Wikipedia

Polinesia Francesa

colectividade de ultramar de Francia

A Polinesia Francesa[1] (Escoitari/ˈfrɛntʃ pɒlɪˈniːʒə/; francés: Polynésie française, tahitiano: Pōrīnetia Farāni) é unha colectividade de ultramar de Francia e o seu único país de ultramar. Comprende 121 illas xeograficamente dispersas e atois[2] que se estende máis de 2000 km. no océano Pacífico Sur. A superficie total da Polinesia Francesa é de 3521 km²,[3] cunha poboación de 299.356 habitantes (estimación de 2022).[4]

Modelo:Xeografía políticaPolinesia Francesa
Pōrīnetia Farāni (ty)
Polynésie française (fr) Editar o valor en Wikidata
Bandeira
Bandeira
Brasón
Brasón
Imaxe
HimnoIa Ora 'O Tahiti Nui (pt) Traducir Editar o valor en Wikidata
Lema«Liberté, Égalité, Fraternité»
«Tahiti Nui Mare'a'rea» Editar o valor en Wikidata
Localización
Editar o valor en Wikidata Mapa
 17°32′S 149°34′O / -17.53, -149.57
CapitalPapeete Editar o valor en Wikidata
Contén a división administrativa
Poboación
Poboación275.918 (2017) Editar o valor en Wikidata (66,22 hab./km²)
Lingua oficiallingua francesa Editar o valor en Wikidata
Xeografía
Superficie4.167 km² Editar o valor en Wikidata
Punto máis altoMonte Orohena (pt) Traducir (2.241 m) Editar o valor en Wikidata
Creación1842 Editar o valor en Wikidata
Organización política
• Xefe do gobernoÉdouard Fritch (pt) Traducir Editar o valor en Wikidata
Membro de
PIB nominal6.080.359.305 $ (2021) Editar o valor en Wikidata
MoedaFranco CFP Editar o valor en Wikidata
Identificador descritivo
Fuso horario
Dominio de primeiro nivel.pf Editar o valor en Wikidata
Prefixo telefónico 689 Editar o valor en Wikidata
Teléfono de emerxencia112 Editar o valor en Wikidata
Código de paísPF Editar o valor en Wikidata
ISO 3166-2FR-PF Editar o valor en Wikidata
Código de departamento INSEE987 Editar o valor en Wikidata
Sitio webpolynesie-francaise.pref.gouv.fr Editar o valor en Wikidata
BNE: XX5834917

A Polinesia Francesa divídese en cinco grupos de illas:

  1. o arquipélago das Illas da Sociedade, que comprende as Illas de Barlovento e as Illas de Barlovento
  2. o Arquipélago Tuamotu
  3. as Illas Gambier
  4. as Illas Marquesas
  5. as Illas Austrais.

Entre as súas 121 illas e atois, 75 estaban habitadas no censo de 2017.[2] Tahití, que está no grupo das Illas da Sociedade, é a illa máis poboada, sendo o fogar de case o 69% da poboación da Polinesia Francesa en 2017. Papeete, situada en Tahití, é a capital da Polinesia Francesa. Aínda que non forma parte integrante do seu territorio, a illa Clipperton foi administrada desde a Polinesia Francesa ata 2007.

Centos de anos despois da Gran migración polinesia, os exploradores europeos comezaron a viaxar pola rexión, visitando as illas da Polinesia Francesa en varias ocasións. Tamén visitárona comerciantes e barcos baleeiros. En 1842, os franceses apoderáronse das illas e estableceron un protectorado francés que chamaron Établissements français d'Océanie (EFO) (Establecementos/Asentamentos franceses de Oceanía).

