Edukira joan

Marian Diamond

Wikipedia, Entziklopedia askea
Marian Diamond

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakMarian Cleeves Diamond
JaiotzaGlendale, 1926ko azaroaren 11
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
Lehen hizkuntzaingelesa
HeriotzaOakland, 2017ko uztailaren 25a (90 urte)
Hezkuntza
HeziketaKaliforniako Unibertsitatea Berkeleyn
Glendale High School (en) Itzuli
Osloko Unibertsitatea
Glendale Community College (en) Itzuli
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakkatedraduna, anatomista, neurozientzialaria, neurologoa, psikiatra eta unibertsitateko irakaslea
Enplegatzailea(k)Kaliforniako Unibertsitatea Berkeleyn  (1965 -  2014)
Jasotako sariak
IMDB: nm7786356 Discogs: 1590489 Edit the value on Wikidata

Marian Diamond (Glendale, 1926ko azaroaren 11a - Oakland, 2017ko uztailaren 25a) estatubatuar zientzialari aitzindaria neurozientziaren arloan eta neurozientzia modernoaren sortzaileetako bat izan zen. Bera eta bere taldea izan ziren garuna esperientziarekin aldatu eta aberastasunarekin hobetu daitekeela argitaratu zuten lehenak, gaur egun garunaren plastikotasuna bezala ezagutzen duguna berresten duten lehen datu erabakigarriak eman zituena. Albert Einsteinen garunean egindako ikerketek garuneko zelula glialen funtzioetan garatzen ari zen iraultza zientifikoa azkartzen lagundu zuen. Argitaratutako beste ikerketa batzuek arratoi ar eta emeen garun-kortexaren arteko desberdintasunak, pentsamendu positiboaren eta osasun immunologikoaren arteko lotura eta emakumeen papera zientzian aztertu zituzten.[1][2][3]

Biografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Marian Diamond Glendalen jaio zen, Kalifornian. Montague Cleeves mediku ingelesaren eta Rosa Marian Wamphler Cleeves latineko maistraren seigarren eta azken alaba izan zen. La Crescentan hazi zen, eta bere neba-arrebekin batera La Crescenta gramatika eskolan, Clark Junior High-en eta Glendale High School-en ikasi zuen. Berkeleyko Kaliforniako Unibertsitatera joan aurretik, Glendale Community College-n ikasi zuen.[4][5]

1950ean Richard Martin Diamondekin ezkondu zen eta lau seme-alaba izan zituen: Catherine Theresa (1953), Richard Cleeves (1955), Jeff Barja (1958) eta Ann (1962). 1979an dibortziatu zen. Geroago, 1988an, Arnold Bernard Scheibelekin, UCLAko neurozientzietako irakaslea zenarekin, ezkondu zen.[4]

Karrera akademikoa eta zientifikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1948an biologiako lizentziatura lortu zuen Kaliforniako Unibertsitatean, Berkeleyn. Lizentziatu ondoren, udako egonaldia egin zuen Osloko Unibertsitatean (Norvegia). Berkeleyra itzuli zenean graduondoko ikasketak hasi zituen, eta anatomia sailean ikasi zuen lehen emakumea izan zen. Bere doktore-tesiaren izenburua Functional Interrelationships of the Hypothalamus and the Neurohypophysis (Hipotalamoaren eta Neurohipotfisiaren Erlazio Funtzionalak) izan zen, 1953an argitaratu zena, giza anatomiako doktore gradua lortuz. Doktorego ikasketak egiten ari zela, klaseak ematen hasi zen; bizitza osoan lagun izan zuen pasioa.[5][6]

Harvard Unibertsitatean ikerketa-laguntzaile gisa lan egin zuen 1952tik 1953ra. Cornell Unibertsitatean eskolak eman zituen lehen emakumea izan zen, non 1955etik 1958ra giza biologia eta anatomia konparatiboa eman zituen. 1960an Berkeleyra itzuli zen irakasle gisa.[4][3]

Marian Diamond doktoreak neurozientzia irakasten dio interesa duen 4 urteko neska bati.

David Krech, Mark Rosenzweig eta Edward Bennett psikologoekin batera, ikerketa talde batean sartu zen neuroanatomiako espezialista gisa. 1964an, ugaztunen garun-azaleko plastikotasunaren lehen ebidentzia argitaratu zuen talde horrek. Informazio hori neurri anatomikoak erabiliz lortu zen. Bere autobiografian, berak deskribatzen du emaitza horiek esperimentu berriei ateak ireki zizkietela hurrengo 37 urteetan.[7][8]

