Zaratamo
| Zaratamo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Bizkaia, Euskal Herria | |||||||||||
 Zaratamoko Arkotxa auzoko eliza. | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Bizkaia | ||||||||||
| Eskualdea | Bilbo Handia | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Zaratamo | ||||||||||
| Alkatea | Alberto Ugarriza Urrutikoetxea (EH Bildu) | ||||||||||
| Posta kodea | 48480 | ||||||||||
| INE kodea | 48097 | ||||||||||
| Herritarra | zaratamar edo zaratamoztar | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 43°12′46″N 2°52′20″W / 43.212777777778°N 2.8722222222222°W | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 10,0 km² | ||||||||||
| Distantzia | 14 km Bilbora | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 1.610 (2023) −18 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 162,40 bizt/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[1] | -% 0,06 | ||||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 26,39 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 47,75 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 77,78 (2011) | ||||||||||
| Genero desoreka[1] | % 8,97 (2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 12,61 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1] | % 39,1 (2010) | ||||||||||
| Kaleko erabilera [2] | % (2016) | ||||||||||
| Etxeko erabilera [3] | % 23.19 (2016) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Webgunea | http://www.zaratamo.com | ||||||||||
Zaratamo Bizkaiko erdialdeko udalerri bat da, Nerbioi ibarrean dagoena. Mugakide ditu ipar-mendebaldean Basauri, ipar eta ekialdean Galdakao, mendebaldean Arrigorriaga eta hegoaldean Zeberio. 2016. urtean 1.609 biztanle zituen.
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ingurune naturala
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Upo (597 m) eta Artanda (554 m) mendien babesean eta Bilboko hirigunetik gertu, landa giroko hainbat auzunek osatzen dute Uribe-Urduña Bizkaiko eskualdeko herria.
Auzoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Udalerriak bi zati oso ezberdin ditu. Beheko aldeak, Arrigorriaga ondoan dago, Nerbioi ibaiaren ertzean, industria du nagusi; goiko aldekoa, berriz, landa eremukoa da. Goian, Elexalde hirigunean, nabarmentzekoak dira San Lorentzo eliza eta horren alboan, pilotalekua eta udaletxea.
Beste auzoak Moiordin-Barrondo, Burbustu-Altamira eta Arkotxa (populatuena) dira.
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zaratamoko elizatea Uribeko merindadekoa zen. 1375ean Joan I.a Gaztelako erregeak Zaratamoko elizateko labradoreak Bilboko hirira mugarriztatu zituen;[4] ostera, 1411ko urrian, Joan II.a erregeak berretsiriko erregalia.[5][6][7]
Lehenik Arrankudiagako auzo bat izan zen, 1520an parrokia independente bihurtu zen arte, Bizkaiko Jaurerriaren baimenik gabe. Ondorioz, Zaratamok Bizkaiko Jaurerriko Batzar Nagusietan eserlekuka egin zuen, baina ez zuen hitzik eta botorik, eta politikoki Arrankudiagaren mende zegoen. San Lorentzoren omenezko parrokia-eliza XVI. mendean eraiki zuten, XIV. mendearen amaieran iraun zuen Erdi Aroko eraikin baten gainean. Eliza horretan bi hilarri anepigrafiko erromatar aurkitu ziren, K.o. IIIII. mendekoak. Elorriagan (Lemoa) aurkitutakoen antzekoak dituzte. Behe Erdi Aroan Bizkaiko lurralde osoan izandako bando-kideen borrokak jasan behar izan zituen, Lur Lauan eta hiribilduetan bezala, baita mendeetan zehar lurraldeak izan zituen gatazka armatuak ere, XIX. mendeko gerra karlistak eta XX. mendeko Gerra Zibila bereziki. Bere ekonomia landatarra izan da, nekazaritza, abeltzaintza eta basokoa. Burdinolak eta errotak zituen.
Industrializazioa XIX. eta XX. mendeetan nabaritu zen. Tradizioz landa-ekonomia izatetik industrializaziora igarotzean, biztanle gehiago egon ziren, batez ere XX. mendeko hirurogeiko hamarkadatik aurrera gertatu zen migrazio-prozesuagatik.[8][9][10][11]
Demografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Zaratamoko biztanleria |
|---|
 |
Politika
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2011ko udal hauteskundeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz Zaratamoko alkatea PIGH (Plataforma Independiente Gure Herria) plataformako Jon Ajuria da.