En 1946, o EFO converteuse nun territorio de ultramar baixo a constitución da Cuarta República Francesa, e os polinesios recibiron o dereito votar a través da cidadanía. En 1957, os EFO pasaron a chamarse Polinesia Francesa. En 1983, a Polinesia Francesa converteuse en membro da Comunidade do Pacífico, unha organización de desenvolvemento rexional. Desde o 28 de marzo de 2003, a Polinesia Francesa é unha colectividade de ultramar da República Francesa baixo a revisión constitucional do artigo 74, e conseguiu posteriormente, coa lei 2004-192, do 27 de febreiro de 2004, unha autonomía administrativa, dúas manifestacións simbólicas da cal son o título. do Presidente da Polinesia Francesa e a súa designación adicional como país de ultramar.[5]

Administración

editar

Entre 1946 e 2003, a Polinesia Francesa tivo o status de Territorio de Ultramar (Territoire d´outre-mer). Desde 2004, é unha Colectividade de Ultramar (Collectivité d´outre-mer).

Historia

editar

A Polinesia Francesa foi un dos últimos lugares da Terra colonizados polos seres humanos. Os científicos cren que a Gran Migración da Polinesia ocorreu hai uns 3500 anos cando os pobos austronesios chegaron nunha viaxe utilizando a navegación astronómica para atopar illas no océano Pacífico Sur. As primeiras illas da Polinesia Francesa colonizadas foron as Illas Marquesas hai uns 2200 anos. Os polinesios máis tarde aventurouse ao suroeste e descubriron as Illas da Sociedade en torno ao ano 300.[6]

A chegada dos europeos comezou en 1521, cando o explorador portugués Fernão de Magalhães, navegando ao servizo da Coroa española, avistou Puka-Puka no arquipélago Tuamotu-Gambier. En 1772, o holandés Jakob Roggeveen atopouse con Bora Bora nas Illas da Sociedade.

O explorador británico Samuel Wallis visitou Tahití en 1767. O explorador francés Louis Antoine de Bougainville visitou Tahití en 1768, mentres que o explorador británico James Cook visitounas en 1769. En 1772, o español vicerrei do Perú Manuel de Amat ordenou unha serie de expedicións a Tahití baixo o mando de Domingo de Bonechea que foi o primeiro europeo en explorar todas as illas principais máis alá de Tahití.[7] Creouse un asentamento español de curta duración en 1774,[6] e durante un tempo algúns mapas levaron o nome Illa de Amat logo do vicerrei Amat.[Cómpre referencia]. Instaláronse misións cristiás con sacerdotes españois que quedaron en Tahití por un ano. Os Protestantes da Sociedade Misionera de Londres establecéronse permanentemente na Polinesia en 1797.

 
Reinos das illas da Sociedade.

O rei Pomare II de Tahití viuse obrigado a fuxir a Mo'orea en 1803, el e os seus súbditos convertéronse ao protestantismo en 1812. Os misioneiros católicos franceses chegaron a Tahití en 1834, a súa expulsión en 1836 causou que Francia enviara un buque de guerra en 1838. En 1842, Tahití e Tahuata foron declarados protectorado francés, para permitir que os misioneiros católicos traballaran sen ser molestados. A capital de Papeete fundouse en 1843. En 1880, Francia anexionouse Tahití, cambiando o estado de protectorado ao dunha colonia. Os grupos de illas non estaban oficialmente unidos ata o establecemento do protectorado francés en 1889.[8]

Na década de 1880, Francia reclamou o Arquipélago de Tuamotu, que anteriormente pertencía á dinastía Pomare, sen anexar formalmente. Logo de declarar un protectorado sobre Tahuata en 1842, os franceses consideraron todas as Illas Marquesas como o francesas. En 1885, Francia nomeou un gobernador e estableceu un consello xeral, o que lle outorgou a correcta administración dunha colonia. As illas de Rimatara e Rurutu solicitaron sen éxito a protección británica en 1888, polo que en 1889 foron anexadas por Francia. En 1892 emitíronse selos postais por primeira vez na colonia. O primeiro nome oficial da colonia foi établissements de l'Océanie (Establecementos de Oceanía), en 1903 o consello xeral foi cambiado a un consello asesor e o nome da colonia foi cambiado a Établissements Français de l'Océanie (Establecementos franceses de Oceanía)..[9]

En 1940, a administración da Polinesia Francesa recoñeceu as Forzas francesas libres e moitos polinesios serviron na segunda guerra mundial. Descoñecido no momento polos franceses e polinesios, o Consello de Ministros de Konoe do Xapón Imperial o 16 de setembro de 1940 incluíu a Polinesia francesa entre os moitos territorios que se converterían en posesións xaponesas, como parte do "Goberno xeral do Pacífico Oriental" logo dunha hipotético vitoria do Eixe na Segunda guerra Mundial,[10] Con todo, no curso da guerra no Pacífico os xaponeses non foron capaces de lanzar unha invasión real das illas francesas.