1965ean, Kaliforniako Unibertsitateak (Berkeley) irakasle laguntzaile plantillarekin bat egitera gonbidatu zuen; ondoren, irakasle elkartua izan zen, eta, azkenik, irakasle emeritua. Titulu horri eutsi zion 2017an hil zen arte. 1984an, Diamond-ek eta bere kideek Albert Einsteinen garuneko ehun nahikoa eskura izan zuten haren lehen azterketa egiteko, eta ondoren haien ikerketa argitaratu zuten. 1985eko On the Brain of a Scientist: Albert Einstein-ek polemika sortu zuen akademian zelula glialen eginkizunari buruz. Hala ere, neurogliarekiko interes berria ere ekarri zuen.[9][10]

Ekarpenak neuroplastikotasunaren eremuan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Marian aitzindaria izan zen anatomiaren arloan, neurozientziaren esparruan. Bere ekarpenek gaur egun garuna ezagutzeko eta ikusteko modua aldatu dute. 60ko hamarkadan sortu zuen neuroplastikotasun anatomikoaren lehen ebidentzia zientifikoa. Garai horietan adostasun zientifikoak garunaren izaera genetikaren ondorio zela eta ezin zela aldatu esaten zuen. Marian Diamondek erakutsi zuen garun-azalean badaudela giroak alda ditzakeen egiturazko osagaiak; hori adin txikitik zahartzarora arte gerta daiteke. Arratoi gazteekin egindako hasierako esperimentu anatomikoek garun-azala %6 loditzen dela erakusten dute ingurune aberastuetan zeuden arratoietan, ingurune aberasturik ez zutenekin alderatuta. Aberastutako azal batek ikasteko gaitasun handiagoa duela frogatu zen. Emaitza horiek 1964an argitaratu ziren, eta neurozientzien paradigma tradizionalak aldatu eta neurozientzia modernoa eraikitzen lagundu zuten.[7][8][11]

Diamond-ek frogatu zuen gizonezkoen eta emakumezkoen kortexen egiturazko antolamendua nabarmen desberdina dela eta sexu esteroide hormonarik ezean alda daitekeela.[12][13]

Albert Einsteinen garuneko ikerketak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1984 hasieran, Diamond-ek Albert Einsteinen gordetako garunaren lau bloke jaso zituen Thomas Stoltz Harveyren eskutik. Thomas Harvey patologoa zen Princeton Ospitalean Einstein hil zen unean, eta 1955ean autopsian bere garuna lortu eta bere jabetza mantendu zuen. Einsteinen garuna zeloidinaz babestuta egoteak, Marian Diamondek jaso zuenean, hura aztertzeko metodoak mugatu zituen.[2][5]

Bere ikerketa-taldeak Einstein-en garuneko ezker eta eskuineko hemisferioetako goiko prefrontal (9. eremua) eta behealdeko parietala (39. eremua) asoziazio kortexak arrakastaz aztertu eta emaitzak 11 gizaki, gizonezkoren kontrol-oinarriko eskualde berdinekin alderatu ahal izan zituen. Hamaika kontrol-garunen aurreko azterketatik, bere laborategiak jakin zuen kortex frontalak kortex parietalak baino zelula glial/neurona gehiago zituela. Ikerketa urteen ondoren, ebidentzia aurkitu zen arratoien garunak ingurune aberastuetan zelula glial gehiago dituztela, baina horiek ez direla adinarekin handitzen. Bere lantaldearekin batera, Einsteinen garuneko lau eremu aztertuetan alderik handiena zelula ez-neuronaletan zegoela aurkitu zuten. Albert Einsteinen garunak zelula glial gehiago zituen neurona bakoitzeko, garun-kontrolekin alderatuta. Alderik handiena ezkerreko hemisferioko 39. eremuan aurkitu zen, neurona bakoitzeko zelula glialen gehikuntza kontroletan baino askoz handiagoa baitzen estatistikoki. Astrozitoak eta oligodendrozitoak kontuan izan ziren emaitza horietan.[10][14][15]

Argitalpen aipagarriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bere ibilbide zientifikoan zehar, hainbat artikulu eta kapitulu argitaratu zituen liburuetan. Horien artean, honako hauek nabarmentzen dira:

