Corea do Sur

Corea do Sur, oficialmente República de Corea (coreano: Daehan Minguk listen (Hangul: 대한 민국; Hanja: 大韓民國), é un país asiático que ocupa a metade sur da Península de Corea. O nome Corea deriva do Reino de Goryeo, tamén pronunciado Koryŏ. Comparte fronteira terrestre con Corea do Norte, e a través de mar, co Xapón polo leste e coa China polo oeste. Case a metade da poboación reside na área metropolitana da capital, Seúl, que é a segunda maior do mundo, con máis de 25 millóns de habitantes.

Corea do Sur

대한민국 (ko)
Bandeira Brasón
Himno	Aegukga (1948)
Lema	«홍익인간(弘益人間): 널리 인간을 이롭게 하라» «Koreyanızı xəyal edin» «Dychmyga dy Gorea»
Localización
36°N 128°L
Territorio reivindicado por	Corea do Norte
Capital	Seúl
Contén a división administrativa	Busan (1995–) Chungcheong do Norte (pt) (1948–) Chungcheong do Sul (pt) (1948–) Daegu (1995–) Daejeon (pt) (1995–) Gangwon (pt) (1948–) Gwangju (1995–) Gyeonggi (1948–) Gyeongsang do Norte (pt) (1948–) Gyeongsang do Sul (pt) (1948–) Incheon (1995–) Jeju (2006–) Jeolla do Norte (pt) (1948–) Jeolla do Sul (pt) (1948–) Sejong (pt) (2012–) Seúl (1949–) Ulsan (pt) (1995–)
Poboación
Poboación	51.466.201 (2017) (513,15 hab./km²)
Lingua oficial	lingua coreana lingua de sinais coreana
Relixión	protestantismo, budismo e catolicismo
Xeografía
Parte de	Asia Oriental MITKA
Superficie	100.295 km²
Bañado por	Mar Amarelo, Namhae (en) , Mar do Xapón e Mar da China Oriental
Punto máis alto	Halla-san (1.947 m)
Punto máis baixo	Mar do Xapón (−2.985 m)
Comparte fronteira con	Corea do Norte República Popular da China Xapón
Datos históricos
Precedido por	Corea
Creación	15 de agosto de 1948
Día festivo	Aninovo (1 de xaneiro) Seollal (pt) (Lunar/Lunisolar New Year's Day (en) ) Samiljeol (en) (1 de marzo) Buddha's birthday (en) (8th day of the 4th month in the Chinese calendar (en) ) Children's day (en) (5 de maio) Memorial Day (en) (6 de xuño) Dia da Liberação da Coreia (pt) (15 de agosto) Chuseok (pt) (15th day of the 8th month of the Chinese lunar calendar (en) ) Gaecheonjeol (pt) (3 de outubro) Dia de Hangul (pt) (9 de outubro) Nadal (25 de decembro)
Organización política
Forma de goberno	república presidencialismo
Órgano executivo	Goberno de Corea do Sur
• Presidente	Yoon Suk Yeol (2022–)
Órgano lexislativo	Asemblea Nacional de Corea do Sur Circunscrición: 253, (Escano: 300)
Máxima autoridade xudicial	Supreme Court of Korea (en)
Membro de	Banco Africano de Desenvolvemento Grupo de Provedores Nucleares ASEAN Regional Forum (en) ../... 30
PIB nominal	1.810.955.871.381 $ (2021)
Moeda	Won surcoreano
Identificador descritivo
Fuso horario	Horário na Coreia do Sul (pt) UTC 09:00 Asia/Seoul (en)
Dominio de primeiro nivel	.kr e .한국
Prefixo telefónico	82
Teléfono de emerxencia	112, 119 e 113
Código de país	KR
Sitio web	korea.go.kr…

Corea estivo habitada dende o período do paleolítico inferior e a súa civilización comezou coa fundación do Gojoseon. Despois da unificación dos Tres reinos de Corea en 668, seguiu un milenio de relativa tranquilidade baixo dinastías que duraron séculos, e por un florecemento do comercio, a cultura, a literatura e a ciencia. Foi anexionada polo Imperio do Xapón en 1910, e despois da súa derrota en 1945, Corea foi dividida nas zonas de ocupación da Unión Soviética e os Estados Unidos, converténdose a última na República de Corea en 1948. Malia que as Nacións Unidas declararon nunha resolución que a República era o único goberno lexítimo de Corea,^{[Cómpre referencia]} un réxime comunista estableceuse no Norte, que invadiu o Sur en 1950 e comportou á Guerra de Corea, que rematou de facto en 1953.

