Arco de Tito

O arco de Tito (en italiano, Arco di Tito; en latín, Arcus Titi) é un arco de triunfo situado na Vía Sacra, xusto ao sueste do Foro, en Roma. Foi construído pouco despois da morte do emperador Tito (nado no ano 39, e emperador entre os anos 79 e 81). É unha das obras arquitectónicas fundamentais da época Flavia polas súas características arquitectónicas e escultóricas.

Arco de Tito
Presentación
Nome local	Arco di Tito
Localización	Roma Italia
Estilo	Romano imperial
Tipo	Arco de triunfo
Propietario	Estado italiano
Construción
Inicio	cara ao 80
Dimensións
Altura	15,40 m.
Diámetro	13,50 m.
Equipo
Restaurado entre 1819 e 1821

O arco forneceu dunha tipoloxía específica para moitos dos arcos triunfais erixidos a partir do século XVI dos que, quiziais, o que garda máis semellanza con este é o Arco de Triunfo de París, Francia.

Historia

No 69, Vespasiano, pai de Tito, retornou a Roma para se converter en emperador e deixa a Tito en Xudea para pór fin á rebelión dos xudeus. No 70, Tito conseguiu entrar en Xerusalén, que foi saqueada e o Templo destruído, o que puxo fin á guerra. Cando regresou a Roma, no 71, foi acollido nun desfile triunfal e presentou un rico botín.

No 81, morto xa Tito, o Senado decidiu a construción do Arco que será inaugurado baixo o mando de Domiciano (novo emperador; irmán e sucesor de Tito) para conmemorar a deificación oficial de Tito ou consecratio e a vitoria anterior de Tito xunto con Vespasiano sobre a rebelión en Xudea. Baseándose no estilo dos detalles escultóricos, existe a opinión de que foi construído polo arquitecto favorito de Domiciano, Rabirius, que tamén aparece como o director das obras do Coliseo. Porén, ao faltar documentación orixinal da época, as atribucións dos edificios romanos a partir do estilo empregados resultan pouco consistentes.

Durante a Idade Media, a guía de viaxes en latín, Mirabilia Urbis Romae, referiuse ao monumento como:

"Arcus septem lucernarum Titi et Vespasiani [ubi est candelabrum Moysi cum arca habens septem brachia in piede turris cartulariae]"

"o arco das Sete Lámpadas de Tito e Vespasiano (onde está o candelabro de Moisés con sete brazos, coa Arca, ao pé da Torre Cartularia)".

Arco deTito como aparecía en 1742-1744. Óleo sobre lenzo de Bernardo Bellotto.

Tamén durante a época medieval, a familia Frangipane, engadiulle un segundo piso á bóveda converténdoo nunha torre fortificada. A comezos do século XX, igual que o Coliseo, foi restaurado –entre 1819 e 1821-, primeiro polo arquitecto Raffaele Stern e posteriormente por Giuseppe Valadier. A restauración, impulsada polo Papa Pío VII, foi bastante discutida pois fronte ao mármore grego orixinal, empregaron o travertino local. Hai autores que defenden este procedemento para evitar mesturar as partes orixinais coas restauradas e así evitar confusións ou falsificacións, mentres que outros afirman que se procedeu dese xeito por problemas económicos.

Descrición arquitectónica

Arco de Tito en Roma. Ao fondo, o Coliseo.

O Arco de Tito, sepárase da tipoloxía típica dos arcos da época de Augusto, pois amosa unha mole moito máis compacta, afastándose da arquitectura de influencia helenística. As súas medidas son 15,4 m de alto, 13,5 m de largo e 4,75 m de fondo. O arco interior ten 8,3 metros de altura, e 5,36 de largo.

É, ademais, a primeira obra datada en Roma que presenta capiteis de orde composta. Emprega materiais diversos, fundamentalmente un núcleo de morteiro que é recuberto con placas de mármore: de travertino no zócolo da base e doutro, máis fino, do Pentélico, no resto.

O arco apóiase nun podio ou plinto sobre o que se atopa o corpo formado por unha bóveda de canón asentada sobre dous grosos piares decorados con dous pares de columnas encostadas de capitel composto e xanelas cegas no centro. Sobre o corpo atópase o entaboamento,  que conta cun arquitrabe de tres bandas, un friso (que amosa o desfile triunfal das tropas romanas en Xerusalén) e unha cornixa que sostén o ático, no que aparece unha inscrición e sobre o que debía aparecer unha cuadriga de bronce conducida polo propio emperador.

Análise escultórica

O saco de Xerusalén. Relevo do Arco de Tito.

O saco de Xerusalén. Reconstrución do relevo do Arco de Tito.

A decoración escultórica é abondosa en gran parte do edificio. Realizadas como altorrelevos, aparecen escenas tanto na parte frontal (nas enxuntas aparecen Vitorias que se dirixen á clave, que destaca sobre o resto do arco; hai unha ménsula no centro) como no interior da arco que é onde se atopan as escenas máis relevantes.

