Setúbal

Setúbal; Setúbal
	Portugalgo hiria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Portugal
Eskualdea; Azpi-eskualdea; Barrutia	Lisboa; Península de Setúbal; Setubalgo barrutia
Sorrera	1249
Geografia
Koordenatuak	38°31′28″N 8°53′33″W / 38.52431°N 8.89261°W
Azalera	230,33 km²
Mugakideak	Grândola, Alcácer do Sal, Palmela, Barreiro eta Sesimbra
Demografia
Biztanleria	123.496 (2021); 10.000 (1804); Adierazpen errorea: Ustekabeko < eragileaAdierazpen errorea: Hitz ezezaguna "br" (1804)
Dentsitatea	530 bizt/km²
Informazio gehigarria
Ordu eremua	UTC±00:00
Hiri senidetuak	Beauvais, Leiria, Paue, Tordesillas, Porto Seguro, Quelimane, Debrecen, Safi eta Udine
	http://www.mun-setubal.pt www.mun-setubal.pt

Setúbal (portugesez sɨˈtuβal, -βɐl ahoskatua) Portugalgo bostgarren hiririk populatuena da, herrialdearen hegoko erdialdean dagoena eta Setubalgo Barrutiaren hiriburua dena. 2021ean 123.496^[1] biztanle zituen.

Geografia

Sado ibaiak eratzen duen estuarioaren ertzean kokaturik dago, Ozeano Atlantikoaren ondoan dago. Lisboa hiriburutik 48 kilometro hegoaldera dago.

Klima

Datu klimatikoak (Setúbal)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	15.3	16.7	19.4	20.5	23.4	27.4	29.9	30.1	27.8	23.3	18.8	15.9	22.38
Batez besteko tenperatura (ºC)	10.1	11.3	13.5	14.8	17.4	20.9	23.1	23.2	21.3	17.9	13.9	11.3	16.56
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	4.8	5.8	7.6	9.1	11.4	14.3	16.2	16.3	14.8	12.4	9.0	6.6	10.69
Euria (mm)	98.4	75.3	53.3	66.7	48.5	16.8	3.7	3.7	27.2	97.6	119.4	124.7	735.3
Iturria: Instituto de Meteorologia^[2]

Historia

Paleolito eta neolito aroetako aztarnak aurkitu diren arren feniziarrak izan ziren K.a. 1000 urte inguruan lehen asentamendua sortu zutenak. Erromatarren garaiko jarduera ekonomikoa itsasoari loturik egon zen, bai merkataritzari eta baita gatzagei ere. Cetobriga izena eman zioten, "Gatzagen hiria". Erromatar Inperioaren gainbeherak itsas merkataritzaren galera ekarri zuen eta biztanleek alde egin behar izan zuten.

Mairuen garaian Shetúbar (شَطُوبَر) izena izan zuen eta 1249an kristauek konkistatu eta Portugalgo erresuman sartu zenean foruak jaso zituen. Mairuen aurkako gerrak amaitzean loraldi ekonomikoa iritsi zen Setúbalera. XIV mendean harresiak eraiki ziren herria Afrika iparraldeko pirata eta kortsariotatik babesteko.

1580an gaztelarren aurrean matxinada burutu zuen Prior do Cratoren alde egin zuen hiriak eta Albako dukeak sarraski bat eraginez birkonkistatu zuen Setúbal. 1582an San Felipe gotorlekua eraiki zen. Hurrengo urteetan ere matxinada berriak izan ziren (1588, 1863, 1603, 1628, 1630) azkenean 1640an Joanes IV.a Portugal independienteko errege berria bihurtu zen arte.

Hurrengo mendeetan itsas merkataritzari esker nazioarte mailako kaia bihurtu zen. XIX mendean ingelesek St. Ubes eta frantsesek St Yves deitu zioten. 1860an Petri V.a Portugalgoak hiri estatusa eman zion.

Ondasun nabarmenak

Jesusen monasterioa: XV mendeko eliza. Setúbalgo monumentu ezagunena.
San Felipe gotorlekua: XVI mendeko gotorlekua, Sado ibaiaren estuarioa babesten duena.
Setúbalgo katedrala (Santa Maria da Graça eliza): XIII mendekoa.
Aqueducto dos Arcos: XV mendekoa.