Entre 1962 e 1994, o tigre económico de Corea do Sur medrou un 10% anual, alimentado por un crecemento anual das exportacións do 20%, nun período chamado Milagre do Río Han que transformou o país nunha economía avanzada e de altos ingresos e na onceava maior do mundo en 1995. Na actualidade,^[cando?] Corea do Sur é o oitavo país en comercio internacional, unha potencia rexional co décimo maior gasto en defensa militar e membro fundador do G20 e da Cooperación Económica Asia-Pacífico. Dende a caída do goberno militar en 1987, os surcoreanos gozan de amplas liberdades civís e dunha asentada democracia clasificada no segundo posto en Asia segundo o Índice de democracia. No 2009, Corea do Sur converteuse no primeiro país do mundo antigo receptor de axuda exterior en unirse ó Comité de Axuda ó Desenvolvemento da OCDE, sendo un dos grandes doantes. A súa cultura popular ten unha considerable influencia en Asia e está a estenderse globalmente nun proceso chamado a Onda coreana.

Corea do Sur é un país desenvolvido, clasificado no posto 15 no Índice de Desenvolvemento Humano, o máis alto de Asia oriental. En termos de salario medio, ten a taxa máis alta de Asia e a décima do mundo. Posúe indicadores altos en educación, saúde, xustiza e goberno, facilidade de crear negocios, transparencia do goberno, seguridade no traballo, tolerancia e inclusión. O 64% dos surcoreanos entre 25 e 34 anos ten un título de educación terciaria, o máis alto da OCDE. Destina o 3,74% do seu PIB en investigación e desenvolvemento, o segundo máis alto do mundo. O país máis innovador do mundo segundo Bloomberg Innovation Quotient, é o sétimo exportador mundial, con multinacionais de alta como Samsung, Hyundai-Kia e LG. É o líder global de tecnoloxías avanzadas, coa máis alta velocidade de conexión a Internet, no primeiro posto do Índice ICT de desenvolvemento, e-Government e penetración de 4G LTE, e o segundo con maior penetración do teléfono intelixente.

Etimoloxía

Corea do Sur é chamada en coreano Daehan Minguk, 대한민국, cuxos caracteres significan: grande, 大; Han, nome chinés para Corea, hanja=韓 e pobo ou nación, 民國, literalmente O gran pobo de Han ou A gran nación de Han.

Na súa forma curta, Hanguk, 한국, "País de Han", é empregado para referirse a Corea coma un todo ou tamén Namhan, 남한, "A nación do sur", para referirse a Corea do Sur especificamente. Os norcoreanos refírense ó seu veciño do sur como Namchosŏn, 남조선, literalmente "Joseon do Sur"). O nome Han data das antigas Confederacións Samhan da era dos tres antigos reinos de Corea. En galego, así coma na maioría das linguas occidentais, a nación é a miúdo referida como Corea. Esta verba deriva da dinastía Goryeo, a cal adoptou o seu nome en referencia ó aínda máis antigo Reino de Koguryŏ.

Historia

Antes da división

Artigos principais: Historia de Corea e Guerra de Corea.

Os primeiros restos humanos atopados en Corea datan de arredor de 500.000 anos. De acordo coa tradición, no ano -2333, Tangun (tamén chamado Dangun) fundou o reino de Joseon (a miúdo coñecido como "Gojoseon" para evitar a confusión coa dinastía do século XIV do mesmo nome; o prefixo go significa "vello" ou "anterior"). Despois de numerosas guerras, este reino desintegrouse.