En 1946, aos polinesios concedéuselles a cidadanía francesa e o estado das illas foi cambiado a territorio de ultramar, o nome das illas cambiouse en 1957 a Polynésie Française (Polinesia Francesa). En 1962, o campo de probas nucleares de Francia en Alxeria cerrouse cando esta logrou a independencia e trasladouse ao atol de Mururoa, no arquipélago de Tuamotu, seleccionado como novo lugar das probas. As probas realizáronse baixo terra logo de 1974.[11] En 1977, a Polinesia Francesa obtivo unha autonomía interna parcial e en 1984, ampliouse a autonomía. A Polinesia Francesa converteuse nunha completa colectividade de ultramar de Francia en 2003.[12]

En setembro de 1995, Francia despertou protestas xeneralizadas pola reanudación dos ensaios nucleares no atol Fangataufa logo dun período de tres anos de moratoria. A última proba realizouse o 27 de xaneiro de 1996. O 29 de xaneiro de 1996, Francia anunciou que asinaría o Tratado de Prohibición Completa, e non realizará máis probas de armas nucleares.[13]

Xeografía

editar
 
Mapa da Polinesia Francesa.

As illas da Polinesia Francesa suman un total de 4.167 km² -dos que 3.265 corresponden a illas habitadas- e atópanse esparexidas sobre 2.500.000 km² de océano. Está composta por 121 illas e moitos máis illotes ou motus ao redor dos atois divididas en varios grupos de illas de orixe volcánica ou coralina, sendo a máis grande Tahití. O punto máis alto é o Monte Orohena en Tahití.

Componse de 5 grupos de illas. A illa máis grande e máis poboada é Tahití, nas Illas da Sociedade.

Os grupos de illas son:

Illas da Polinesia francesa
Nome Superficie (km2)[3] Poboación Densidade (per km2) Notas
Illas Marquesas 1,049.3 9478 (2022) 9 12 illas altas; administrativamente facendo a subdivisión das Illas Marquesas
Illas da Sociedade 1,597.6 245.987 (2022) 154 subdividida administrativamente na subdivisión das Illas de Barlovento (4 illas altas e 1 atol) e a subdivisión das Illas de Sotavento (5 illas altas e 4 atois)
Arquipélago Tuamotu 698.7 15.159 (2022) 22 80 atois, que agrupan máis de 3.100 illas ou illotes, administrativamente parte da subdivisión Tuamotu-Gambier
Illas Gambier 27.8[14][15] 1.570 (2022) 56 6 illas altas e 1 atol; administrativamente parte da subdivisión Tuamotu-Gambier
Illas Austrais 147.8 6.592 (2022) 45 5 illas altas e 1 atol; administrativamente parte da subdivisión das Illas Austrais
TOTAL 3,521.2 278.786 (2022) 79 121 illas altas e atois (75 habitadas no censo de 2017, 46 deshabitadas)[2]

Entre as illas e atois principais destacan Bora Bora, Hiva´Oa, Huahine, Maiao, Maupiti, Mehetia, Moorea, Nuku Hiva, Raiatea, Tahaa, Tetiaroa, Tubuai e Tupai.

As tres comunas máis grandes
Comuna Illa Poboación
(2012)
Faaā Tahití 29,687
Punaauia Tahití 27,613
Papeete Tahití 25,769

Goberno

editar

Baixo os termos do artigo 74 da Constitución francesa e a Lei Orgánica 2014-192 sobre o estatuto de autonomía da Polinesia Francesa, a política desenvólvese nun marco dun parlamentarismo democrático representativo da colectividade francesa de ultramar, polo que o Presidente da Polinesia francesa é o xefe de goberno, e dun sistema pluripartidista. O poder executivo é exercido polo goberno. O Poder lexislativo recae no goberno e na Asemblea de Polinesia Francesa (a asemblea territorial).

