گلپر

گلپر
	بوته گلپر
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	گیاهان
دسته:	گیاهان گلدار
رده:	دولپه‌ای‌ها
راسته:	کرفس‌سانان
تیره:	چتریان
سرده:	گلپر
گونه:	H. persicum
نام دوبخشی
	Heracleum persicum;

گُلپَر (Heracleum persicum) گیاهی گلدار، علفی، یا دوساله و یا پایا از خانوادهٔ چتریان است. این گیاه در مناطق مختلفی از نیمکره شمالی رویش دارد^[۳] و همچنین بومی ایران است و در ناحیه‌های نمناک کوهستانی ایران و مناطق پیرامونی از جمله مناطق کوهستانی شهرستان شفت و تالش استان گیلان می‌روید. همهٔ گونه‌های سردهٔ گلپر معطر هستند و برخی گونه‌ها در آشپزی ایرانی به‌عنوان ادویه کاربرد دارد. در بختیاری کرسم یا کرسو نام دارد و به کباب می‌پاشند و آن را در ترشی می‌ریزند. در مازندران این گیاه (کولیک) نامیده می‌شود و همراه با باقلای پخته به‌عنوان ادویه استفاده می‌شود. گونه‌های دیگری از گلپر (مثل گونه کاندیکانز) در صنعت داروسازی و همچنین طب سنتی کاربرد دارد.

ویژگی‌ها

گلپر گیاهی گلدار، علفی و دوساله از تیرهٔ چتریان با نام علمی Heracleum persicum است. این گیاه دارای دانه‌های بسیار نازک دارای طعم تند و معطر است که می‌توان از تمام بخش‌های آن در صنعت غذا و دارو استفاده کرد. برگ‌های آن با چاک‌های عمیق به شکل پنجه غاز است که این چاک‌ها برگ را به چند نیمه‌برگ تقسیم می‌کند و هر نیمه برگ نوک‌تیز و دندانه‌دار است.^[۴] ساقه آن را لوله‌ای توخالی تشکیل می‌دهد که پس از برش عرضی شیره سفید رنگی در دیواره آن ظاهر می‌شود در صورت تماس شیره با دست موجب سرخی و زخم شدن پوست و تاول زدن آن می‌شود. میوه آن شکل تخم مرغی کشیده کمی ضخیم و معطر به رنگ سبز تیره به طول ۲٫۵ تا ۵ سانتی‌متر است. گل‌های آن سفید مجتمع به صورت چتر در انتهای ساقه‌های گل‌دهنده در قسمت بالای گیاه ظاهر می‌شود. همهٔ گونه‌های این گیاه معطر هستند و برخی گونه‌ها در آشپزی ایرانی به‌عنوان ادویه و برخی دیگر در صنعت داروسازی کاربرد دارند.^[۵]^[۶]^[۷]^[۸]^[۹]

کاربردها

گیاه گلپر از دستهٔ گیاهان دارویی بوده که علاوه بر ارزش خوراکی که دارد در طب سنتی و صنعت داروسازی نیز از آن استفاده‌های فراوانی می‌شود. این گیاه دارای مواد معطر مخصوص و مرکب از صمغ‌های مختلف است. جوانه‌ها، ساقه‌ها و غنچه‌های نورستهٔ آن بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. دانه‌های خشک این گیاه، معطر است که همراه با غذاها و به‌عنوان ادویه مصرف عمومی دارد.

در اشپزی ایرانی

دانه‌های این گیاه به عنوان ادویه در آشپزی ایرانی استفاده می‌شوند. میوه‌های بسیار نازک و کوچک (شبیه دانه) معطر و کمی تلخ هستند. آنها معمولاً به شکل پودر شده فروخته می‌شوند و اغلب به اشتباه تحت عنوان "دانه‌های سنبل الطیب" به فروش می‌رسند. این پودر روی باقلا، عدس و سایر حبوبات، و سیب زمینی پاشیده می‌شود.

