وزارت عدلیه
 سرور دانش، با ۶ سال وزارت، طولانی مدت‌ترین وزیر وزارت عدلیه می‌باشد | |
| سازمان دولتی افغانستان سازمان | |
|---|---|
| بنیان‌گذاری | ۱۹۱۹ |
| سازمان‌های پیشین |
|
| حوزهٔ قدرت | ولایت‌های افغانستان |
| ستاد | کابل، افغانستان |
| وزیر مسئول | |
| سازمان دولتی افغانستان بالادست | قوه مجریه جمهوری اسلامی افغانستان |
| سازمان‌های زیردست |
|
| وبگاه | |
وزارت عدلیه افغانستان یکی از وزارتخانه‌های افغانستان می‌باشد که وظیفه حل اختلافات، مجازات نقض کنندگان قانون و اجرای صحیح قوانین را بر عهده دارد. تاریخچه وزارت عدلیه افغانستان به سال‌های ۱۲۹۸ و در زمان امان‌الله خان بازمی‌گردد. وزیر کنونی عدلیه افغانستان عبدالبصیر انور می‌باشد.
پیشینه
[ویرایش]از قرن‌های گذشته محکمه‌ها در افغانستان وجود داشتند و پادشاهان افرادی را برای قضاوت تعیین می‌کردند. اما سیستم قضایی در افغانستان در زمان امان‌الله خان در سال ۱۲۹۸ پایه‌گذاری شد.[۱]
دوره امان‌الله خان
[ویرایش]که زمان امان‌الله خان به نام نظارت عدالت یاد می‌شد و اولین وزیر آن محمد ابراهیم‌خان بارکزی بود. در آن موقع چهار محکمه به نامهای محکمه اصلاحیه، محکمه ابتدائیه، محکمه مرافعه و محکمه تمیز وجود داشت. هر پرونده دعاوی ابتدا به محکمه اصلاحیه فرستاده می‌شد، در صورتی که طرفین راضی نمی‌شدند پرونده به محکمه ابتدائیه ارجاء داده می‌شد.[۱]
تشکیلات وزارت عدلیه در دوره امان‌الله خان
[ویرایش]در نظام‌نامه که در سال ۱۳۰۰ به نشر رسیده بود ترکیبات وزارت عدلیه افغانستان به شرح زیر بود:[۱]
- مدیریت امور حقوقیه
- مدیریت امور اجرائیه
- مدیریت امور تجاریه
- مدیریت امور مأمورین
- مدیریت مکتوب نویسی
ترکیب قضات وزارت عدلیه در دوره امان‌الله خان
[ویرایش]در آن دوره که وزارت عدلیه تأسیس یافته بود ترکیب قضات وزارت عدلیه به شرح زیر بود:[۱]
- قاضی عسکر
- قاضی مرافعه حقوق
- قاضی مرافعه جزا
- قاضی ابتدائیه حقوق
- قاضی ابتدائیه جزا
- قاضی محکمه مأمورین ابتدائیه و مرافعه
- قاضی وثیقه‌جات
- قاضی محکمه اصلاحیه
دوره حبیب‌الله کلکانی
[ویرایش]در دوره حکومت حبیب‌الله کلکانی وزارت عدلیه‌ای وجود نداشت و ملاها و افرادی حضور داشتند که قضایا را فیصله می‌کردند. البته یک مجلسی به نام تنظیم اسلامیه نیز وجود داشت.[۱]
دوره نادر خان
[ویرایش]نادر خان پس رسیدن به قدرت وزارت عدلیه را بار دیگر تأسیس و در ابتدا فضل عمر مجددی و بعداً فضل احمد مجددی را در رأس وزارت عدلیه و صلاحیت‌های وسیع مقرر کرد. بعد در اصول نامهای که در سال ۱۳۰۹ خود شخصاً وزارت عدلیه را سرپرستی می‌کرد و شخصی به نام محمدقاسم کوهستانی در سمت قاضی قضات حضور داشت.[۱]
دوره ظاهر شاه
[ویرایش]در دوره حکومت چهل ساله ظاهر شاه و مقرر شدن سه صدراعظم در آن دوره و تعدیلات و اصلاحات قانون اساسی، بارها تغییرات متعددی در سیستم قضایی کشور به وجود آمد که عمده‌ترین تغییرات در تشکیلات وزارت عدلیه به شرح زیر است:[۱]
| تشکیلات وزارت عدلیه در زمان ظاهر شاه | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| ۱۳۱۱ | ۱۳۲۱ | ۱۳۳۲ | ۱۳۳۵ | ۱۳۴۰ | ۱۳۴۵ |
|
|
|
|
|
|
پس از اصلاح قانون اساسی ۱۳۴۳
[ویرایش]در سال ۱۳۴۳ قانون اساسی افغانستان به تصویب رسید که در آن قانون اصلاحات متعددی صورت گرفت از جمله
- تأسیس قوه مستقل قضایی کشور با نام ستره محکمه و استقلال آن از وزارت عدلیه.