A vida política na Polinesia francesa estivo marcada por unha gran inestabilidade desde mediados da década de 2000. O 14 de setembro de 2007, o líder independentista Oscar Temaru, foi elixido presidente da Polinesia Francesa por terceira vez en tres anos (con 27 de 44 votos emitidos na asemblea territorial).[16] substituíu o expresidente Gaston Tong Sang, oposto á independencia, que perdeu unha Moción de censura na Asemblea da Polinesia Francesa o 31 de agosto.

 
A Asemblea da Polinesia Francesa.

Relacións con Francia

editar
 
Alto Comisionado da República Francesa.

Malia ter unha asemblea e un goberno local, a Polinesia francesa non é un estado libre asociado con Francia, do mesmo xeito que as illas Cook con Nova Zelandia. Como colectividade francesa de ultramar, o goberno local non ten competencia en xustiza, educación universitaria, seguridade e defensa. Os servizos nestas áreas son proporcionados e administrados directamente polo Goberno de Francia, incluíndo a Gendarmería Nacional (que tamén vixía as zonas rurais e a fronteira de Francia en Europa), e as forzas militares francesas. O goberno da colectividade mantén o control sobre a educación primaria e secundaria, a saúde, o urbanismo e o medio.[17] O máximo representante do Estado no territorio é o Alto Comisionado da República francesa en Polinesia (francés: Haut commissaire de la République).

A Polinesia Francesa tamén envía tres deputados á Asemblea Nacional Francesa, un en representación da subdivisión administrativa das Illas de Sotavento e os suburbios do sur oeste de Papeete, outro en representación de Papeete e os seus suburbios do nordeste, da comuna (municipio) de Mo'orea-Mai'ao, a división administrativa Tuamotu-Gambier e a división administrativa das Illas Marquesas, e o último en representación do resto de Tahití e a subbdivisión administrativa das Australes. A Polinesia Francesa tamén envía dous senadores ó Senado francés.

Economía

editar

A economía da Polinesia Francesa é medianamente desenvolvida, a cal depende dos insumos importados, turismo e asistencia financeira provenientes de Francia. Existen instalacións turísticas ben desenvolvidas e dispoñibles nas principais illas. A moeda de curso legal é o Franco CFP, e aínda que algúns comerciantes aceptan moedas estranxeiras, a maioría dos turistas ven decepcionados pola negativa destes para recibir dólares ou calquera outra divisa. Despois do 1 de xaneiro de 1999, a paridade é fixa : 100 CFP = 0.8380 Euros; 1 Euros= 119.33 CFP.

Poboación

editar

De acordo ao censo de 2012, a poboación total era de 268.270 habitantes,[18] No censo de 2012, o 68,5% da poboación da Polinesia francesa vivía na illa de Tahití.[18] A área urbana de Papeete, a capital, tiña 133.627 habitantes (censo 2012).

Poboación histórica

editar
1907 1911 1921 1926 1931 1936 1941 1946 1951 1956
30,600 31,900 31,600 35,900 40,400 44,000 51,200 58,200 63,300 76,323
1962 1971 1977 1983 1988 1996 2002 2007 2012 2017
84,551 119,168 137,382 166,753 188,814 219,521 245,516 259,596 268,270 275,918
Cifras oficiais de censos anteriores.[18][19][20][21]

Transporte

editar

Aínda que a maioría das principais estradas están pavimentadas e ben conservadas, moitas das vías secundarias non o están.

Educación

editar

A educación é proporcionada por Francia. A Polinesia Francesa conta cunha universidade, a Universidade da Polinesia Francesa (Université da Polynésie Française UPF), localizada en Faa´a en Tahití. Esta é unha pequena universidade que conta con 2.000 alumnos. Luís Peltzer, antigo ministro de cultura da Polinesia Francesa foi electo presidente da universidade durante 5 anos. Existen aproximadamente 60 investigadores na universidade.