O intradorso do arco está decorado con casetóns cadrados, e nas paredes internas, en cada un dos lados aparecen dous paneis que conmemoran dous momentos do triunfo de Tito, trala toma de Xerusalén, no 70, na primeira guerra xudía.

No lado esquerdo (sur), os soldados romanos portan parte dos tesouros resultado do saqueo do Templo de Xerusalén. Poden distinguirse o candelabro de sete brazos (Menorá), a mesa co pan da ofrenda e os vasos sagrados, e as trompetas de prata. Tamén están representadas figuras masculinas cunhas táboas (tabula ansata) nas que aparecerían os nomes das cidades conquistadas durante a guerra.

Na parede contraria, aparece cun forte sentido alegórico, o emperador montado nunha cuadriga que é conducida pola deusa Roma, ao mesmo tempo que a Vitoria coróao, mentres que ao redor da escena aparecen os lictores. Próximo á cuadriga aparece a representación do Pobo Romano (un mozo semiespido, cunha capa) e do Senado (un home togado).

No centro da bóveda atópase a ilustración da apoteose de Tito que mostra ao emperador deificado sobre unha enorme aguia símbolo de Xúpiter e Roma. A imaxe representa o momento no que a alma do emperador ascendía ao ceo dende a súa pira funeraria, cando se soltaba unha aguia desde as chamas e que representaba o milagre da apoteose.

As inscricións

O arco presenta, dúas inscricións en letras capitais romanas. A do lado leste, a orixinal, é a dedicatoria do senado a Tito lembrando a súa deificación, e a de seu pai Vespasiano, polo que tivo que realizarse con posterioridadede ao 81, ano da morte de Tito. A do lado oeste, realizouse en 1821, despois de ser restaurado durante o pontificado do Papa Pío VII por Giuseppe Valadier. A restauración fíxose intencionadamente en travertino para diferenciar a construción orixinal das partes restauradas.

	Imaxe das inscricións	Texto literal	Texto traducido
Lado leste	Inscrición da fachada leste	SENATVS POPVLVSQVE·ROMANVS DIVO·TITO·DIVI·VESPASIANI·F(ILIO) VESPASIANO·AVGVSTO	O Senado e o pobo romano (adícano) ao divino Tito Vespasiano Augusto, fillo do divino Vespasiano
Lado oeste	Inscrición da fachada oeste	INSIGNE · RELIGIONIS · ATQVE · ARTIS · MONVMENTVM VETVSTATE · FATISCENS PIVS · SEPTIMVS · PONTIFEX · MAX(IMVS) NOVIS · OPERIBVS · PRISCVM · EXEMPLAR · IMITANTIBVS FVLCIRI · SERVARIQVE · IVSSIT ANNO · SACRI · PRINCIPATVS · EIVS · XXIIII	(A este) Insigne monumento tanto en relixión coma en arte debilitado pola súa antigüidade Pío VII, Sumo Pontífice, con novos traballos imitando o exemplar (modelo) antigo ordenou que se reforzara e preservara. no ano 24 do seu goberno sagrado.

Influencia arquitectónica

O arco de Tito foi modelo ou inspiración para moitos outros arcos erixidos desde o século XV, tales como:

• Fachada da Basílica de Santo André (Mantua) (1462) por Leon Battista Alberti
• Arco de Triunfo de París, Francia (1806)
• Arco de Triunfo de Barcelona (1888)
• Arco dos Soldados e Mariñeiros, Brooklyn (1892)
• Arco da Praza Washington, Manhattan (1892)
• Arco dos Fusileros, Dublín (1907)
• Arco Memorial Nacional, Parque Nacional Histórico de Valley Forge, Pensilvania (1910)
• Porta da India, Mumbai, India (1911)

Galería

• 
  Arco de Tito. Fachada frontal.
• 
  Detalle da clave do arco.
• 
  A apoteose de Tito no centro da bóveda do arco.
• 
  Inscrición do papa Pío VII restaurador do arco, por Giuseppe Valadier, 1821

Véxase tamén

Bibliografía

• Gallico, Sonia (2007). Roma y la ciudad del Vaticano. Guía completa por itinerarios (en castelán). Roma: ATS Italia Editrice. ISBN 978-88-7571-350-8. 
• Lekić, Vedran (2004). A Let's Go City Guide: Rome (en inglés). . ISBN 1-4050-3329-0. 
• Rowell, Diana (2012)). _The 'New Rome' of Napoleon I (en inglés). Londres / Nova york: Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-4411-2883-6. 
• Nichols, Francis Morgan, ed. (1889). MIRABILIA VRBIS ROMAE. The Marvels of Rome (en inglés). Londres: Ellis and Elvey. 

Ligazóns externas

• Restauración do arco de Tito
• Derek Linstrum, Giuseppe Valadier et l’arc de Titus