Modernismo

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Modernismo (homónimos).

Modernismo é o termo co que se designa a unha corrente de renovación artística e literaria desenvolvida a finais do século XIX e principios do XX. Segundo os distintos países, recibiu diversas denominacións: Art Nouveau (en Bélxica e Francia), Sezession (en Austria), Jugendstil (Alemaña), Liberty (Inglaterra) e Floreale (en Italia). En catalán, modernisme ou Estilo modernista.

Casa Batlló (1905) do catalán Antoni Gaudí, en Barcelona.

Fachada principal do edificio Simeón (1906) dos irmáns galegos Gómez Román, en Vigo.

Características

As características máis importantes de dita corrente literaria son o preciosismo, exotismo, a alusión ós nobres, mundos desaparecidos (a idade media cabaleiresca, as cortes dos Luíses en Francia, as monarquías chinesas e xaponesas). Mención dos obxectos preciosos. Símbolo: cisne.

O modernismo opón o latino ó anglosaxón. O modernismo é unha reacción que vai en contra do positivismo, e interésase pola teosofía. Na narrativa oponse ó realismo, optando pola novela histórica ou a crónica de experiencias da alucinación e a loucura; a descrición de ambientes de refinada bohemia. Introduce o personaxe da muller fatal, que leva ós homes ó pracer e a morte

De acordo con Francisco Rico, a palabra modernismo, foi un calco dunha tendencia heterodoxa con respecto ó catolicismo tradicional, condenada como modernismo por Pío X e León XII, e que foi debatido nas dúas últimas décadas. Posteriormente foi un calco despectivo do moderno. Ata que os modernistas a adaptaron como signo de identidade. (Rico, Francisco "O Modernismo como actitude" p. 46).

Unha arte nova

Todas estas denominacións fan referencia á intención de crear unha arte nova, levando a cabo unha rutura cos estilos dominantes na época, tales como o historicismo ou o eclecticismo. Trátase de crear unha estética nova, en que predominen a inspiración na natureza á vez que se incorporen novidades derivadas da revolución industrial. E así en arquitectura é frecuente o emprego do ferro e o cristal. Así a todo, é igualmente unha reacción á pobre estética da arquitectura en ferro, tan en voga por eses anos.

En gran medida as súas aspiracións baséanse nas ideas de John Ruskin e William Morris, que podemos resumir en democratizar a beleza no sentido de que ata os obxectos máis cotiáns teñan valor estético e sexan accesibles a toda a poboación (socialización da arte), grazas ás técnicas de produción masiva facilitadas pola revolución industrial. Por iso o modernismo non só se dá nas artes maiores, senón tamén no deseño de mobiliario e todo tipo de obxectos útiles na vida cotiá. A miúdo os artistas modernistas son artistas "integrais", pois non só deseñan edificios, senón os mobles e outros aparellos de uso diario. Así pois moitos arquitectos modernistas son tamén deseñadores, pois as súas creacións non se limitan ó edificio en si, dado que tamén elaboran a súa decoración e os utensilios que ha de conter.

Consecuentemente, deuse en arquitectura, pintura, escultura e nas artes decorativas e menores (mobles, lámpadas, xoias, carteis etc. ).

Unha das súas características é o uso da liña curva e a disimetría, tanto na plantas e o alzado dos edificios como na decoración. Nesta última é moi frecuente o uso da chamada "liña látego". Unha derivación deste estilo na década de 1920 é a denominada Art déco.

Artistas máis destacados

Galegos

• Valle-Inclán (escritor: dramaturgo, poeta e novelista)
• Xesús Corredoyra (pintor)
• Antonio López Hernández (arquitecto)

Outros

• Rubén Darío (escritor)
• Aubrey Beardsley (ilustrador)
• Lluís Domènech i Montaner (arquitecto)
• Émile Gallé (ceramista e vidreiro)
• Antoni Gaudí (arquitecto e deseñador)
• Hector Guimard (arquitecto)
• Josef Hoffman (arquitecto)
• Victor Horta (arquitecto)
• Gustav Klimt (pintor)
• René Lalique (ourive)
• Charles Rennie Mackintosh (arquitecto e deseñador)
• Kolo Moser (deseñador)
• Alfons Mucha (pintor, carteis)
• Joseph Maria Olbrich (arquitecto)
• Louis Comfort Tiffany (deseñador)
• Jan Toorop (pintor)
• Henry van de Velde (arquitecto, pintor, deseñador)
• Otto Wagner (arquitecto)
• Pablo Neruda (escritor)

Arquitectura modernista en Galicia

Torre dos Moreno, en Ribadeo.