Jikji, o primeiro libro impreso nunha imprenta con móbiles metálicos, en 1377, 62 anos antes da Imprenta de Gutenberg.

A antiga Corea pasou a acoller unha serie de cidades-estado en constantes guerras, que aparecían e desaparecían de xeito constante. Porén, tres reinos, Baekje, Koguryŏ e Silla fixéronse forte e entre os tres dominaron a escena histórica de Corea por máis de douscentos anos, no período coñecido como dos Tres reinos de Corea. No ano 676, Silla logrou unificar case todo o territorio coreano, agás o reino de Balhae. O dominio destes dous reinos sobre todo Corea e parte de Manchuria deu orixe ó Período dos Estados Norte e Sur.

Trala súa decadencia, en 918 o xeneral Wang Geon fundou o reino de Goryeo (ou Koryŏ, de onde provén o nome de Corea). No século XIII, a invasión dos mongois debilitou Goryeo: despois de case trinta anos de guerra, o reino conservou o dominio sobre todo o territorio de Corea, aínda que na realidade só era un tributario máis dos mongois. Coa caída do Imperio Mongol, sucedéronse unha serie de loitas políticas, e trala rebelión do Xeneral Yi Seong-gye en 1388, a dinastía Goryeo foi substituída pola dinastía Joseon.

O palacio de Gyeongbok é o meirande dos cinco grandes palacios construídos durante a dinastía Joseon.

Entre 1592 e 1598, os xaponeses invadiron Corea, despois de que os Joseon se negasen a brindarlle paso seguro ó exército xaponés, liderados por Toyotomi Hideyoshi, na súa campaña para a conquista de China. A guerra rematou cando os xaponeses se retiraron despois da morte de Hideyoshi. É nesta guerra onde se dá o xurdimento como heroe nacional do almirante Yi Sun-Sin e a popularización do famoso "Barco Tartaruga".

No século XVII, Corea foi finalmente derrotada polos manchús e uniuse ó Imperio Qing. Durante o século XIX, grazas a súa política isolacionista, Corea gañou o nome de "Reino ermitán". A dinastía Joseon tratou de protexerse contra o imperialismo occidental, pero foron obrigados a abrir as súas portas ó comercio. Despois das guerras sino-xaponesas e da guerra ruso-xaponesa, Corea quedou baixo o dominio colonial xaponés (1910-1945). Ó final da segunda guerra mundial, os xaponeses rendéronse ante as forzas soviéticas e estadounidenses, que ocuparon as metades norte e sur de Corea, respectivamente.

Despois da división

Artigo principal: Historia de Corea do Sur.

En 1948, como consecuencia da división da península entre os soviéticos e os estadounidenses, xurdiron dúas novas entidades: Corea do Norte e Corea do Sur. No norte, un guerrilleiro antixaponés e activista comunista, Kim Il-sung, obtivo o poder a través do apoio soviético, e no sur, un líder político exiliado de dereita, Syngman Rhee, foi nomeado presidente.

Seúl.

O 25 de xuño de 1950, Corea do Norte invadiu a Corea do Sur coa acción militar que desencadeou a Guerra de Corea. Naquel intre, o delegado da Unión Soviética no Consello de Seguridade da ONU estivo ausente como protesta pola negativa de admitir á República Popular da China dentro do organismo. Isto permitiu ás Nacións Unidas, lideradas polo exército estadounidense, a intervir para frear a invasión. Pola súa parte, a Unión Soviética e a China decidiron apoiar a Corea do Norte, enviando efectivos e provisións ás súas tropas. Despois das perdas masivas de civís norcoreanos e surcoreanos, a guerra chegou a un punto morto. O armisticio de 1953 dividiu a península ó longo da zona desmilitarizada de Corea, preto da liña de demarcación orixinal. Ningún tratado de paz foi asinado, polo que tecnicamente os dous países continuaron en guerra. Polo menos 2,5 millóns de persoas morreron durante o conflito.

