کرک کشمیری

کرک کشمیر که به تنهایی کشمیر هم گفته می‌شود، نوعی از الیاف است که از بز کشمیر و دیگر بزها به دست می‌آید. کشمیر بافتی ظریف، محکم، سبک و لطیف دارد و پوشاک‌های تهیه شده از آن دارای کیفیت بی‌نظیری هستند.

تاریخچه پارچه کشمیری

تاریخچه این پارچه در مغولستان و کشمیر به زمانهای دور برمی گردد. شواهد این پارچه مربوط سه قرن پیش از میلاد مسیح و حتی شاید قبل تر از آن می باشد.

معامله با ترکستان پشم کشمیری را به خاورمیانه رساند و از آنجا به اروپا و جاهای دیگر رفت. پشم کشمیری بویژه در فرانسه مشهور شد و تاجران به سختی تلاش می کردند تا آن را به بازار اروپا ارسال کنند.

در قرن 19، تولید پشم کشمیری یک صنعت بزرگ در اروپا شد و معامله محصولات این پشم سود اقتصادی به همراه داشت. تا امروز، گله های بزهای کشمیری در آسیای میانه از معامله پشم کشمیری سود می برند.

خصوصیات

کشمیر با الیاف نرم و لطیفش شناخته می‌شود که به صورت طبیعی پوششی سبک و بدون پرز را فراهم می‌آورد.

این الیاف به سادگی در همه حالات مختلف قابل استفاده بوده و به شکل نخ‌های سبک یا سنگین تنیده می‌شوند. کشمیر رنگرزی نشده یا همان رنگ طبیعی آن، سفید، خاکستری و قهوه ای‌های مختلف است. همچنین پشم آنگورا را نیز به اسم کشمیر می‌شناسند.

طریقهٔ نگهداری

کشمیر یکپارچه طبیعی است. کشمیر را می‌توان در ماشین‌لباسشویی با یک مایع شوینده مناسب، در آب سرد شست. باید روی سطح صاف پهن شود تا به صورت طبیعی خشک شود. گوله‌گوله شدن الیاف نیز بر اثر مالش الیاف کشمیر در زمان پوشیده شدن به وجود می‌آید که می‌توان آن‌ها را با یک شانه مخصوص از پارچه جدا کرد.

منابع الیاف

کرک کشمیر مورد استفاده در پوشاک و دیگر پارچه‌ها، از گردن بز کشمیر و دیگر بزها به دست می‌آید.

از لحاظ تاریخی، همان‌طور که بز کشمیر از زیرگونه‌های بز کاپرا هیرکوس می‌دانستند، به بزهای کشمیر که موی خوبی داشتند، کاپراهیراکوس لانیگر می‌گفتند. هرچند امروزه، آن‌ها را از زیر مجموعهٔ بزهای اهلی کاپرا اگاگروس هیرکوس می‌دانند. بزهای کشمیر دو نوع کرک تولید می‌کنند که یکی، کرک‌های نرم و لطیف و دیگری موهای ضخیم و بلندتری هست که باید دی‌هیر شوند. فرایند دی‌هیر یک فرایند مکانیزه است که طی آن، موهای ضخیم از کرک‌های لطیف و مورد نظر جداسازی و آماده رنگ رزی و ریسندگی می‌شوند.

جمع‌آوری الیاف

کشمیر را در فصل بهار، زمانی که بزها در حال از دست دادن پوشش زمستانی خود هستند، به‌دست می‌آورند. در نیمکره شمالی، بزها در اواسط اسفند و تا اواخر اردیبهشت، کرک ریزی دارند. در بعضی مناطق، کرک و پشم بزها را همزمان با دست و به وسیلهٔ شانه‌هایی مخصوص، از بدن حیوان جدا می‌کنند. با این روش بعد از دی‌هیر کردن و شست‌وشو، مقدار بیشتری کشمیر مرغوب به‌دست می‌آید. موهای ضخیم باقی‌مانده نیز برای ساخت قلمو یا دیگر موارد غیر پوشاکی، مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ایران، افغانستان، نیوزیلند و استرالیا، پشم بزها را قیچی می‌کنند که در نتیجه کرک کشمیر کمتری به دست می‌آید. در آمریکا، معروفترین روش، شانه زدن است. این فرایند دو هفته به طول مینجامد اما برای افراد باتجربه که زمان دقیق ریزش را می‌دانند، زمان تا یک هفته نیز کاهش می‌یابد.

