Zigoitia
Zigoitia | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Araba, Euskal Herria | |||||||||||
Apodakaren ikuspegia. | |||||||||||
Administrazioa | |||||||||||
Estatua | Espainia | ||||||||||
Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
Lurraldea | Araba | ||||||||||
Eskualdea | Gorbeialdea | ||||||||||
Izen ofiziala | Zigoitia | ||||||||||
Alkatea | Javier Gorbeña Garcia (Euzko Alderdi Jeltzalea) | ||||||||||
Posta kodea | 01138 | ||||||||||
INE kodea | 01018 | ||||||||||
Herritarra | zigoitiar | ||||||||||
Kokapena | |||||||||||
Koordenatuak | 42°58′06″N 2°43′42″W / 42.9683°N 2.7282°W | ||||||||||
Azalera | 102,07 km² | ||||||||||
Garaiera | 600 metro | ||||||||||
Distantzia | 15 km Gasteiza | ||||||||||
Demografia | |||||||||||
Biztanleria | 1.821 (2023) −1 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
Dentsitatea | 17,12 bizt/km² | ||||||||||
Hazkundea (2003-2013)[1] | % 31,86 | ||||||||||
Zahartze tasa[1] | % 27,16 | ||||||||||
Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 35,71 | ||||||||||
Ekonomia | |||||||||||
Jarduera tasa[1] | % 79,42 (2011) | ||||||||||
Genero desoreka[1] | % 2,47 (2011) | ||||||||||
Langabezia erregistratua[1] | % 5,24 (2013) | ||||||||||
Euskara | |||||||||||
Euskaldunak[1] | % 29,97 (2010) | ||||||||||
Kaleko erabilera [2] | % 16.7 (2016) | ||||||||||
Etxeko erabilera[3] | % 13.98 (2016) | ||||||||||
Datu gehigarriak | |||||||||||
Webgunea | http://www.zigoitikoudala.org/ |
Zigoitia[4] Arabako iparraldeko udalerri menditsu bat da, Zuia-Gorbeialdea eskualdekoa, Gorbeia menditik gertuen dagoena. Zadorra ibaiaren eskuinaldeko zenbait adarrek ureztatzen dute, bereziki Zubialde izenekoak. Gasteiztik 15 bat kilometro iparraldera dago.
Ondategi da herriburua.
Izena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zigotia toponimoa Zuia Goitia izenetik eratorria izan daitekeela uste da, Zuia udalerriaren mendebaldean dagoen herria dela.
1025eko Donemiliagako goldean Zuffia de Suso eta Zuffia de Iuso ageri dira, Dibinako alfozaren barruan. Haren kokapenarengatik, izenaren antzekotasunarengatik eta esleitutako zergengatik, herri batenak baino handiagoak, haran batenen antzekoak, nahiko argi dago izena gaurko Zuiarekin lotuta dagoela. Era berean, Osinganin alfozean Zuhiabarrutia ere aipatzen da.
Juan Antonio Llorenteren Noticias históricas de las tres provincias Vascongadas (1807) Zuffia de Suso gaurko Zigotia eta Zuffia de Iuso gaurko Zuia izango ziratekeela aipatzen zen. Egilearen arabera, "Suso" esapidearen euskal ordaina "Goitia" zen, beraz ondorioztatzekoa da errioxar fraideek Zuffia de Suso idazten zutena herrikoek Zuffia-Goitia izendatzea.
Hurrengo mendeetan Zuhigutia (1233), Çoygoitia (1257), eta Zuigoitia (1338) ageri izan ziren 1457an Cigoitia ageri arte. Dena den, badirudi ahozko hizkeran jatorrizko formari eutsi zitzaiola; izan ere, duela gutxi arte jaso izan da Suiguitixe Legutioko euskaldun zaharren artean.
Toponimoaren azpiko Zuia izena zubia hitzetik letorke, euskal toponimian beste hainbatetan gertatu den bezala. Hipotesi horren arabera, toponimoaren bilakabidea honakoa izango zen: Zubia ?-> Zuffia (1025) ->Zufia (1089) -> Zuia (1457). Horren alde aipa liteke Zigoitiko ibai nagusiak Zubialde izena duela.
Zigoitia izenaren amaierako -a artikulua da, eta deklinatzean honela egin behar da: Zigoitia, Zigoitiarekin, Zigoitian..., baina Zigoitiko, Zigoititik, Zigoitira... Era berean, izen honek bere azken -a galtzen du ondoan beste determinatzaile bat edo adjektiboa daramanean; adibidez: Zigoiti maitea, Zigoiti osoan, Gure Zigoiti hau...[4]
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Udalerri mugakideak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Iparraldean: Zeanuri (Bizkaia).
- Hegoaldean: Gasteiz.
- Ekialdean: Legutio eta Arratzua-Ubarrundia.
- Mendebaldean: Zuia.