Casa Rey, na Coruña.

O modernismo entra en Galicia no ano 1900, aínda moi influenciado polo eclecticismo burgués, o modernismo puro chega a Galicia algo máis tarde ca no resto de Europa (1908-1914) seguindo o modernismo ou art nouveau europea. Salientan obras nas cidades da Coruña, Vigo, Ferrol e Santiago de Compostela. A partir de 1914, co estoupido da primeira guerra mundial a arquitectura volve ao eclecticismo para rematar no racionalismo contra o ano 1930 O modernismo en Galicia vén da man de burgueses enriquecidos co comercio ultramarino e pola incipiente industria naval e conserveira, que amosaba a súa prosperidade económica e cultural á sociedade do seu tempo.

O modernismo galego caracterízase polo uso de fábrica de pedra de granito e de galerías por mor da necesidade de luz no interior dos edificios, onde salienta a cidade da Coruña, coas súas belas galerías de fermosos enfeites na decoración das fachadas. Estas galerías constrúense en madeira e sempre van pintandas en cor branca e apoian en canzorros de pedra. Tamén salientan os balcóns de ferro forxado..

A Coruña

Entra da man do arquitecto asturiano Julio Galán Carvajal, diferentes casas. Con Ricardo Boán fai a casa da rúa de Juana de Vega; e segue co Pazo de Xustiza e coa Casa Rey. Tamén salientaron os galegos Antonio López Hernández e Andrés Reboredo

• Palacio de Xustiza da Coruña (1908), de Julio Galán Carvajal
• Casa Rey (1911), de Julio Galán Carvajal
• Edificio Ricardo Boán
• Casa da Rúa de Feijoo, de Ricardo Boán.
• Casa da Rúa de San Nicolao, de Ricardo Boán.
• Casa de San Andrés, de Ricardo Boán.
• Casa de Juana de Vega
• Casa na Rúa de Compostela.
• Casa Salorio, na Praza de Pontevedra, de Antonio López Hernández.
• Casa Arambillet, na Praza de Lugo, de Antonio López Hernández.
• Casa Reboredo, na Praza de Lugo, de Juan de Ciórraga.

Pontevedra

Edificios modernistas na praza da Ferrería en Pontevedra.

Salientou Antonio López Hernández coa súa casa da Praza da Estrela ou a casa de Prudencio Landín.

• Café Moderno, (1902).
• Palace Hotel, (1904), de Andrés López de Ocáriz Robledo, na praza de Galicia, 4 (demolido a finais dos anos 70).
• Casa da Confraría da Peregrina, de Antonio López Hernández.
• Pazo de Lourizán, de Jenaro de la Fuente Domínguez
• Casas centrais da praza da Ferrería, a do número 8 (1912) de Andrés López de Ocáriz Robledo, a do número 9 dos anos 20.
• Casa Luciano Dazevedo, (1914), de Andrés López de Ocáriz Robledo na rúa García Camba, 5.
• Edificio Gran Garaje, (1915), de Maximiliano Limeses Artime.
• Casa Sanz Díaz, de Antonio López Hernández na avenida da Coruña, 20.
• Instituto Valle-Inclán, (1926), de Joaquín Rojí López-Calvo e José María Lorite Kramer.
• Casa de Correos e Telégrafos, de Carlos Gato Soldevilla.

Ferrol

Salientou Rodolfo Ucha Piñeiro, foi arquitecto municipal en 1908 despois de volver licenciado de Madrid.

• Casa Pereira (1908), de Rodolfo Ucha.
• Casa da Rúa Dores, de Rodolfo Ucha.
• Hotel Suízo (1913), de Rodolfo Ucha.
• Casa Rodríguez Trigo, (1914), de Rodolfo Ucha.
• Casa Antón (1918), de Rodolfo Ucha.

Vigo

Edificio Banco de Vigo, ecléctico con toques modernistas.

O modernismo vigués caracterízase pola sinxeleza e o uso do granito, que lle proporciona características de seu. O seu representante máis salientábel foi Benito Gómez Román, que xa no seu edificio de García Barbón de 1901 inclúe elementos premodernistas. En 1906 crea o espectacular Edificio Simeón, moi influenciado pola obra viguesa de Michel Pacewicz. A morte prematura de Benito fai que a súa obra sexa rematada polo seu irmán Manuel Gómez Román. Tamén salientan Luis Vidal e especialmente o vigués Xosé Franco Montes, consciente do seu modernismo.

