Hungría
Este artigo precisa de máis fontes ou referencias que aparezan nunha publicación acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacións especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo. (Desde marzo de 2018.) |
Hungría (
pronunciación (axuda · info)) (en húngaro: Magyarország [ˈmɒɟɒrorsaːɡ] (axuda · info)) é un país de Europa central. Fai fronteira con Austria ó oeste, Eslovaquia e Ucraína ó norte, Romanía ó leste e Serbia, Croacia e Eslovenia ó sur. Ten unha poboación de ó redor de dez millóns de habitantes distribuídos en 93.030 quilómetros cadrados.
Magyarország (hu)  | |||||
| Himno | Himnusz | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Lema | «Mwy na'r Disgwyl» | ||||
| Epónimo | Onogures (pt)  e Maxiar | ||||
| Localización | |||||
| |||||
| Capital | Budapest | ||||
| Contén a división administrativa | Borsod-Abaúj-Zemplén Budapest Bács-Kiskun Condado de Baranya Condado de Békés Condado de Csongrád-Csanád Condado de Heves Condado de Nógrád Condado de Pest Condado de Tolna Condado de Veszprém Fejér Győr-Moson-Sopron Hajdú-Bihar Jász-Nagykun-Szolnok Komárom-Esztergom Somogy Szabolcs-Szatmár-Bereg Vas Zala | ||||
| Poboación | |||||
| Poboación | 9.599.744 (2023) (103,21 hab./km²) | ||||
| Lingua oficial | lingua húngara | ||||
| Xeografía | |||||
| Parte de | |||||
| Superficie | 93.011,4 km² | ||||
| Bañado por | Lago de Neusiedl (pt) , Río Danubio, Ipoly (en) , Río Tisza, Río Drava, Lago Balaton e Rio Rába (pt) | ||||
| Punto máis alto | Monte Kékes (1.015 m) | ||||
| Punto máis baixo | Gyálarét (pt) (75,8 m) | ||||
| Comparte fronteira con | |||||
| Datos históricos | |||||
| Precedido por | |||||
| Creación | decembro de 1000 | ||||
Evento clave
| |||||
| Día festivo | |||||
| Organización política | |||||
| Forma de goberno | República parlamentaria | ||||
| • Presidente | Tamás Sulyok (2024–) | ||||
| Órgano executivo | Governo da Hungria (pt) | ||||
| • Primeiro ministro | Viktor Orbán (2010–) | ||||
| Órgano lexislativo | Országgyűlés Circunscrición: 106, (Escano: 199) | ||||
| Máxima autoridade xudicial | Constitutional Court of Hungary (en) | ||||
| Membro de | |||||
| PIB nominal | 181.848.022.230 $ (2021) | ||||
| PIB per cápita | 37.128 $ (2021) | ||||
| Moeda | Florín húngaro | ||||
| Identificador descritivo | |||||
| Fuso horario | |||||
| Dominio de primeiro nivel | .hu | ||||
| Prefixo telefónico | 36 | ||||
| Teléfono de emerxencia | 112, 104 (pt) , 105 e 107 (pt) | ||||
| Código de país | HU | ||||
| Código NUTS | HU | ||||
| Sitio web | kormany.hu… | ||||
 | |||||
A súa capital é Budapest, a maior cidade do país que concentra o 25% de toda a poboación húngara. A poboación é das máis homoxéneas etnicamente de toda Europa, estando composta na súa maioría polos maxiares, termo polo cal os húngaros se chaman. Os maxiares eran un pobo nómade que ocupou a meseta dos Cárpatos no século IX, loitando contra outros pobos durante séculos para manterse no mesmo lugar. Mesmo oprimidos por austríacos, turcos e rusos, os maxiares permaneceron unidos.