Notas

editar
  1. ↑ «Polinesia Francesa». Diciopedia do século 21 3. Isaac Díaz Pardo, Víctor F. Freixanes, Antón Mascato (edición). Editorial Galaxia. 2007. p. 1659. ISBN 9788482893600. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 "French Polynesia at a glance 2020" (PDF). Institut de la statistique de la polynésie française (ISPF). p. 91. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 29 de decembro de 2021. Consultado o 2022-03-04. 
  3. ↑ 3,0 3,1 "R1- Population sans doubles comptes, des subdivisions, communes et communes associées de Polynésie française, de 1971 à 1996". Institut Statistique de Polynésie Française (ISPF). Arquivado dende o orixinal o 31 de marzo de 2022. Consultado o 2022-03-04. 
  4. ↑ "French Polynesia". CIA Factbook. Consultado o 2022-04-27. 
  5. ↑ "Les statuts de la Nouvelle-Calédonie et de la Polynésie". Arquivado dende o orixinal o 8 de maio de 2020. Consultado o 17 de decembro de 2015. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Ganse, Alexander. "History of Polynesia, before 1797". Arquivado dende o orixinal o 30 de decembro de 2007. Consultado o 20 de outubro de 2007. 
  7. ↑ Kirk, Robert K. Paradise Past: The Transformation of the South Pacific, 1520-1920. Consultado o 5 de maio de 2013. 
  8. ↑ Ganse, Alexander. "History of French Polynesia, 1797 to 1889". Arquivado dende o orixinal o 30 de decembro de 2007. Consultado o 20 de outubro de 2007. 
  9. ↑ Ganse, Alexander. "History of French Polynesia, 1889 to 1918". Arquivado dende o orixinal o 30 de decembro de 2007. Consultado o 20 de outubro de 2007. 
  10. ↑ A reclamación xaponesa das illa francesas do Pacífico, xunto con moitos outros vastos territorios, aparece o 16 de setembro de 1940 "Sphere of survival for the Establishment of a New Order in Greater East Asia by Imperial Japan", publicado en 1955 polo Ministerio de Asuntos Exteriores do Xapón, como parte dos dous volumes da "Chronology and major documents of Diplomacy of Japan 1840–1945", aquí citados da "Entrevista con Tetsuzo Fuwa: Japan's War: History of Expansionism", Japan Press Service, xullo 2007
  11. ↑ Ganse, Alexander. "History of Polynesia, 1939 to 1977". Arquivado dende o orixinal o 30 de decembro de 2007. Consultado o 20 de outubro de 2007. 
  12. ↑ "French Polynesia". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. . Consultado o 25 de setembro de 2012.
  13. ↑ Whitney, Craig R (30 de xaneiro de 1996). "France Ending Nuclear Tests That Caused Broad Protests". The New York Times. Consultado o 20 de outubro de 2007. 
  14. ↑ "Gambier – Guide Floristique" (PDF) (en francés). Government of French Polynesia, Directorate of the Environment. Consultado o 2022-03-04. 
  15. ↑ "Annexe 3 : Indicateurs par île et classement par archipel pour la PF" (PDF) (en francés). Centre d'Etudes du Tourisme en Océanie-Pacifique (CETOP). p. 91. Consultado o 2022-03-04. 
  16. ↑ "BBC NEWS, French Polynesia gets new leader". BBC News. 14 de setembro de 2007. Consultado o 31 de maio de 2011. 
  17. ↑ Rachel Reeves; Luke Hunt; The Diplomat. "French Polynesia Battles for Independence". The Diplomat. Consultado o 17 de decembro de 2015. 
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 "Population des communes de Polynésie française". INSEE. Consultado o 13 de outubro de 2013. 
  19. ↑ "Population des communes de Polynésie française au RP 2007". INSEE. Consultado o 13 de outubro de 2013. 
  20. ↑ "Population statistique des communes et communes associées aux recensements de 1971 à 2002". ISPF. Arquivado dende o orixinal o 18 de decembro de 2012. Consultado o 13 de outubro de 2013. 
  21. ↑ Censuses from 1907 to 1962 in Population, 1972, #4–5, pp. 705–706, published by INED

Véxase tamén

editar

Ligazóns externas

editar
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Polinesia_Francesa&oldid=6805150»