.btitle=Encyclopaedia Britannica&rft.date=1911&rft.genre=bookitem&rft.pub=Cambridge University Press&rft_id=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Theism&rft_val_fmt=info:ofi/fmt:kev:mtx:book" class="Z3988"> 
• Nielsen, Kai (2010). "Atheism". Encyclopaedia Britannica (en inglés).Nielsen&rft.btitle=Encyclopaedia Britannica&rft.date=2010&rft.genre=bookitem&rft_id=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/40634/atheism&rft_val_fmt=info:ofi/fmt:kev:mtx:book" class="Z3988"> 
• Reid-Bowen, Paul (2016). Goddess as Nature: Towards a Philosophical Thealogy (en inglés). Taylor & Francis. ISBN 9781317126348.Reid-Bowen&rft.btitle=Goddess as Nature: Towards a Philosophical Thealogy&rft.date=2016&rft.genre=book&rft.isbn=9781317126348&rft.pub=Taylor & Francis&rft_id=https://www.google.es/books/edition/Goddess_as_Nature/DG8GDAAAQBAJ?hl=gl&gbpv=0&rft_val_fmt=info:ofi/fmt:kev:mtx:book" class="Z3988"> 
• Shores, Louis (1969). Collier's Encyclopedia (en inglés). Crowell-Collier Educational Corporation.Shores&rft.btitle=Collier's Encyclopedia&rft.date=1969&rft.genre=book&rft.pub=Crowell-Collier Educational Corporation&rft_val_fmt=info:ofi/fmt:kev:mtx:book" class="Z3988"> 
• Thomson, Ann (2008). Bodies of Thought: Science, Religion, and the Soul in the Early Enlightenment (en inglés). Oxford University Press. ISBN 9780199236190.Thomson&rft.btitle=Bodies of Thought: Science, Religion, and the Soul in the Early Enlightenment&rft.date=2008&rft.genre=book&rft.isbn=9780199236190&rft.pub=Oxford University Press&rft_id=https://www.google.es/books/edition/Bodies_of_Thought/30gTDAAAQBAJ?hl=gl&gbpv=0&rft_val_fmt=info:ofi/fmt:kev:mtx:book" class="Z3988"> 
• Van Baaren, Theodorus P. (2024). "Monotheism". Encyclopaedia Britannica (en inglés).Van Baaren&rft.btitle=Encyclopaedia Britannica&rft.date=2024&rft.genre=bookitem&rft_id=https://www.britannica.com/topic/monotheism&rft_val_fmt=info:ofi/fmt:kev:mtx:book" class="Z3988"> 

Outros artigos

• Agnosticismo
• Ateísmo
• Filosofía da relixión
• Non teísmo