O nome Hungría vén do turco[1] On-ogur que significa Dez lanzas e simbolizaba a unión das dez tribos que ocuparan o territorio húngaro no século IX, sete tribos maxiares e tres khazares. O termo latino hunni para os hunos, antigo pobo que dominou Hungría ata o século IV, xerou os termos latinos para definir Hungría. O termo maxiar probablemente vén das palabras magi e eri, a primeira de raíz proto-úgrica significa home ou pobo e a segunda do turco, co mesmo significado de pobo. O 1 de xaneiro do 2004 Hungría ingresou na Unión Europea, xunto a outros dez países, a maioría do leste europeo, entre os que se atopaban os países bálticos, a República Checa, Eslovaquia e Polonia.
Historia
editar- Véxase tamén: Imperio Austrohúngaro e Reino de Hungría.
.jpg)
A chegada das tribos maxiares baixo o mando de Árpád ás chairas da Europa central no ano 896 marca o comezo do primitivo estado húngaro. Arredor do ano 1000 o rei Estevo convértese ó cristianismo converténdose así Hungría nun estado cristián. Durante a Idade Media o reino húngaro estenderase á chaira sur dos Cárpatos e a do río Danubio, englobando o que hoxe son Eslovaquia, Transilvania (Romanía), Voivodina (Serbia) e Eslavonia (Croacia).
A derrota da batalla de Mohács (1526) fará que o reino desapareza, conservándose só unha estreita franxa da antiga Pózsony (Pressburg, hoxe en día Bratislava). Unida dinasticamente ás posesións dos Habsburgo, non será ata finais do século XVII e comezos do XVIII cando se produza a reconquista dos territorios perdidos. A revolución de 1848 provocará a revolta na Hungría e a súa proclamación de independencia baixo o goberno de Lajos Kossuth. Os Habsburgo rematarán coa revolta no ano seguinte coa axuda da Rusia de Nicolao I, iniciándose así un período de represión política que só amainará a partir de 1860.
Trala derrota austríaca na batalla de Sadowa (1866) o goberno imperial acordará coas personalidades húngaras máis influentes a restauración das institucións propias, materializándose en 1867. A finais da primeira guerra mundial, o goberno estivo nas mans da poderosa aristocracia terratenente, que levou a cabo unha campaña de marxinación das minorías étnicas. No ano seguinte os comunistas, dirixidos por Béla Kun, tratarán de chegar ó poder, sendo finalmente derrotados polas forzas contrarrevolucionarias axudadas polo exército romanés. Por causa da derrota na Gran Guerra, estoura o novembro de 1918 en Budapest unha revolta que acabará coa proclamación da república, presidida polo comité de Mihály Károlyi.
Período de entreguerra
editarO 4 de xuño de 1920 asinábase o Tratado de Trianon no que establecían as novas fronteiras do país. Comparado co reino de preguerra, Hungría perdera o 71% do seu territorio e o 66% da súa poboación. Coas novas fronteiras, un terzo da poboación maxiar converteuse nunha minoría nos países veciños, co tratado, Hungría tamén perdera o seu único porto marítimo en Fiume (hoxe Rijeka). Estes cambios provocarían que a cultura e a política húngara do período de entreguerra estivesen dominadas polo irredentismo (a restauración histórica da "Gran Hungría").
Formalmente Hungría constituíuse nunha monarquía sen rei, gobernada polo rexente, o almirante Miklós Horthy, quen implantou o terror branco con campos de concentración para os elementos contrarios á súa política e no exterior seguindo unha política pro-xermana.
Segunda guerra mundial
editarO país converteuse en aliado da Alemaña Nazi a partir 1933, coa esperanza de recuperar os territorios perdidos na primeira guerra mundial. A alianza fixo que Hungría recuperase algúns dos seus territorios perdidos nos dous Arbitrados de Viena. Esta alianza fixo que Hungría axudase ós alemáns á ocupación do Reino de Iugoslavia, ocupando o Backa e comezando a loitar na segunda guerra mundial en 1941, loitando contra a Unión Soviética. Despois de sufrir grandes perdas na Unión Soviética o goberno húngaro comezou negociacións cos líderes aliados. Como consecuencia disto as tropas alemás ocuparon o país o 19 de marzo de 1944 (Operación Margarethe), namentres o pro-occidental Miklós Horthy fora substituído polos comandos alemáns o 15 de outubro (Operación Panzerfaust). O goberno monicreque nazi dirixido por Ferenc Szálasi e o partido da cruz frechada mantería o país do lado alemán ata a fin da guerra.