En 1960, un movemento estudantil levou á renuncia do presidente Syngman Rhee. A este evento seguiulle un período de inestabilidade política, que un ano máis tarde finalizaría co golpe de estado realizado polo Xeneral Park Chung-hee (o "5-16 coup d' état"). Park foi duramente criticado como un ditador desapiadado e pola represión política que existiu durante o seu mandato. Porén, fixo que a economía surcoreana se desenvolvese de xeito significativo, xa que alentou o rápido crecemento económico impulsando as exportacións. Park foi presidente ata o seu asasinato, ocorrido en 1979.

Os anos que seguiron ó asasinato de Park estiveron marcados novamente pola axitación política, xa que os líderes da oposición anteriormente reprimida realizaron múltiples intentos para acceder á presidencia. En 1980, realizouse outro golpe de estado, desta volta polo Xeneral Chun Doo-hwan en contra do goberno transitorio de Choi Gyuha, quen ocupaba o cargo de primeiro ministro durante o mandato de Park. O feito de que Chun asumise a presidencia desencadeou protestas a nivel nacional esixindo democracia e legalidade nas eleccións.

Chun e o seu goberno mantiveron a Corea baixo un réxime despótico ata 1987, cando as manifestacións de traballadores e de grupos opositores estouraron por todo o país. Ó cabo, o partido político de Chun, o Partido Democrático de Xustiza, e o seu líder, Roh Tae-woo, deron a coñecer a Declaración do 29 de xuño, que incluía o chamamento a eleccións directas para elixir un novo presidente. Roh gañou as eleccións por unha estreita marxe contra os dous dirixentes dos principais partidos de oposición, Kim Dae-Jung e Kim Young-Sam.

A cidade de Seúl experimentou un rápido crecemento urbano durante as décadas de 1980 e 1990.

En 1988, Seúl organizou satisfactoriamente os Xogos Olímpicos de verán de 1988, e en 1996 continuouse co desenvolvemento económico que levou ó ingreso do país na Organización para a Cooperación e o Desenvolvemento Económico (OCDE). Coma a maioría dos seus veciños asiáticos, a economía nacional viuse afectada pola crise financeira asiática de 1997, mais foi quen de recuperarse e continuar o seu crecemento económico.

En xuño de 2000, como parte da "Política solleira" do presidente Kim Dae-Jung, celebrouse o Encontro Intercoreana, o cal tivo lugar en Pionyang, a capital de Corea do Norte.^{[Cómpre referencia]} Máis tarde, ese mesmo ano, Kim recibiu o Premio Nobel da Paz "polo seu traballo para a democracia e os dereitos humanos en Corea do Sur e no leste asiático en xeral e para a paz e a reconciliación con Corea do Norte en particular." En 2002, Corea do Sur e o Xapón foron os anfitrións da Copa Mundial de Fútbol de 2002, mais as relacións entre ambas nacións deterioráronse debido ao conflito sobre a posesión das Rochas de Liancourt (Dokdo en coreano).

En decembro de 2012, a "Comisión Electoral Nacional" outorgou a Park Geun-hye o 51,6% dos sufraxios, fronte ó 48% do seu rival, Moon Jae-in. Park, filla do ditador Park Chung-hee, fixo historia ó converterse na primeira muller presidenta de Corea do Sur

Política

O xefe de estado da República de Corea é o presidente, elixido por voto directo popular para un único mandato de cinco anos. Ademais de ser o representante máis alto da república e o comandante-en-xefe das forzas armadas, o presidente tamén ten considerábeis poderes executivos e nomea o primeiro ministro despois de aprobalo o parlamento, amais de tamén nomear e presidir o Consello de Estado, ou goberno.

O parlamento coreano, unicameral, chámase Asemblea Nacional, ou Gukhoe (국회). Os seus membros serven en mandatos de catro anos. Está composto por 299 deputados, dos cales 243 elíxense por voto rexional e os restantes son distribuídos por votos de representación proporcional. O corpo xudicial mais elevado é o Supremo Tribunal, cuxos xuíces son nomeados polo presidente co consentimento do parlamento.