تولیدات

چین به عنوان بزرگترین تولیدکننده کشمیر خام، با سالانه ۱۰۰۰۰ تن رکورد دار است. بعد از آن، مغولستان با نزدیک به ۳۰۰۰تن تولید سالانه در جایگاه بعدی قرار دارد، در حالی که هند، ایران، افغانستان، ترکیه و آسیای مرکزی با تولیدات مرغوبتر ولی کمتر، در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. تولید سالانه جهانی، چیزی بین ۱۵۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰تن کشمیر خام است. کشمیر خالص که بعد از گرفته شدن چربی اضافه و الیاف ضخیم به دست می‌آید، حدود ۶۵۰۰تن در سال برآورد شده‌است که به معنی تولید سالانه ۱۵۰ گرم از هر بز است. کشمیر خالص را می‌توان رنگرزی کرد، به صورت نخ ریسید و به صورت کشباف در لباس، کلاه، دستکش، جوراب و دیگر پوشاک استفاده کرد یا به صورت بافت در ژاکت، کت، شلوار، پیژامه، شال، روپوش و دیگر پوشاک مورد استفاده قرار داد. تولیدکنندگان پارچه و پوشاکی از این قبیل، در اسکاتلند، ایتالیا و ژاپن به عنوان پیشگامان بازار شناخته می‌شوند. این الیاف به پشم (کلمه فارسی) یا پشمینه (کلمه فارسی/اردو برای پشم) برای استفاده‌اش در شال کشمیر معروف است؛ طبق شالهای پشمی که در متون مغلی، بین قرن ۳ تا ۱۱ میلادی از آن‌ها یاد شده‌است. طبق روایات قدیم، بنیانگذاز صنعت پشم کشمیر، حاکم قرن ۱۵ کشمیر، زین‌العابدین است. شهر آکسبریج ماساچوست در آمریکا، به عنوان یک تولیدکننده بزرگ در صنعت کشمیر شناخته می‌شد که اولین کارگاه‌های بافندگی و کارگاه‌های دستی پارچه را داشت. کارخانه میل، در ۱۹۲۰، اولین کارگاه‌های بافندگی را داشت که در سال ۲۰۰۷ در حادثهٔ آتش‌سوزی کارخانه برنات، سوخت.

انواع لیف

• خام: الیافی که هنوز فراوری نشده‌اند و تازه از حیوان چیده شدهاند.
• فراوری شده: الیافی که دی‌هیر شده و تحت شست‌وشو و حلاجی قرار گرفتهاند و آمادهٔ ریسیدن، کشباف، قلابدوزی و بافتن هستند.
• ویرجین: الیافی که تازه به شکل نخ، پارچه یا پوشاک در آمدهاند.
• بازیافتی: الیافی که از الیاف قبلاً بافته یا نمدمالی شده‌اند یا استفاده نشده به دست می‌آیند.

مراحل تولید پارچه کشمیر

تولید پارچه کشمیر از چند فرآیند تشکیل شده است. تولید صنعتی پارچه کشمیر نسبت به تولید سنتی آن دارای تفاوت هایی است. برای هزاران سال، مردم بادیه نشین پشم بزهای خود را می چیدند، آن را حلاجی می کردند و به نخ تبدیل می کردند. تولید انبوه پارچه کشمیری تقریباً از همان روش پیروی می کند اما در سطح بسیار گسترده تر.

• پشم چینی

پشم چینی پس از کامل شدن پشم بزها شروع می شود. این مرحله به روش های مختلف انجام می شود و قطعاً امکان پشم چینی بدون آسیب به حیوان وجود دارد.

• پاکسازی

سپس آلودگی و ناخالصی از پشم ها جدا می شوند.

• شانه زنی

الیاف پشم شانه می شوند و به شکل خطی در می آیند و سپس حلاجی می شوند.

• تارسازی

الیاف حلاجی شده وارد دستگاه ریسندگی می شوند، که الیاف پشم را می پیچاند و به شکل نخ تبدیل می کند و براساس نیاز ضخیم یا نازک می شود.

• تمیزکاری و رنگرزی

نخ ها سپس دوباره تمیز می شوند و اگر نیاز به رنگرزی داشته باشند در این مرحله صورت می گیرد. در برخی از موارد، تولیدکنندگان ترجیح می دهند تا لباس نهائی الیاف کشمیر را رنگ کنند.

• بافت

نخ نهائی به شکل پارچه بافته می شود. مثال هایی از محصولات حاصل از الیاف کشمیر شامل شال، جلیقه و پلیور است.

• عملیات نهائی

قبل از پایان مراحل این لباس ها ممکن است تحت فرآیندهای دیگر مثل ضد حریق سازی و یا سایر موارد قرار بگیرند. در نظر داشته باشید که پشم به طور طبیعی ضد حریق است.

• بسته بندی

محصول نهائی سپس بسته بندی می شود و برچسب های مربوطه را دریافت می کند و پس از آن آماده فروش می شوند.

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Cashmere wool». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی.
• مقاله پارچه کشمیری شهرپارچه

بررسی زمان کرک ریزی و مراحل مختلف چرخه فولیکولی در بز کرکی رائینی مقاله مجله دانشگاه تهران علوم دامی