Holocausto
editarHungría foi o primeiro país que permitiu a existencia de leis antisemitas; as "numerus clausus" de 1920 restrinxían o acceso dos xudeus a unha educación superior. A finais de 1930, promulgáronse máis leis e comezaron a ser masacrados os xudeus polas forzas húngaras. Aínda así, Hungría resistiuse a deporta-los seus xudeus. En maio e xuño de 1944, durante a ocupación alemá a policía húngara deportou a máis de 440.000 xudeus en máis de 145 trens, a maioría a Auschwitz. Durante o holocausto máis de 400.000 húngaros foron asasinados, xunto con centos de xitanos. Centos de húngaros foron executados por axudar ós xudeus, entre eles a irmá Sara Salkahazi. Xefes de estado e diplomáticos axudaron a salvar moitas vidas, entre eles o Papa Pío XII, Raoul Wallenberg ou Carl Lutz.
Era Soviética
editarTrala caída da Alemaña nazi, Hungría quedou baixo a influencia soviética converténdose nun estado comunista ó que lle seguiu un curto réxime democrático entre 1946-1947. Despois de 1948, o líder comunista Mátyás Rákosi estableceu un réxime stalinnista no país que estableceu un férreo control sobre o país, con purgas e a represión efectuada pola policía política, o que provocou a Revolución Húngara de 1956, aplacada polas tropas soviéticas. Preto dun cuarto de millón de persoas abandonou o país nese ano. Dende a década de 1960 ata 1980 Hungría foi gobernada de xeito autocrático por János Kádár.
Terceira República
editarA finais de 1980, Hungría comezou a dirixirse cara a unha democracia e a unha economía de mercado. Declarándose o 23 de outubro de 1989, a Terceira República Húngara, con Mátyás Szűrös presidente da república. As primeiras eleccións libres tiveron lugar en 1990, seguindo o colapso da Unión Soviética en 1991.
Nas últimas décadas Hungría comezou a desenvolver relacións coa Europa Occidental, e con outros países de Europa central, converténdose en membro do Grupo Visegrád en 1991, uníndose á OTAN en 1999 á Unión Europea o 1 de maio do 2004.
Política
editar- Artigo principal: Política de Hungría.
O Presidente da República, electo polo parlamento cada catro anos , ten un papel cerimonial, aínda que os seus poderes inclúen o nomeamento do primeiro ministro. O primeiro ministro escolle ós membros do goberno e ten o dereito exclusivo a destituílos. Cada un dos nomeados para o goberno debe presentarse diante dun ou máis comités parlamentarios e ten que ser formalmente aprobado polo presidente.
A Asemblea Nacional unicameral, con 386 membros (ou Országgyűlés), é o máis alto órgano de autoridade do estado e propón e aproba a lexislación co aval do primeiro ministro. Un partido ten que obter polo menos o 5% dos votos para poder formar un grupo parlamentario. As eleccións parlamentarias nacionais teñen lugar cada catro anos.
Nos partidos húngaros as principais tendencias políticas son: a esquerda (a centro esquerda e a extrema esquerda) e a dereita (a centro dereita e a extrema dereita). Os partidos políticos húngaros máis importantes son:
- Partido Socialista Húngaro (Magyar Szocialista Párt, MSZP)
- Alianza de Demócratas Libres (Szabad Demokraták Szövetsége, SZDSZ)
- Alianza de Xoves Demócratas (Fiatal Demokraták Szövetsége, FIDESZ)
- Foro Democrático Húngaro (Magyar Demokrata Fórum, MDF)
Divisións administrativas
editar
- Artigos principais: Condados de Hungría e Rexións de Hungría.
Hungría está subdividida administrativamente en 19 condados máis a capital , Budapest. Dende 1996, os condados e maila capital agrúpanse en 7 rexións e tamén hai 23 vilas con dereitos de condado (megyei jogú város), chamados condados urbanos , estes son:
| Condados urbanos | Condados (Capital do condado) | Rexións |
|---|---|---|
|
Xeografía
editar
- Artigo principal: Xeografía de Hungría.