O 12 de marzo de 2004, o parlamento surcoreano votou a destitución de Roh Moo-hyun debido a acusacións de fraude electoral e incompetencia. O primeiro-ministro Goh Kun dirixirá o pais ata que o Tribunal Constitucional decida sobre a destitución.

Dereitos humanos

En materia de dereitos humanos, respecto á pertenza nos sete organismos da Carta Internacional de Dereitos Humanos, que inclúen o Comité de Dereitos Humanos (HRC), Corea do Sur firmou ou ratificou:

Corea do Sur	Status dos principais instrumentos internacionais de dereitos humanos
	CESCR		CCPR			CERD	CED	CEDAW		CAT		CRC			MWC	CRPD
	CESCR	CESCR-OP	CCPR	CCPR-OP1	CCPR-OP2-DP			CEDAW	CEDAW-OP	CAT	CAT-OP	CRC	CRC-OP-AC	CRC-OP-SC		CRPD	CRPD-OP
Pertenza
Firmado e ratificado, firmado pero non ratificado, nin firmado nin ratificado, sen información, accedeu a firmar e ratificar o órgano en cuestión, pero tamén recoñece a competencia de recibir e procesar comunicacións individuais por parte dos órganos competentes.

Subdivisións

Artigo principal: Subdivisións de Corea do Sur.

Subdivisións de Corea do Sur

Corea do Sur consta dunha cidade especial (Teukbyeolsi; 특별시; 特別市), 6 cidades metropolitanas (Gwangyeoksi, singular e plural; 광역시; 廣域市), e 9 Provincias (do, singular e plural; 도; 道).

	Nome	Hangul	Hanja
Cidades especiais (Teukbyeolsi)
1	Seúl	서울특별시	서울特別市
Cidades metropolitanas (Gwangyeoksi)
2	Busan	부산광역시	釜山廣域市
3	Daegu	대구광역시	大邱廣域市
4	Incheon	인천광역시	仁川廣域市
5	Gwangju	광주광역시	光州廣域市
6	Daejeon	대전광역시	大田廣域市
7	Ulsan	울산광역시	蔚山廣域市
Cidade autónoma especial (Teukbyeoljachisi)|-
8	Sejong	세종특별자치시	世宗特別自治市
Provincias
9	Gyeonggi	경기도	京畿道
10	Gangwon	강원도	江原道
11	Chungcheong do Norte	충청북도	忠淸北道
12	Chungcheong do Sur	충청남도	忠淸南道
13	Jeolla do Norte	전라북도	全羅北道
14	Jeolla do Sur	전라남도	全羅南道
15	Gyeongsang do Norte	경상북도	慶尙北道
16	Gyeongsang do Sur	경상남도	慶尙南道
Provincia autónoma especial (Teukbyeoljachi-do)
17	Jeju	제주특별자치도	濟州特別自治道

Xeografía

Corea forma unha península que se estende ao longo de 1.100 km desde a súa xunta co resto de Asia. Limita ao norte con Corea do Norte, ao leste co Mar do Leste (Mar do Xapón), ao sur co Estreito de Corea (a través do cal fai fronteira co Xapón) e co Mar da China Oriental, e ao oeste co Mar Amarelo, do outro lado do cal se estende China. Alén da parte continental e de moitas illas costeiras, inclúe tamén as illas de Cheju, no Mar da China Meridional, e de Ullung, no Mar do Leste. A paisaxe da metade sur consta de cadeas montañosas parcialmente cubertas de selva, ao leste, separadas por vales profundos e estreitos, e de planicies costeiras densamente poboadas e cultivadas, a sur a e oeste.

O clima local é relativamente temperado, coa precipitación a ser máis forte no verán, durante unha breve estación chuviosa chamada xangma, e con invernos que poden por veces ser moi fríos. A capital e maior cidade de Corea do Sur é Seúl, no noroeste do país. Outras cidades principais son Incheon, situada preto de Seúl, Daejeon, localizada no centro do país, Gwangju, situada no suroeste e Daegu e Busan, localizadas no sueste.

Economía

Artigo principal: Economía de Corea do Sur.