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zigoitiak mitologia aberatsa dauka, kondairak dioenez, Mairulegorretan urrea dago ezkutatuta. Urrearen kontu hori Euskal Herri osoan dago hedatuta, eta kondairek diotenez, gure inguruetako kobazulo gehienetan urrea dago noiz aurkituko zain. Esaten da alde horretako mairuak, ikaragarrizko indarra zeukaten genio batzuk, kobazuloan elkartzen zirela (eta direla).
Zigoitian aurkitu diren populazio aztarnarik zaharrenak Gorbeian kokatzen dira, Mairulegorretako kobazuloetan hain zuzen. Bertan Paleolitoko objektu batzuk aurkitu zituzten. Handik gertu Burni Aroko ontzi eta beste objektu batzuk ere aurkitu ziren.
Ondategitik hurbil dagoen Artzegi koban Brontze Aroko objektu batzuk topatu zituzten. Zaitegi inguruan neurri txikiko trikuharriak eta tumuluak daude. Burdin Aroan, bi herrixka eraiki ziren, haietako bat, Zabalgana deiturikoa, Ondategin dago. Aztarnen arabera, herrixka hori gotorleku bat izan zen. Herrixka berean eskuz egindako ontzi zati handiak aurkitu dira.
Erromatarren garaiko ezer ez da aurkitu, orduko txanpon bat izan ezik.
Erdi Aroan Zigoitian tenplu txikiak eraiki ziren, Ondategiko San Lorentzo parrokia kasu.
1192. urtean Nafarroako Antso Jakituna erregeak Larraun forua edo hiri-gutuna sinatu zuen. Inguruko bilerak Ondategiko Santa Luziako baselizan egiten ziren.
XIX. mende arte Ondategi Zigoitiko hiriburua izan zen.
Ekonomia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Herriko jarduera ekonomiko nagusiak abeltzaintza, nekazaritza eta baso ustiapena dira. Zekaleak, patata eta arbiak dira ekoizpen nagusiak. Baso azalera herri jabetzako 8.603 Ha-koa da. Abeltzaintza, batez ere, behi eta ardiena da. Irina egiteko hamar errota ere badaude.
Banaketa administratiboa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zigoitiko udalerriak herri hauek ditu bere barnean:
Demografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]XX. mendearen lehen erdia gorabeherarik gabe igaro zen Zigoitiko populazioari dagokionez. Inguruko udalerrietan bezala, eta nekazaritzari lotutako lurraldea izanik, 1950eko hamarkadatik aurrera, berriz, populazioak beherako joera hartu zuen, gehienbat Gasteiz eta Bilbo hirietara izandako emigrazioaren ondorioz.
1980ko hamarkadatik aurrera, garraiobideak hobetzearen eta hirietako etxebizitzen prezio handien ondorioz, jende berria iritsi zen udalerrira. Hala bada, populazioa bikoiztu egin zen 20 urtetan.
Zigoitiko biztanleria |
---|
Datu-iturria: www.ine.es |
Politika
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2023-2027 legegintzaldia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2023ko hauteskundeen ondorengo Zigoitiako udalbatza | |||||
Alderdia |
2023ko maiatzak 28 | ||||
Zinegotziak | Boto kopurua | ||||
Euskal Herria Bildu (EH Bildu) | 4 / 9 |
||||
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 4 / 9 |
||||
Alderdi Popularra (PP) | 1 / 9 |
||||
Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE) | 0 / 9 |
||||
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak. Eusko Jaurlaritza |
Alkateak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hauek izan dira Zigoitiko azken alkateak:
Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[5] | |
Ignacio Beitia Ortiz de Echevarria[5] | 1979 | 1983 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Jose Antonio Saez de Camara Ruiz de Erenchun[5] | 1983 | 1987 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Fernando Fernandez de Eribe Gonzalez de Zarate[5] | 1987 | 1991 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Fernando Fernandez de Eribe Gonzalez de Zarate[5] | 1991 | 1995 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Jose Antonio Saez de Camara Ruiz de Erenchun[5] | 1995 | 1999 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Jose Antonio Saez de Camara Ruiz de Erenchun[5][6] | 1999 | 2003 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Jose Antonio Saez de Camara Ruiz de Erenchun[5] | 2003 | 2007 | Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna | |
Nuria Lopez de Letona Lengaran[5][7] | 2007 | 2011 | Zarragoa[7] | |
Ioseba Mikel Las Heras Martinez de Lapera[5] | 2011 | 2015 | Bildu | |
Ioseba Mikel Las Heras Martinez de Lapera[5][8][9] | 2015 | 2019 | Euskal Herria Bildu | |
Javier Gorbeña Garcia[5][10][11][12][13] | 2019 | 2023 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Javier Gorbeña Garcia[14][15][16] | 2023 | Jardunean | Euzko Alderdi Jeltzalea |
Garraioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Araba Bus sareko eta lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:
|
Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak linea bat ditu udalerrian:
|
Kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskara
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zigoitiko tokiko euskara Otxandio inguruko euskararen[20][21] barnean sailkatzen da, mendebaldeko bizkaieraren barne dagoen tarteko euskalkian. Tokiko euskara, ordea, galzorian da, hiztun bat besterik ez baitu gaur egun: Jose Beobide zestafear artzaina.[22]
2001eko datuen arabera, udalerriko 1258 biztanleetatik 298 euskaldunak ziren, 274k euskaraz egiteko nolabaiteko gaitasuna zuten eta gainontzeko 686ak erdaldunak ziren. Etxeko hizkuntza eta ama hizkuntza nagusiki gaztelania zen alde handiz. 2006.urtean, aldiz, euskaldunak % 23 zirela jotzen zen.