• Edificio Simeón (1906), de Benito López Román.
• Casa na Praza de Compostela, de Luis Vidal.
• Casa na rúa Pablo Morillo, de Luis Vidal.
• Casa no Paseo de Afonso XII (1908), estilo goticista, de José Franco Montes.
• Chalé do Pilar (El Pilar), hoxe Casa da Xuventude de Vigo, na rúa López Mora, de José Franco Montes.
• Edificio Banco de Vigo (1919), de Manuel Gómez Román.

Santiago de Compostela

O vigués Xosé Franco Montes realiza unha casa na zona vella, para despois abandonar o modernismo polo eclecticismo. En Compostela o modernismo sofre a presión da Igrexa. Jesús López de Rego impuxo o seu modernismo de grande elegancia influenciado pola escola de Glasgow entre 1906 e 1912. Antonio Palacios viuse premido pola Igrexa na construción do Pavillón de Recreo Artístico e Industrial de 1909.

• Casa de Ramón Núñez, salienta o claustro, de Jesús López de Rego.
• Pazo do Espiño, de Jesús López de Rego.
• Vivendas de Preguntoiro, de Jesús López de Rego.
• Vivendas en Casas Reais, de Jesús López de Rego.
• Vivenda en Orfas, de Jesús López de Rego.
• Vivenda en Acibechería, de Jesús López de Rego.
• Vivenda en Carreira do Conde, de Jesús López de Rego.
• Casa da Rúa Senra (1912), de Jesús López de Rego.
• Pavillón de Recreo Artístico e Industrial (1909), de Antonio Palacios.
• Edificio Castromil (1926), desaparecido en 1975.

Ourense

O modernismo chega máis tarde. Salienta Daniel Vázquez-Gulías Martínez, arquitecto municipal entre 1909 e 1914, cando usou elementos do modernismo internacional nalgúns dos seus edificios eclécticos, influenciado polo modernismo coruñés e pola obra de Otto Wagner.

• Casa para Ricardo Sampayo, (1909), de Daniel Vázquez-Gulías Martínez.
• Casa na Praza Maior (1909), de Daniel Vázquez-Gulías Martínez, clara influencia da obra de Julio Galán Carvajal na Coruña.
• Casa Alfonso Junquera (1913), de Daniel Vázquez-Gulías Martínez.

Sada

Os arquitectos do grupo coruñés: Julio Galán Carvajal, Ricardo Boán e Antonio López Hernández, desenvolveron obras modernistas na vila de Sada.

• Quiosco A Terraza (reformado en 1912 por Antonio López Hernández e ergueito orixinalmente na Coruña nos Xardíns de Méndez Núñez), trasladouse a Sada en 1920. É quizais a obra máis importante do modernismo en Galicia, declarado Monumento Histórico-Artístico.

Ribadeo

• Torre dos Moreno (1914).

Obras importantes fóra de Galicia

• Azul (de Darío, en Nicaragua)
• Casa Batlló (de Gaudí, en Barcelona)
• Bocas do Metro (de Guimard, en París)
• Casa Tassel (de Horta, en Bruxelas)
• Friso Beethoven (de Klimt, en Viena)
• Escola de Arte (de Mackintosh, en Glasgow)
• Edificio Sezession (de Olbrich, en Viena)
• Edificio da Caixa Postal (de Wagner, en Viena)

Véxase tamén

Bibliografía

• Henríquez Ureña, Mac. Breve historia do modernismo. México: Fondo de cultura Económica, 1978.
• Rico, Francisco. Historia y crítica de la Literatura española: Modernismo y 98. Barcelona: Editorial Crítica, 1980.
• Schmutzler, Robert. El modernismo. Madrid: Alianza Forma, 1985.
• Ward, Thomas. "Los posibles caminos de Nietzsche en el modernismo". Nueva Revista de Filología Hispánica 50.2 (2002): 489-515

Outros artigos

• Literatura modernista
• Art nouveau
• Arts & Crafts
• Estilo internacional (arquitectura)
• Arquitectura moderna
• Arquitectura moderna estadounidense

Ligazóns externas

• Museo Lis de Salamanca (en castelán)
• LE CERCLE GUIMARD - A asociación para a protección e a promoción da obra de Hector Guimard (en francés)
• Artigo en HENCICLOPEDIA (en castelán)
• lartnouveau.com (en francés) (en inglés)