گلپر همچنین در سوپ‌ها و خورش‌ها استفاده می‌شود. اغلب گلپر روی دانه‌های انار پاشیده می‌شود.^[۱۰] گلپر همچنین با سرکه مخلوط می‌شود و باقلا قبل از خوردن در آن فرو برده می‌شود.^[۱۱]

در لیته نیز از گلپر استفاده میشود.^[۱۲]

در ایران

این گیاه بومی ایران بوده و در نواحی نمناک کوهستانی آذربایجان جنگل‌های ارسباران (قره داغ) و حاشیه‌های آن، مناطق کوهستانی جنوبی و شرق شهرستان گرمی، نواحی شمالی البرز، ییلاق جواهرده، گچسر، شمیرانات، توچال، غرب ایران در کوه‌های روستای چپقلو واقع در استان زنجان شهرستان خدابنده و کوه‌های بختیاری.^[۱۳] همچنین در ارتفاعات شیرکوه یزد می‌روید.

ترکیبات شیمیایی

مواد شیمیایی موجود در گلپر عبارت‌اند از: استات هکسیلیک، استات استیلیک و بوتیرات متیلیک و بوتیرات اتیلیک و اسیدهای مختلف دیگر که بوی تند آن از آن‌هاست. همچنین در گیاه گلپر نوعی اسانس روغنی و فرار نیز وجود دارد که از گرد آن برای معطر ساختن بعضی غذاها استفاده می‌شود.

موارد احتیاطی و منع مصرف

مصرف گلپر می‌تواند در بعضی افراد حساسیت یا آلرژی به‌وجود بیاورد.
زیاده‌روی در مصرف گلپر برای زنان باردار مضر بوده، زیرا خطر سقط جنین را به همراه دارد.
استفاده زیاد از گرد گلپر باعث ایجاد تپش قلب می‌شود.^[۱۴]

نگارخانه

منابع

میرحیدر، حسین (۱۳۷۳). معارف گیاهی. ج. ۲. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. ص. ۴۰۳.

گزارش صفحه ویکی‌پدیای خان‌کندی

↑ Apiaceae
↑ Heracleum
↑ Bailey, L.H.; Bailey, E.Z.; the staff of the Liberty Hyde Bailey Hortorium (1976). Hortus third: A concise dictionary of plants cultivated in the United States and Canada. New York: Macmillan. ISBN 978-0-02-505470-7.
↑ میر حیدر، معارف گیاهی (دوره ۸ جلدی)، ۲:‎ ۴۰۳.
↑ «دانشنامهٔ رشد». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۳ مه ۲۰۱۴.
↑ «Persian Hogweed, Heracleum persicum - Flowers - NatureGate». luontoportti.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۹.
↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3635820/
↑ Sayyah, Mohammad; Moaied, Sohrab; Kamalinejad, Mohammad (2005-04-08). "Anticonvulsant activity of Heracleum persicum seed". Journal of Ethnopharmacology. 98 (1–2): 209–211. doi:10.1016/j.jep.2004.12.026. ISSN 0378-8741. PMID 15763386.
↑ http://www.idosi.org/mejsr/mejsr5(3)/9.pdf
↑ Fujimori, Sachi (December 12, 2013). "Get cooking with pomegranates, the super fruit that's in season". NorthJersey.com. Retrieved December 31, 2013.
↑ "Persian Lentil & Beetroot Salad with Golpar". Spice Mountain. Retrieved 2023-12-03.
↑ https://www.jamaran.news/بخش-جی-پلاس-70/1566043-طرز-تهیه-ترشی-لیته-مخلوط-خانگی-به-روش-بازاری
↑ همان.
↑ پزشکان بدون مرز^{^{[پیوند مرده]}}

[1] Apiaceae

[2] Heracleum

[3] Bailey, L.H.; Bailey, E.Z.; the staff of the Liberty Hyde Bailey Hortorium (1976). Hortus third: A concise dictionary of plants cultivated in the United States and Canada. New York: Macmillan. ISBN 978-0-02-505470-7.

[4] میر حیدر، معارف گیاهی (دوره ۸ جلدی)، ۲:‎ ۴۰۳.

[5] «دانشنامهٔ رشد». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۳ مه ۲۰۱۴.