Cunha superficie de 93 030 quilómetros cadrados, Hungría é un país de Europa Central. Mide uns 250 quilómetros de norte a sur e 524 quilómetros de leste a oeste. Ten 2 258 quilómetros de fronteiras que comparte con Austria ó oeste, Serbia, Croacia e Eslovenia ó sur e suroeste, Romanía ó leste, Ucraína ó nordés e Eslovaquia cara ó norte.
As fronteiras modernas de Hungría estabelecéronse por primeira vez despois da primeira guerra mundial cando, nos termos do Tratado de Trianon en 1920, perdeu máis do 71% do que fora antes o Reino de Hungría ademais do 58,5% da súa poboación e o 32% dos húngaros. O país sufriu unha serie de revisións dos seus límites dende 1938 até 1941.
En 1938, a Primeira Arbitraxe de Viena devolveulle o territorio de Checoslovaquia, en 1939 Hungría ocupou os Cárpatos ucraínos e en 1940, a Segunda Arbitraxe de Viena devolveulle o norte de Transilvania, para finalmente ocupar Bácska e as rexións de Muraköz durante a invasión de Iugoslavia. Con todo, Hungría perdeu eses territorios de novo coa súa derrota na segunda guerra mundial e despois da guerra as fronteiras de Trianon foron restauradas cunha pequena revisión da que se beneficiou Checoslovaquia.
Hungría ocupa a chaira media do río Danubio, terra chá formada polos aluvións deste río e o seu afluente o río Tisza coñecida como chaira húngara e que tamén se estende polo norte de Serbia, sur de Eslovaquia e o oeste de Romanía. Ó oeste destaca o Lago Balatón un dos máis grandes de Europa. O segundo maior lago da bacía carpática, e probablemente o maior lago artificial de Europa, é o Tisza.
A paisaxe húngara consta de chairas chás e onduladas cara á bacía carpática, de outeiros e montañas baixas ó norte ó longo da fronteira eslovaca (o punto máis alto é o Kékes con 1 014 m). O clima é continental, con invernos fríos, veráns quentes e precipitacións medias. En Budapest a media de xaneiro é de -1.0 °C, a de xullo de 21.9 °C. As precipitacións anuais son de 498 mm.
Economía
editar- Artigo principal: Economía de Hungría.
- Véxase tamén: Florín húngaro.
Hungría continua a mostrar un forte crecemento económico e a traballar para aproximar a súa economía á media da Unión Europea. O sector privado é o responsable de máis do 80% do PIB e o investimento estranxeiro medrou considerablemente nas últimas décadas 23.000 millóns de dólares dende 1989. A inflación e o desemprego, ambas as dúas preocupacións prioritarias na enquisa do 2001, diminuíron substancialmente; con todo a taxa de suicidios permanece abondo alta. As medidas de reforma económica, tales como a reforma dos coidados da saúde, do sistema tributario e do financiamento da administración local, aínda non foron postas en práctica polo actual goberno.
O goberno húngaro expresou o seu desexo de adoptar o euro en 2010. Isto foi moi criticado por analistas estranxeiros que opinan que esta data é pouco fiable, sendo a súa entrada entre 2013 e 2014 moito máis realista. Algúns analistas foron aínda máis lonxe afirmando que Romanía e Bulgaria, os cales se uniron á Unión Europeo no 2007, adoptarán antes que Hungría a divisa europea.
Demografía
editar- Artigo principal: Demografía de Hungría.
O 94% da poboación de Hungría está composta por húngaros cuxa lingua nai é o húngaro, unha lingua ugrofinesa non relacionada con ningunha lingua dos seus países veciños. O resto da poboación está composta por xitanos (2,1%), alemáns (1.2%), eslovacos (0.4%), croatas (0.2%), romaneses (0.1%), serbios (0.1%) e ucraínos (0.1%). Segundo o censo, a relixión dominante en Hungría é o Catolicismo (50% da poboación), seguida do Calvinismo (16% da poboación) , Luteranismo (3%) e Grego Ortodoxo (3%). Aínda que só o 10-14% dos húngaros acode a algún tipo de servizo relixioso semanalmente, 50% unha vez por ano, mentres que o 30% dos húngaros non cren en Deus.
