مجلس قربانی سنمار

مجلس قربانی سنمار
رویِ جلدِ کتاب
نویسنده	بهرام بیضائی
شخصیت‌ها	سِنِمّار نعمان دخترِ نعمان
زبان اصلی	فارسی

مجلسِ قربانیِ سِنِمّار نمایشنامه‌ای از بهرام بیضایی است از سالِ ۱۳۷۷.

داستان

«گفتار اندر آمدن سمنار و بنا ساختن قصر خورنق از بهر بهرام» از یک نسخهٔ قرنِ سیزدهمِ هجریِ خورشیدی از هفت پیکرِ نظامی گنجوی

---

در نمایشنامهٔ بیضایی بهرام نیست؛ و از آنچه افزون بر داستانِ نظامی هست یکی این که دخترِ نعمان نیز در ماجرا نقش دارد. سنمّار پدر و مادر از روم و ایران دارد؛ و بویهٔ سنمّار و چگونگیِ کنش و واکنش‌ها میان نعمان و بزرگانِ عرب و شاهِ ایران بررسی می‌شود. زمان از پنج سال به بهار تا زمستانِ یک سال کاسته شده و جزئیّاتِ فراوانی نیز به داستان افزوده شده است.

نمایش در روزگارِ نعمان بن امرؤ القیس (نعمان یکُم)، ششمین (تقریباً ۴۱۸–۳۹۰ میلادی) امیرِ لخمیان، می‌گذرد که از بهرِ پذیراییِ شاهِ ایران، یزدگرد یکُم، خورنق می‌سازد و سِنِمّار معماری است که بدین کار گماشته می‌شود؛ و چگونگیِ فراخواندنِ سنمّار و ساختنِ خورنق و آنچه میان نعمان و سنمّار می‌رود و فروافکندنِ سنمّار از فرازِ قصر بر صحنه مجسّم می‌شود.

در پایان شاهِ ایران می‌رسد، در حالی که نعمان گاه می‌اندیشد که برود و سر به بیابان گذارد (چنان که در داستانِ نظامی هست) و گاه از خوابِ سنمّار بیمناک است که دیده بود که یکی از پشتِ نعمان (نعمانِ سوّم در تاریخ) را پادشاهِ ایران زیرِ پای فیل خواهد افکند.

متن

مجلس قربانی سِنِمّار به سال ۱۳۷۷ نوشته شد و نخست به سال ۱۳۸۰ در تهران به وسیلهٔ انتشاراتِ روشنگران و مطالعات زنان چاپ شد. روی جلد کتاب آراسته است به نگارهٔ ساختنِ خُوَرْنَقْ (از یک نسخهٔ خمسهٔ نظامی گنجوی، مکتب هرات، ۸۷۳ هجری خورشیدی، در موزه بریتانیا) کارِ کمال‌الدّین بهزاد.

تجزیه و تحلیل

دربارهٔ شگردهای نمایشی و زبان این نمایشنامه سخن‌ها گفته‌اند. از جمله محسن حسینی مقاله‌ای دارد به نام «... و خ‍ورن‍ق ه‍زار زم‍س‍ت‍ان ب‍رپ‍اس‍ت» و شهرام احمدزاده در مقالهٔ «زب‍ان‍ش‍ن‍اس‍ی ن‍م‍ای‍ش‍ن‍ام‍ه م‍ج‍ل‍س ق‍رب‍ان‍ی س‍ن‍م‍ار» برخی آرای زبان‌شناسانِ ذات‌باور را به این بهانه مطرح می‌کند.

نمایش

این نمایشنامه را بیضایی به نمایش درنیاورده است.

به زبان‌های دیگر

این نمایشنامه به ترکی ترجمه شده و در لنکران به نمایش درآمده است.

تأثیرِ فرهنگی

نمایشگاهی از نقّاشی‌های باران صدیقیان بر اساس مجلس قربانی سنمار در اردیبهشت ۱۳۹۶ در تهران برگزار شد.

اشارات خرد و کلان دیگری هم به این نمایشنامه در فرهنگ عامّه هست. از راه نمونه، نویسندهٔ مقالهٔ «مجلس قربانی محسن تنابنده» (۳۱ تیر ۱۳۹۴، روزنامهٔ شرق) تنابنده را به سنمّار مانند کرده و به نمایشنامهٔ بیضایی اشاره کرده‌است. نمایش قصه شهرزاد به روایت سنمار (۱۴۰۰) از این نمایشنامه الهام گرفته‌است.

جستارهای وابسته

• استاد سولنسِ معمار
• پلِ رودخانهٔ کوای
• معمای ماهیار معمار

منابع

• «از آن سوی سیم: بیضایی در مجلس قربانی سِنِمّار» کتاب هفته. شماره ۳۸۶. ۲۲ خرداد ۱۳۸۰. ص. ۵.
• م‍ج‍ل‍س ق‍رب‍ان‍ی س‍ن‍م‍ار، بهرام بیضایی، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، چاپ اوّل، ۱۳۸۰|سایت سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران
• اتونی، بهزاد؛ اتونی، بهناز (تابستان ۱۳۹۳). «تقابل «خودآگاهی» با «ناخودآگاهی» در نمایشنامه‌ی «مجلس قربانی سنمّار» بهرام بیضایی». زبان و ادب فارسی (۱۹): ۱−۱۳.
• بیضایی، بهرام (۱۳۸۶). «سالشمار زندگی و آثار بهرام بیضایی». سیمیا (۲): ۲۸–۱۵.
• نظامی گنجه‌ای (۱۳۹۰). هفت پیکر. تهران: نشر قطره. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۵۹۵۸-۴۲-۶.

پیوند به بیرون

• مجلسِ قربانیِ سِنِمّار در کتابخانه باز