- تأسیس ریاست قضایای دولت به منظور دفاع از منافع دولت در برابر اشخاص
- مجزا شدن اداره مرکزی حقوق و الحاق آن با وزارت عدلیه[۱]
دوره داوود خان
[ویرایش]پس از تشکیل دولت جمهوری توسط داوود خان شورای عالی قضا با وزارت عدلیه ادغام شد و تشکیلات وزارت عدلیه به شرح زیر تعیین شد:[۱]
- آمریت عمومی اداری قوه قضائیه
- محکمه اختصاصی پولیس
- ادارهٔ تفتیش قضائی، ادارهٔ تدقیق و مطالعات
- ریاست ذاتیه قضا، ریاست تحریرات و مراقبت قضا
- ریاست وثایق و ثبت اسناد
- ریاست اداری قضا
- اداره عالی لوی څارنوالی
- ریاست عمومی تقنین
- ادارهٔ عالی اوقاف
- ریاست قضایای حکومت
- ریاست جمعیت العلما
- ریاست دارالتادیب
- مدیریت عمومی حقوق و مدیریت عمومی تحریرات
دوره حزب دموکراتیک خلق
[ویرایش]پس از کودتای هفت ثور بار دیگر قوه قضائیه از وزارت عدلیه جدا و وزارت عدلیه فعالیت‌های مربوط به خود را که در قانون آمده بود اجرا می‌کرد.[۱]
دوره مجاهدین
[ویرایش]دوره طالبان
[ویرایش]دوره جمهوری اسلامی
[ویرایش]پس از سقوط طالبان و تشکیل نظام جمهوری اسلامی در افغانستان، وزارت عدلیه به عنوان یکی از وزارتخانه‌های افغانستان تعیین شد که در چهارچوب قانون تشکیلات اساسی دولت فعالیت کرده و موارد زیر برخی از فعالیت‌های این وزارتخانه می‌باشد:[۲][۳]
- ترتیب مسوده‌های قوانین و فرامین مقام ریاست جمهوری اسلامی افغانستان.
- ارائه مشوره‌های قانونی و حقوقی به وزارت‌ها و ادارات دولتی.
- تلاش جهت ارتقای سطح آگاهی حقوقی عامه.
- تنظیم و صدور جواز نامه‌های فعالیت وکلای مدافع، رهنمای معاملات و عریضه نویسان.
- دفاع از ملکیت و منافع مادی دولت و در صورت لزوم اقامه دعوی علیه مدیونین دولت.
- بررسی اساسنامه‌های احزاب سیاسی و سازمان‌های اجتماعی، ثبت و صدور جواز فعالیت رسمی برای آنها.