Por razóns históricas, existen numerosas comunidades húngaras arredor en Europa, sobre todo en Romanía (en Transilvania), Eslovaquia, Serbia (en Voivodina), Ucraína (en Transcarpathia), Croacia (en Slavonia) e Austria (en Burgenland); Eslovenia tamén ten unha importante minoría húngara nunha rexión onde o húngaro é oficial.
Principais cidades
editar
As principais cidades de Hungría son:
| Nome | Poboación (1949) |
Poboación máxima |
Poboación (2009) |
Aglomeración |
|---|---|---|---|---|
 Budapest |
1 590 316 | 2 059 226 (1980) | 1 712 210▲ | 2 475 740 (2008) |
 Debrecen |
115.399 | 212.235 (1990) | 206.225▲ | 237.888 (2005) |
 Miskolc |
109.841 | 208.103 (1980) | 170.234▼ | 216.470 (2005) |
 Szeged |
104.867 | 169.930 (1990) | 169,030▲ | 201.307 (2005) |
 Pécs |
89.470 | 170.039 (1990) | 156,974▲ | 179.215 (2005) |
 Győr |
69.583 | 130.476 (2009) | 130,476▲ | 182.776 (2005) |
 Nyíregyháza |
56.334 | 118.795 (2001) | 117.597▲ | - |
 Kecskemét |
61.730 | 111.428 (2009) | 111.428▲ | - |
 Székesfehérvár |
42.260 | 108.958(1990) | 102.035▲ | - |
Outras cidades con máis de 50.000 habitantes son:
Deportes
editar
Hungría destaca nos deportes colectivos como o wáter-polo, así como no lanzamento de martelo. Tamén ten moita tradición a natación pola que Hungría conseguiu moitos éxitos internacionais. A figura máxima do deporte en Hungría de tódolos tempos foi o futbolista Ferenc Puskás.
A mellor participación de Hungría nos Xogos Olímpicos, foi en 1952 cando obtivo un terceiro posto no medalleiro.
Cultura
editar
Hungría é famosa pola súa música con compositores como Franz Liszt, Béla Bartók ou Zoltán Kodály, matemáticos como John von Neumann, pioneiro na computación dixital, ou Eugene Wigner. Con todo, Erdős, von Neumann e Wigner, así como outros científicos húngaros xudeus, tiveron que emigrar debido ó antisemitismo en Europa, e levaron a cabo as súas máis importantes contribucións nos Estados Unidos.
Arquitectura
editar- Artigo principal: Arquitectura de Hungría.
_2.jpg)
En Hungría está a sinagoga meirande de Europa[2], a Gran Sinagoga de Budapest, construída en 1859 en estilo neomourisco con capacidade para 3000 persoas; a meirande calda medicinal de Europa, o spa de Széchenyi, rematado en 1913 nun estilo neobarroco e que se localiza no parque da cidade de Budapest, o meirande edificio en Hungría, con 268 metros de largo é o edifico do parlamento, e Hungría conta tamén cunha das maiores basílicas de Europa, a basílica de Esztergom, a segunda meirande abadía territorial do mundo, a abadía de Pannonhalma, e a meirande necrópole cristiá antiga fóra de Italia, en Pécs.
Importantes estilos arquitectónicos presentes en Hungría inclúen o historicismo e variantes do Art Nouveau que se basean en características da arquitectura nacional, con Ödön Lechner (1845–1914) como a principal figura do Art Nouveau húngaro, con inspiracións na arquitectura india e siria con elementos decorativos tradicionais húngaros, creou unha versión do Art Nouveau especificamente húngara.
.jpg)
Partindo do estilo de Lechner salientou o grupo Fiatalok con figuras como Károly Kós e Dezsö Zrumeczky, que usaron as estruturas e formas características da arquitectura tradicional húngara.