[6] «Persian Hogweed, Heracleum persicum - Flowers - NatureGate». luontoportti.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۹.

[7] ttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3635820/

[8] Sayyah, Mohammad; Moaied, Sohrab; Kamalinejad, Mohammad (2005-04-08). "Anticonvulsant activity of Heracleum persicum seed". Journal of Ethnopharmacology. 98 (1–2): 209–211. doi:10.1016/j.jep.2004.12.026. ISSN 0378-8741. PMID 15763386.

[9] ttp://www.idosi.org/mejsr/mejsr5(3)/9.pdf

[10] Fujimori, Sachi (December 12, 2013). "Get cooking with pomegranates, the super fruit that's in season". NorthJersey.com. Retrieved December 31, 2013.

[11] "Persian Lentil & Beetroot Salad with Golpar". Spice Mountain. Retrieved 2023-12-03.

[12] ttps://www.jamaran.news/بخش-جی-پلاس-70/1566043-طرز-تهیه-ترشی-لیته-مخلوط-خانگی-به-روش-بازاری

[13] همان.

[14] پزشکان بدون مرز^{^{[پیوند مرده]}}

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

ن ب و گیاهان دارویی و ادویه‌جات
گیاهان دارویی	آب‌تره اروانه اسپرزه اسطوخودوس افسنتین آق اوستا آقطی سیاه اکالیپتوس انزروت انیسون انجبار اسفند دانه انجدان رومی آنغوزه آویشن باباآدم بادرشبو بادرنجبویه بارهنگ باریجه بالدیرغان برگ بو برگ سنا برنجاسف بن سرخ بنگرو بنه بولدو بومادران بهار نارنج بهمن‌پیچ بیدمشک پای خر پرسیاوشان پروانش پنج‌انگشت پنیر باد پنیرک پونه‌سا پونه سنبله‌ای پیازچه پیرتر پیرو تاتوره تخم کتان ترشک ترخون ترنجبین تره جاشیر جعفری فرنگی جعفری خارخسک چای کوهی چای ترش چویل خار مریم خار مقدس ختمی دارواش داز درمنه دم شیر رازک رازیانه رومارن روناس ریحان مقدس ریحان ریواس زنجبیل زوفا ژینکو سپستان سُداب سرخ‌ولیک سنا سنبل‌الطیب سنبل خطایی سنجد سورنجان سیاه‌دانه سیر شابیزک شاه‌تره شاهِسپَرَم شبدر قرمز شب‌یار شنبلیله شوید شیرین‌بیان سعتر عاقرقرحا عروسک پشت پرده عطر مازندران علف چشمه علف لیمو علف هفت‌بند غافث فرنجمشک فلفل مجار فلوس فوکا قاصدک کاسنی کافور کاکوتی کرچک کنار کوشاد کیسه کشیش گاوزبان گز روغن گز علفی گزنه گشنیز گل بی‌مرگ گل راعی گل ماهور گل همیشه‌بهار گلپر گلرنگ گلنار گون کتیرا لوزارنگ ماریتیغال مامیران کبیر مخلصه وحشی مرّ مکّی مرزنگوش مرزنجوشتر مرزه مریم‌گلی مصطکی مورت موسیر نعناع هلیله سیاه همشکی هویج وحشی
ادویه	اسپرزه آنغوزه بابونه بادیان رومی برگ بو به‌دانه پودر پیاز فلفل دلمه‌ای پودر کاری تخم شاهی تخم تره ترب کوهی تمر هندی جوز هندی چهارتخمه خاکشی خردل سیاه سفید چینی خسرودار خشخاش دارچین زردچوبه زعفران زنجبیل زیره سماق سیاه‌دانه پودر سیر شنبلیله عرق بیدمشک فلفل بهار فلفل برزیلی فلفل سفید فلفل سیاه فلفل قرمز کاسنی دشتی کُبابه کنجد کندر گل رنگ گلاب لیمو عمانی پودر موسیر میخک ناردانه واسابی هل سبز هل سفید هل سیاه
منابع: آفتاب • دائرةالمعارف گیاهان دارویی • زردبن و فرهنگ‌های آریانپور