  • Mohammed, A. H., Zhu, S. W., Darmopil, S., Hjerling-Leffler, J.Winblad, B., Ernfors, P., & Bogdanovic, N., et al. (2002). Environmental enrichment and the brain. In Progress in brain research (Vol. 138, pp. 109–133). Elsevier.[16]
  • Diamond, M. C. (2001). Response of the brain to enrichment. Anais da Academia Brasileira de Ciências, 73(2), 211–220.[11]
  • Diamond, M. C. (1990). An optimistic view of the aging brain. Biomedical advances in aging (441–449 or.). Springer, Boston, MA.[17]
  • Diamond, M. C., Scheibel, A. B, Murphy Jr, G. M., & Harvey, T. (1985). On the brain of a scientist: Albert Einstein. Experimental neurology, 88(1), 198–204.[10]
  • Globus, A., Rosenzweig, M. E.Bennett, E. L., & Diamond, M. K. (1973). Effects of differential experience on dendritic spine counts in rat cerebral cortex. Journal of comparative and physiological psychology, 82(2), 175.[18]
  • Diamond, M. C., Law, F., Rhodes, H., Lindner, B., Rosenzweig, M. E., Krech, D., & Bennett, E. L. (1966). Increases in cortical depth and glia numbers in rats subjected to enriched environment. Journal of Comparative Neurology, 128(1), 117- 125.[19]
  • Diamond, M. C., Krech, D., & Rosenzweig, M. E. (1964). The effects of an enriched environment on the histology of the rat cerebral cortex. Journal of Comparative Neurology, 123(1), 111–119.[7]
  • Bennett, E. L., Diamond, M. C., Krech, D., & Rosenzweig, M. E. (1964). Chemical and anatomical plasticity of brain. Science, 146(3644), 610–619.[8]
  • Rosenzweig, M. E., Krech, D.Bennett, E. L., & Diamond, M. K. (1962). Effects of environmental complexity and training on brain chemistry and anatomy: a replication and extension. Journal of comparative and physiological psychology, 55(4), 429.[20]

Liburuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1985ean garuna koloreztatzeko The Human Brain Coloring Book liburuaren egileetako bat izan zen. 1988an Enriching heredity: The impact of the environment on the anatomy of the brain liburua argitaratu zuen. Azkenik, 1998an, Magic Trees of the Mind: How To Nurture Your Child's Intelligence, Creativity, and Healthy Emotions from Birth through Adolescence liburuaren egilekidea izan zen.[21][22]

Sariak eta aintzatespenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hainbat aldiz aitortu eta saritu dituzte haren lana eta ibilbide zientifikoa; besteak beste, hauetan:[4]

  • Saria eta urrezko domina Kaliforniako urteko irakasle gisa. Hezkuntza Aurreratzeko eta Babesteko Kontseiluak (Washington, D.C, EUA) emandakoa.
  • Kaliforniako Ikerketa Biomedikoko Elkartearen Zerbitzu Goraipatuaren Saria.
  • Urteko Ikaslea. Kaliforniako Ikasle Ohien Elkarteak emana.
  • Presentzia San Francisco Chronicle Aretoan.
  • Unibertsitateko domina. Zulia Unibertsitatea (Maracaibo, Venezuela).
  • Brasilgo Urrezko Ohorezko Domina.
  • Benjamin Ide Wheeler Zerbitzuaren Saria.
  • Amerikako emakumezko aditu ospetsua. American Association of University Women-ek emana (1997).
  • Clark Kerr saria. Goi Mailako Hezkuntzan bere lidergo bereizgarriagatik emana (2012).[23]
  • House Berkeley Ikasle ohien Saria (2016).
  • Paola S. Timiras hil osteko saria zahartzeari buruz egindako ikerketagatik. Zahartzeari buruzko Ikerketa eta Hezkuntza Zentroak emana (2016).[24]

Film dokumentala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
My Love Affair with the Brain dokumentalaren posterra.

2017an aireratu zen My Love Affair with the Brain: The Life and Science of Dr. Marian Diamond izeneko dokumentala. Marian Diamondek zientzian emakume gisa eta neurozientzietan aitzindari gisa izandako bizitzaz hitz egiten du. Ikerketarako grina eta irakaskuntzarako maitasuna ere kontatzen ditu. Luna Productions-eko Catherine Ryan and Gary Weimberg ekoizle eta zuzendariak Marian Diamond jarraitu zuten bere ibilbide zientifiko eta akademikoaren azken bost urteetan. Mayim Bialik neurozientzialari eta aktoreak kontatzen du dokumentala.[25]

Irekiera-eszena Marian Diamonden klasearen irekiera klasikoa da: Lore-kapela bat irekitzea, kontserbatutako giza burmuin bat duena, eskuetan hartzen duena, garunaren aforismo ugarietako bat zerrendatzen duen bitartean:[26]

Garuna eskuan eduki dezakezun hiru librako masa bat da, ehun mila milioi argi-urteko unibertso bat irudika dezakeena.