Zaratamoko udalbatza | |||||
Alderdia |
2011ko maiatzaren 22 | ||||
| Zinegotziak | Boto kopurua | ||||
| PIGH (Plataforma Independiente Gure Herria) | 4 / 9 |
||||
| Bildu | 3 / 9 |
||||
| Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 2 / 9 |
||||
| Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE)) | 0 / 9 |
||||
| Alderdi Popularra (PP) | 0 / 9 |
||||
| Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean | |||||
Kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskara
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gaur egun zaratamarren ia @ euskalduna da, bertako hizkera jatorrizkoa mendebaleko euskararen edo bizkaieraren aldaera da, Nerbioi ibarrekoa[14][15].
Jaiak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Urtean zehar, hainbat jai egun izaten dira Zaratamon; horien artean, San Bizente eta San Lorentzo festak nabarmendu ditzakegu, hurrenez hurren, urtarrilaren 20an eta abuztuaren 10ean ospatzen direnak.
Ondasun nabarmenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- San Lorentzo Eliza[16][17]
- San Asentzio ermita[18][19]
- San Vizente ermita
- Pilotalekua
- Udaletxea
Zaratamar ospetsuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Juan Jose Sagardui (1941-2010), txirrindularia.
- Mikel Urrutikoetxea (1989-), esku huskako pilotaria.
- Danel Elezkano (1994-), esku huskako pilotaria.
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ Bolumburu, Beatriz Arízaga; Martínez, Sergio Martínez. (2006). Bilbao: 1300. urtea. Bilbori hiri-gutuna eman ziotenekoa. (Noiz kontsultatua: 2024-03-15).
- ↑ «Privilegio de Juan II confirmando otro de Juan I en 1375 por el que incoporaba a la villa de Bilbao los labradores de las anteiglesias vecinas.» apps.bizkaia.net (Noiz kontsultatua: 2024-03-15).
- ↑ Enríquez Fernández, Javier, ed. (2002). Archivo General de Simancas, Registro general del sello. Vizcaya, 1483. Eusko Ikaskuntza ISBN 978-84-8419-904-5. (Noiz kontsultatua: 2024-03-15).
- ↑ Txantiloi:Roaspa Enríquez Fernández, Javier, ed. (1999). Colección documental del Archivo Histórico de Bilbao. 1473-1500. Eusko Ikaskuntza ISBN 978-84-8419-981-6. PMC ocm43510320. (Noiz kontsultatua: 2024-03-15).
- ↑ «ZARATAMO - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2024-03-15).
- ↑ «Ayuntamiento de Zaratamo - Historia» web.archive.org 2016-03-05 (Noiz kontsultatua: 2024-03-15).
- ↑ (Gaztelaniaz) Labayru Goicoechea, Estanislao Jaime de. (1895). Historia general del Señorío de Bizcaya / por Estanislao Jaime de Labayru y Goicoechea.. (Noiz kontsultatua: 2024-03-15).
- ↑ «ZARATAMOKO UDAL FUNTSAREN ISAD» www.bizkaia.eus (Noiz kontsultatua: 2024-03-15).
- ↑ «Zorriketa Elezkano, Maria Ester - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-12-17).
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-12-17).
- ↑ «Zaratamo - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-12).
- ↑ «Nerbioi ibarrekoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-12).
- ↑ (Gaztelaniaz) Iglesia de San Lorenzo de Zarátamo – Aurea. (Noiz kontsultatua: 2024-03-15).
- ↑ «Iglesia de San Lorenzo Mártir y necrópolis. Ondarea. Sistema de información del Patrimonio Cultural Vasco» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2024-03-15).
- ↑ (Gaztelaniaz) Zaratamo, Iker Ugarte /. (2021-12-06). «Zaratamo se une para arreglar la curiosa ermita de la Ascensión» Deia (Noiz kontsultatua: 2024-03-15).
- ↑ «Ermita de la Ascensión. Ondarea. Sistema de información del Patrimonio Cultural Vasco» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2024-03-15).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea] |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
- Zaratamoko udalaren webgunea
- (Gaztelaniaz) Zaratamo Auñamendi entziklopedian
- Herriko toponimia Euskaltzaindiaren webgunean
- Bizkaiko Foru Aldundiaren Agiritegi Historikoaren Katalogoa
Datuak: Q1227189
Multimedia: Zaratamo / Q1227189
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Zaratamo