O crecemento económico de Corea do Sur nos últimos 30 anos foi espectacular. O PIB per capita, que era de só 100 $ en 1963, chegou a case 9800 dólares en 2002; o PIB actual^[cando?] é 18 veces maior que o de Corea do Norte. A Corea do Sur está entre as dez maiores economías do mundo. O éxito económico do país débese a un sistema de lazos íntimos desenvolvidos entre o goberno e a iniciativa privada, que inclúe crédito facilitado, restrición a importacións, subsidios a determinados sectores e incentivo ao traballo.

Demografía

A poboación de Corea é unha das máis homoxéneas, étnica e lingüisticamente, do mundo. A única minoría é unha pequena comunidade chinesa, aínda que as persoas cuxos pais son parellas mestizas (por exemplo, fillos de soldados americanos ou de homes de negocios europeos) sexan encaradas como unha minoría e frecuentemente discriminadas (por exemplo, polos cativos na escola). Os coreanos viviron na Manchuria durante moitos séculos e son hoxe unha minoría na China, e Stalin enviou millares de coreanos de Vladivostok e Khabarovsk, contra a súa vontade, para a Asia Central (na antiga Unión Soviética), mentres que a maioría da poboación coreana do Xapón foi levada para o pais como traballadores forzados durante o período colonial (entre 1910 e 1945).

A inestabilidade política, social e económica na Corea do Sur levou moitos sur-coreanos a emigrar para outros países, en particular aos Estados Unidos de América e ao Canadá. California ten un número moi alto de coreanos e coreano-americanos: ben máis dun millón de persoas.

Deportes

A arte marcial do taekwondo orixinouse en Corea. Nas décadas de 1950 e 1960, creáronse regras modernas para normalizalo, e en 2000 converteuse en deporte olímpico. Outras artes marciais coreanas inclúen o hapkido, o taekkyon, o tangsudo, o kuk sool won, o soo bahk do e o kumdo.

O béisbol foi introducido a Corea en 1905 e desde entón converteuse no deporte de espectadores máis popular en Corea do Sur.KOIS (2003), páx. 632. Establecida en 1982, a Organización Coreana de Béisbol foi a primeira liga deportiva profesional no país. O equipo surcoreano finalizou terceiro no Clásico Mundial de Béisbol 2006, segundo na edición de 2009 e gañou a medalla de ouro nos Xogos Olímpicos de Beijing 2008.

En 1988, organizou os Xogos Olímpicos de Seúl 1988, quedando no cuarto lugar do medalleiro, con 12 preseas de ouro, 10 de prata e 11 de bronce. Regularmente, o país obtén bos resultados no tiro con arco, o tenis de mesa, o bádminton, patinaxe de velocidade sobre pista curta, balonmán, hóckey sobre xeo, loita de estilo libre, béisbol, judo, taekwondo, patinaxe e levantamento de pesas. gañou máis medallas nos Xogos Olímpicos de Inverno que calquera outro país de Asia. Na súa última edición, gañou un total 14 medallas (6 de ouro, 6 de prata e 2 de bronce) para sumar un total de 45 medallas (23 de ouro, 14 de prata e 8 de bronce).

Acolleu os Xogos Asiáticos en 1986 (Seúl) e 2002 (Busán) e será sé de novo en 2014 (Inchon). Tamén foi a sé dos Xogos Asiáticos de Inverno de 1999; e das Universíadas de inverno en 1997 e de verán en 2003. Na Copa Mundial de fútbol de 2002, conxuntamente organizada por Corea do Sur e o Xapón, a selección de fútbol converteuse no primeiro equipo da Confederación Asiática de Fútbol en chegar ás semifinais. En 2010 celebrouse por primeira vez unha proba do mundial de Fórmula 1, o Gran Premio de Corea do Sur no Circuíto Internacional de Corea, en Yeongam. Ademais, prevese que o Campionato Mundial de Atletismo de 2011 celébrese en Daegu. Tamén son importantes as tres competicións hípicas do país, entre as que destaca a do parque de carreiras de Seúl que é a maior.

Seleccións nacionais

• Selección de fútbol de Corea do Sur