قانون سنگسار
[ویرایش]در پیش نویسی قانون جزایی افغانستان که در سال ۱۳۹۲منتشر شده بود، در بخش‌هایی از آن مجازات سنگسار، قطع دست و صد ضربه شلاق را به عنوان مجازات آمده بود که مورد نگرانی سازمان‌های حقوق بشری و جامعه جهانی شد.[۴] بعدها وزارت عدلیه اعلام کرد که قصد ندارد حکم سنگسار را وارد مجازات‌های قانون اساسی کند و جرایم، حدود، قصاص و دیه تغییری نخواهد کرد.[۵]
حمله طالبان به وزارت عدلیه
[ویرایش]طالبان در ۲۹ ثور ۱۳۹۴ در یک حمله انتحاری به وزارت عدلیه ۲۹ کارمند این وزارتخانه را کشته و زخمی کردند. آنها در پیامی دلیل حمله خود را بد رفتاری دولت با زندانیان گروه خود عنوان کردند.[۶]
وزیران عدلیه افغانستان
[ویرایش]لیست وزیران عدلیه افغانستان از زمان تأسیس این وزارتخانه:[۱]
| دوره | وزیر | دوره | وزیر |
|---|---|---|---|
| امان‌الله خان | محمد ابراهیم خان بارکزی | دکتر عبدالمجید | |
| سردار حیات الله خان | وفی الله سمیعی | ||
| حبیب‌الله کلکانی | وجود نداشت. | عبدالحکیم شرعی جوزجانی | |
| فضل عمر مجددی | عبدالرشید آرین | ||
| فضل احمد مجددی | عبدالوهاب صافی | ||
| فضل عمر مجددی | محمد بشیر بغلانی | ||
| میر عطا محمد حسینی | غلام محیی‌الدین دریز | ||
| میر سید قاسم خان | جلال‌الدین حقانی | ||
| سید عبدالله خان | معراج‌الدین خروتی | ||
| سید شمس‌الدین مجروح | طالبان | نورالدین ترابی | |
| عبدالحکیم طبیبی | عبدالرحیم عباس کریمی | ||
| محمد حیدر خان | غلام سرور دانش | ||
| محمد احسان تره‌کی | حبیب‌الله غالب | ||
| محمد اصغر | سید یوسف حلیم | ||
| عبدالستار سیرت | عبدالبصیر انور | ||
| محمد انور ارغندیوال | |||
تشکیلات وزارت عدلیه
[ویرایش]تشکیلات کنونی وزارت عدلیه افغانستان به شرح زیر می‌باشد:[۷]
| وزارت عدلیه افغانستان | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| معین مسلکی
مافوق رتبه |
ریاست دفتر | ریاست تفتیش داخلی | ریاست پلان و پالیسی | ریاست روابط بین‌المللی
و هماهنگی با موسسات |
معین مالی و اداری
مافوق رتبه | ||||
| ریاست عمومی مساعدت‌های حقوقی | ریاست عمومی انستیتوت امور قانونگذاری و تحقیقات علمی - حقوقی | ریاست مالی و اداری | ریاست نشریات | ریاست انسجام بررسی و ثبت جوازها | |||||
| ریاست عمومی قضایای دولت | ریاست عمومی حقوق مرکز | ریاست عمومی مرکز اصلاح و تربیت اطفال | ریاست منابع بشری | آمریت تدارکات | آمر واحد جندر | ||||
| ریاست قضایای دولت ولایت کابل | ریاست حقوق ولایت کابل | ریاست مرکز اصلاح و تربیت اطفال ولایت کابل | کارشناس واحد جندر | ||||||
منابع
[ویرایش]- ↑ ۱٫۰۰ ۱٫۰۱ ۱٫۰۲ ۱٫۰۳ ۱٫۰۴ ۱٫۰۵ ۱٫۰۶ ۱٫۰۷ ۱٫۰۸ ۱٫۰۹ ۱٫۱۰ «تاریخچه وزارت عدلیه افغانستان». وزارت عدلیه افغانستان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱ مه ۲۰۱۷.
- ↑ «وزارت عدلیه». ریاست عمومی اداره امور ریاست جمهوری. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ مه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱ مه ۲۰۱۷.
- ↑ «منشور (وظایف ومسؤولیت‌های وزارت عدلیه)». وزارت عدلیه افغانستان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱ مه ۲۰۱۷.
- ↑ «درج مجازات سنگسار و قطع عضو در پیش‌نویس قانون جزای افغانستان». بی‌بی‌سی فارسی. ۶ آذر ۱۳۹۲.
- ↑ «وزارت عدلیه افغانستان: سنگسار وارد قانون جزا نمی‌شود». بی‌بی‌سی فارسی. ۶ آذر ۱۳۹۲.
- ↑ «طالبان: حمله به وزارت عدلیه در انتقام بد رفتاری با زندانیان/ حملات را ادامه می‌دهیم». شفقنا. ۳۰ ثور ۱۳۹۴.[پیوند مرده]
- ↑ «چارت تشکیلاتی وزارت عدلیه». وزارت عدلیه افغانستان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱ مه ۲۰۱۷.