2016ko datuen arabera, Zigoitiko biztanleen artean G,2 euskaldunak ziren.
Jaiak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Uztailaren azken asteburuan, Zigoitiko udalerriaren festak ospatzen dituzte.
- Irailaren bigarren asteburuan, Zigoitia Euskaraz jaia ospatzen da
Ondasun nabarmenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Mairuelegorretako leizea, Murua herritik gertu.
- Maurgako Hurtado de Mendozatarren dorrea eta Berastegi jauregia.
- Maurgako San Martin eliza, barrualde barroko bikainekoa.
- Etxabarri Dibinako San Eztebe baseliza.
- Etxaguengo San Agustin eliza, Muruako auzo bidean.
- Ondategiko haritza, aparteko zuhaitz gisa katalogatua, antzina batzarretarako tokia.
- Zaitegiko Lopez Letonakoatarren dorretxea.
-
Mairuelegorretako sarrera.
-
Maurgako elizan, Berastegi familiaren kapera barrokoa.
-
Ondategiko haritza.
Zigoitiar ospetsuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Juan Bautista Artzamendi (Mendarozketa, 1635-1720), inkisidore nagusia izan zen.
- Juan Saenz de Buruaga Ortiz de Landaluze (Berrikao, 1707-Zaragoza, 1777), artzapezpiku eta katedraduna[23].
- Prudentzio Maria Berastegi Mariaka (Manurga, 1747-Gasteiz, 1823) politikaria. 1778. urtean, Arabako errejidore nagusi eta diputatu hautatua.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ a b Euskaltzaindia. (PDF) 150. arauaː Arabako herri izendegia. .
- ↑ a b c d e f g h i j k l (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-22).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Cinco alcaldes del PNV dejan las Juntas de Álava porque no se invitó a Batasuna» El País 2002-05-26 ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) «El PNV de Zigoitia denuncia que los restos de la plaza de toros saturan su escombrera» El Correo 2007-07-23 (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
- ↑ (Gaztelaniaz) «EH Bildu gobernará en nueve municipios de Álava durante la presente legislatura» 20 minutos 2015-06-13 (Noiz kontsultatua: 2023-04-29).
- ↑ «EH Bildu conquista 40 alcaldías en Navarra, incluida Pamplona» Europa Press 2015-06-13 (Noiz kontsultatua: 2023-07-08).
- ↑ «EAJk Zigoitiko alkatetza kendu dio EH Bilduri» Berria 2019-06-16 (Noiz kontsultatua: 2020-03-14).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-14).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Alcalde y concejales del Ayuntamiento de Zigoitia 2019-2023» El Correo 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2023-07-09).
- ↑ «EH Bilduren aginte makila kolokan da Legution - Gorbeialdea» Alea 2023-05-29 (Noiz kontsultatua: 2023-07-05).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Estos son los 53 alcaldes de los pueblos de Álava» Gasteiz Hoy 2023-06-17 (Noiz kontsultatua: 2023-06-19).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Zigoitia tiene alcalde del PNV gracias al PP» Gasteiz Hoy 2023-06-17 (Noiz kontsultatua: 2023-06-19).
- ↑ (Gaztelaniaz) «El PNV vuelve a relegar a EH Bildu en Zigotia con apoyo del PP» El Correo 2023-06-17 (Noiz kontsultatua: 2023-07-08).
- ↑ «Beobide Garmendia, Jose - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-12-05T10:11:55Z).
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-06-26).
- ↑ «Zestafen euskaldunik ez» Ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-06-26).
- ↑ «Otxandio ingurukoa» Ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-06-19).
- ↑ «Zigoitia» Ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-06-19).
- ↑ «Joxe Beobide: "Euskaldunari ez diote maitasunik izan"» Berria (Noiz kontsultatua: 2018-06-19).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Juan Saenz de Buruaga», Auñamendi Eusko Entziklopedia.
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
- Zigoitiko udalaren webgunea.
- «Zigoitia», euskadi.net webgunea.
- (Gaztelaniaz) «Zigoitia», Auñamendi Eusko Entziklopedia.
- (Gaztelaniaz) Zigoitia.com webgunea.
Zigoitiko herriak | ||
---|---|---|
Akosta • Apodaka • Berrikao • Buruaga • Eribe • Etxabarri Dibina • Etxaguen • Gopegi • Larrinoa • Letona • Maurga • Mendarozketa • Murua • Olano • Ondategi • Zaitegi • Zestafe |