Zezen Eseri
| Zezen Eseri | |||
|---|---|---|---|
 (1885) | |||
| |||
| Bizitza | |||
| Jaiotzako izen-deiturak | Jumping Badger, Ȟoká Psíče | ||
| Jaiotza | Grand River (en)  , 1831 | ||
| Herrialdea |  Ameriketako Estatu Batuak | ||
| Talde etnikoa | Lakota Ameriketako Estatu Batuetako amerindiarra | ||
| Lehen hizkuntza | dakota | ||
| Heriotza | Dakotako Lurraldea, 1890eko abenduaren 15a (58/59 urte) | ||
| Hobiratze lekua | Sitting Bull Monument (en) | ||
| Heriotza modua | : bala zauria | ||
| Familia | |||
| Ezkontidea(k) | Light Hair (en) Seen-by-her-Nation (en) Snow-on-Her (en) Four-Robes-Woman (en) Scarlet Woman (en) | ||
| Seme-alabak | ikusi
| ||
| Hezkuntza | |||
| Hizkuntzak | ingelesa dakota Lakota (en) | ||
| Jarduerak | |||
| Jarduerak | tribu-buruzagia eta medikuntza gizona | ||
Parte-hartzailea
| |||
| Enplegatzailea(k) | Buffalo Bill's Wild West Show (en) | ||
| Zerbitzu militarra | |||
| Parte hartutako gatazkak | Great Sioux War of 1876 (en) | ||
   | |||
 | |||
Tȟatȟáŋka Íyotake (lakota ortografia estandarrean), ezagunagoa Zezen Eseri[1] goitizenaz (c. 1831 - 1890eko abenduaren 15a) siux buruzagia eta gizon sakratua izan zen, hunkpapa lakota etniakoa. Zezen Eserik, siux eta txeiene etnietako 3.500 gudari Zalditeriako 7. Erregimentuaren aurka gidatuta, estatubatuarrak garaitu zituen, 1876an. Estatu Batuetako armadak jazarria, Zezen Eserik Kanadara eraman zituen bere gizonak, 1881. urte arte. Urte hartan Estatu Batuen menpeko lurretara itzuli ziren, errenditzeko eta hala gatazka amaitzeko. Zezen Eseri preso hartu zuten, baina geroago amnistiatua izan zen. Hurrengo urteetan, Zezen Eserik Buffalo Billen ikuskizunean parte hartu zuen.[2]
Zahartzaroan, gizon zuriak indioen lurretatik kanporatuko omen zituzten dantza mistikoen erlijio mugimenduak erakarri zuen Tȟatȟáŋka Íyotake. Estatu Batuetako gobernuak hori mehatxutzat hartu zuen, eta Tȟatȟáŋka Íyotake atxilotzeko agindua eman zuen. Sortu zen zalapartan, Zezen Eseri eta haren semea hil zituzten.
Izena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gizon zuriak jarri zion Sitting Bull (Zezen Eseri) izena; berez, lakota hizkuntzan, Tȟatȟáŋka Íyotake izenak «zezenak eserarazten dituena» esan nahi baitu.
Bizitza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gaur egun gogoratua da gizon zuriaren aurkako borrokan suhar jardun zuelako, indiarrak erreserbetan sartzearen kontra. Aipatzekoak dira Pahá Sápa (Black Hills; euskaraz Muino Beltzak) muino sakratuak Estatu Batuetako gobernuko gizon urre-nahien eskuetatik babesteko egin zituen ahaleginak eta guduak.[3] 1876an Little Big Horngo guduan Custer jeneralari irabazi bazion ere,[4] azkenik Pahá Sápa muinoak gobernuak bereganatu zituen.
Tȟatȟáŋka Íyotakek erbestera jo zuen orduan, Kanadara. Indiarrei gelditzen zitzaien lurra urria zen, eta balio handirik gabea, eta goseak hiltzen ari ziren. 1881. urtean erbestetik itzuli zen.[5] Mugan, ordea, bahitu eta preso eraman zuten. Tȟatȟáŋka Íyotake geratzen zen buruzagi nagusia zen, eta azkenean askatu zuten.
1889. urtearen inguruan erlijio mugimendu berri bat zabaldu zen siuxen artean: Espirituen dantza. Erlijio horrek iragartzen zuen siuxak salbatuko zituen mesias baten etorrera, eta gizon zurien desagertzea.[6] Dantza modu hori zabaldu egin zen, eta kezkagarria bihurtu zitzaion gobernuari dantza horren inguruan sortu zen mistika. Kontu horrek gauza onik ez zekarrela eta, zerbait egitera deliberatu ziren. 1890. urteko abenduan, William F. Drum teniente koronelak, Fort Yatesko osteen buruak, Miles jeneralaren agindua jaso zuen: Tȟatȟáŋka Íyotake bahitu beharra zegoen. Abenduaren 15ean, buruzagia bahitzera joan, eta borroka hartan hil zen Tȟatȟáŋka Íyotake.[7]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ Euskaltzaindia. (PDF) 189. arauaː Amerindiar buruzagien izenak. .
- ↑ «SITTING BULL (Continued)» www.manataka.org (Noiz kontsultatua: 2018-05-18).
- ↑ (Ingelesez) Sitting Bull. (Noiz kontsultatua: 2018-05-18).
- ↑ «Battle of the Little Bighorn - Native American History - HISTORY.com» HISTORY.com (Noiz kontsultatua: 2018-05-18).
- ↑ (Ingelesez) «Sitting Bull | HistoryNet» www.historynet.com (Noiz kontsultatua: 2018-05-18).
- ↑ «Ghost Dance» www.hanksville.org (Noiz kontsultatua: 2018-05-18).
- ↑ (Gaztelaniaz) «La masacre navideña del Séptimo de Caballería» Bizkaia - El Correo.com 20151229001803 (Noiz kontsultatua: 2018-05-18).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q43527
Multimedia: Sitting Bull / Q43527