Na arquitectura húngara tamén hai versións doutros estilos, como o Sezession procedente de Viena, o Jugendstil alemán, versións de Art Nouveau orixinadas en Bélxica e Francia, e a influencia da arquitectura inglesa e finlandesa que se reflicten nos edificios construídos ao comezo do século XX, con arquitectos como Béla Lajta que primeiro adoptou o estilo Lechner, logo inspirouse na arquitectura inglesa e finlandesa e máis tarde desenvolveu interese no estilo do antigo Exipto. Aladár Árkay tamén desenvolveu unha ruta semellante. István Medgyaszay desenvolveu o seu propio estilo, con motivos tradicionais estilizados para crear deseños decorativos.
Gastronomía
editarA cociña húngara ten unha posición destacada dentro da cultura de Hungría, con pratos tradicionais como o gulash, difundido por todo o mundo e unha das bases da cociña húngara. A pataca é usada en diversos pratos, e as sopas e os guisados son tamén importantes compoñentes desta gastronomía.
Os pratos son xeralmente preparados con pemento, cebola e pementa. Os guisados son comunmente feitos con elementos tradicionais como a carne de porco e de gando, como por exemplo no pörkölt. Existen ademais diversas sobremesas tales como o smlói galuska, un doce cuberto de crema de laranxa.
Existe ademais unha influencia doutros pobos na gastronomía maxiar, como elementos da cociña turca e a presenza de doces e bolos, froito da influencia alemá. Con todo tamén sucede o contrario, durante a existencia de Austria-Hungría, algúns pratos como o gulash, pasaron ós austríacos e checos.
Literatura
editar
Nos tempos antigos, a lingua húngara era escrita cun alfabeto rúnico e mudou para o alfabeto latino despois de ser cristianizada baixo o reinado de Estevo I (1000-1038), así pois non existen documentos anteriores ó século XI, sendo o máis antigo relato en húngaro un fragmento do documento de fundación da Abadía de Tihany (1055), na cal aparecen moitos termos húngaros, entre eles as palabras feheruuaru rea meneh hodu utu rea é dicir "até a estrada militar de Fehérvár", estando o resto do documento está en latín. O máis antigo texto completo nesta lingua é o "Sermón e Oración para Funeral" (Halotti beszéd és könyörgés) (1192–1195), a tradución dun sermón en latín. O máis antigo poema é "Lamentos de María", tradución do latín do século XIII, sendo tamén o máis antigo poema ugrifinés. Entre as primeiras crónicas sobre a historia húngara está o Gesta Hungarorum ("Feitos dos Húngaros") e o Gesta Hunnorum et Hungarorum ("Feitos dos Hunos e dos Húngaros") por Simon Kézai. Ambos en latín. Tales crónicas mesturan historia con lendas. Outra crónica coñecida é a Képes krónika ("Crónica Ilustrada"), que foi escrita por Lois I de Hungría.
O iluminismo húngaro chegou aproximadamente cincuenta anos despois comparado co iluminismo de Europa occidental, chegando os novos pensamentos a Hungría a través de Viena. Os primeiros escritores do iluminismo húngaro foron György Bessenyei e János Batsányi. Contemporáneos e eles, Mihály Csokonai Vitéz e Dániel Berzsenyi eran os grandes poetas da época, sendo a gran figura da reforma da lingua Ferenc Kazinczy. A través desa reforma, a lingua húngara volveuse practicable para uso científico, coa creación de moitas palabras novas para describir as novas invencións, preservando así a lingua húngara.
A literatura húngara gañou recentemente certo renome fóra das fronteiras húngaras grazas a autores como Sándor Márai, Péter Esterházy, Péter Nádas e Imre Kertész quen sobreviviu ó Holocausto e gañou o Premio Nobel de literatura no 2002. Destacan tamén outros escritores clásicos como Theodor Herzl, Sándor Petőfi, o poeta da Revolución de 1848 ou Lajos Zilahy.
Notas
editarVéxase tamén
editar| Commons ten máis contidos multimedia sobre: Hungría |