Kaakdieren

Kaakdieren
It fossyl fan 'e pânserfisk Dunkleosteus, in primityf kaakdier.
Taksonomy
ryk:	dieren (Animalia)
ûnderryk:	echte dieren (Metazoa)
(sûnder rang):	weefseldieren (Eumetazoa)
tuskenryk:	twasidigen (Bilateria)
(sûnder rang):	termdieren (Nephrozoa)
boppestamme:	nijmûnigen (Deuterostomata)
stamme:	rêchstringdieren (Chordata)
ûnderstamme:	wringedieren (Vertebrata)
tuskenstamme:	kaakdieren (Gnathostomata)
Gegenbaur, 1874

De kaakdieren, kakedieren of tsjeakdieren (Latynske namme: Gnathostomata, letterlik: "kaakmûnigen") foarmje in tuskenstamme fan it ûnderryk fan 'e echte dieren (Metazoa), de boppestamme fan 'e nijmûnigen (Deuterostomata), de stamme fan 'e rêchstringdieren (Chordata) en de ûnderstamme fan 'e wringedieren (Vertebrata). Ta dizze tuskenstamme, dy't soms ek wol as in boppeklasse beskôge wurdt, hearre sa'n 60.000 libbene soarten, wat 99% fan alle wringedieren omfiemet. Dêrûnder binne û.m. de sûchdieren, fûgels, reptilen, amfibyen en de measte fisken.

Kaakdieren ûnderskiede har fan oare wringedieren trochdat se in boppe- en in ûnderkaak hawwe, en dêrnjonken troch it besit fan tosken, trije ynstee fan twa healsirkelfoarmige kanalen yn it binnenear, en lidden dy't by twaen komme. Men is fan tinken dat de kaken har ûntwikkele hawwe út 'e foarste ûnderstipingsbôgen fan 'e kiuwen, nei't dy in nije rol krigen hiene, nammentlik om wetter oer de kiuwen te pompen troch de bek op in effektivere wize iepen en wer ticht te dwaan. Dat iepen-en-tichtmeganisme evoluëarre meitiid ta in sterker en hurder lichemsdiel en waard sa de ûnderkaak, dy't dêrnei grutter en wider waard om't der dan makliker proaidieren mei fongen wurde koene.

Resint ûndersyk liket út te wizen dat moderne kaakdieren har ûntwikkele hawwe út 'e (útstoarne) klasse fan 'e pânserfisken (Placodermi). Op grûn fan fossile fynsten wurdt oannommen dat de ierste kaakdieren har ûntwikkelen yn it lette Siluer en talryk waarden oan it begjin fan it Devoan.

Tuskenstamme-opbou

tuskenstamme kaakdieren (Gnathostomata) incertae sedis (yndieling ûnwis) klasse kreakbienfisken (Chondrichthyes) klasse pânserfisken (Placodermi) † klasse stikelhaaien (Acanthodii) † boppeklasse bienfiskeftigen (Osteichthyes) klasse kwastfinnigen (Sarcopterygii) klasse strielfinnigen (Actinopterygii) boppeklasse fjouwerpoatigen (Tetrapoda) klasse amfibyen (Amphibia) rangleas tuskentakson sauropsiden (Sauropsida) klasse fûgels (Aves) klasse reptilen (Reptilia) rangleas tuskentakson synapsiden (Synapsida) klasse sûchdieren (Mammalia)

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References, op dizze side.