Izendapenak eta sariak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Dokumentala PBS bidez transmititu zen. Askotan izendatu eta saritu zuten.[27]

  • 2018: Zientzia eta teknologiako dokumentalen Emmy sarietarako izendapena.
  • 2017: PRIX ADAV saria urteko hezkuntzako film onenari. Parisko Film Zientifikoen Nazioarteko Jaialdian (Pariscience Festival International du Film Scientifque) emandako saria.[28]
  • 2017: Urrezko Kavli-AAAS Science Journalism saria zientzia-dokumentalik onena izateagatik.[29]
  • 2017: Dokumentala zientzia liburu eta filmen kategoriako urteko film onenen zerrendan sartu zen.
  • 2017: Audientziaren saria dokumental onenari. Durangoko Film Jaialdian emana.[30]
  • 2016: Audientziaren saria. Fest-RiverRun Filmen Nazioarteko Jaialdian banatu zen.[31]
  • 2016: Film onenaren saria. Amerikako Psikologia Elkartearen Film Jaialdian emana.
  • Dokumental onenaren saria. Filmes Indigo Moon Jaialdian eta New Yorkeko High Falls Film Jaialdian emana.
  • Ikusleen gogokoenaren saria. Kaliforniako Mill Valley Film Jaialdian emana.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Smith, Harrison. «Marian Diamond, neuroscientist who gave new meaning to ‘use it or lose it,’ dies at 90». The Washington Post.
  2. ↑ a b (Gaztelaniaz) «Marian Diamond, la extraordinaria científica que estudió el cerebro de Albert Einstein y nos dejó excelentes noticias sobre nuestro propio cerebro» BBC News Mundo (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  3. ↑ a b (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2020-03-26). «Marian Diamond: la neuroplasticidad y el cerebro de Einstein» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-12-14).
  4. ↑ a b c d Claves Diamond, Marian. «Marian Cleeves Diamond». Larry R Squire, ed. The History of Neuroscience in Autobiography 6. Oxford University Press. pp. 62-94..
  5. ↑ a b c (Ingelesez) Holtz, Debra Levi. (2010-12-05). «Marian Diamond - anatomy professor a YouTube hit» SFGATE (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  6. ↑ (Ingelesez) Diamond, Marian Cleeves. (1953). Functional Interrelationships of the Hypothalamus and the Neurohypophysis. University of California, Berkeley (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  7. ↑ a b c (Ingelesez) Diamond, Marian C.; Krech, David; Rosenzweig, Mark R.. (1964). «The effects of an enriched environment on the histology of the rat cerebral cortex» Journal of Comparative Neurology 123 (1): 111–119.  doi:10.1002/cne.901230110. ISSN 1096-9861. (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  8. ↑ a b c Bennett, Edward L.; Diamond, Marian C.; Krech, David; Rosenzweig, Mark R.. (1964-10-30). «Chemical and Anatomical Plasticity of Brain» Science 146 (3644): 610–619.  doi:10.1126/science.146.3644.610. (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  9. ↑ Hamilton, Joe. «Einstein's Brain Unlocks Some Mysteries Of The Mind». npr p. Science..
  10. ↑ a b c Diamond, M. C.; Scheibel, A. B.; Murphy, G. M.; Harvey, T.. (1985-04). «On the brain of a scientist: Albert Einstein» Experimental Neurology 88 (1): 198–204.  doi:10.1016/0014-4886(85)90123-2. ISSN 0014-4886. PMID 3979509. (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  11. ↑ a b Diamond, M. C.. (2001-06). «Response of the brain to enrichment» Anais Da Academia Brasileira De Ciencias 73 (2): 211–220.  doi:10.1590/s0001-37652001000200006. ISSN 0001-3765. PMID 11404783. (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  12. ↑ «School of Education at Johns Hopkins University-Male and Female Brains» web.archive.org 2016-12-27 (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  13. ↑ (Ingelesez) Press, Associated. (2017-07-30). «Marian Diamond, neuroscientist who studied Einstein's brain, dies at 90» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  14. ↑ (Ingelesez) Diamond, Marian Cleeves. (1988). Enriching Heredity: The Impact of the Environment on the Anatomy of the Brain. Free Press ISBN 978-0-02-907431-2. (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  15. ↑ «School of Education at Johns Hopkins University-Why Einstein's Brain?» web.archive.org 2017-05-04 (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  16. ↑ Mohammed, A. H.; Zhu, S. W.; Darmopil, S.; Hjerling-Leffler, J.; Ernfors, P.; Winblad, B.; Diamond, M. C.; Eriksson, P. S. et al.. (2002-01-01). «Environmental enrichment and the brain» Progress in Brain Research (Elsevier) 138: 109–133. (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  17. ↑ (Ingelesez) Diamond, Marian C.. (1990). Goldstein, Allan L. ed. «An Optimistic View of the Aging Brain» Biomedical Advances in Aging (Springer US): 441–449.  doi:10.1007/978-1-4613-0513-2_43. ISBN 978-1-4613-0513-2. (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  18. ↑ (Ingelesez) Globus, Albert; Rosenzweig, Mark R.; Bennett, Edward L.; Diamond, Marian C.. (1973-02). «Effects of differential experience on dendritic spine counts in rat cerebral cortex.» Journal of Comparative and Physiological Psychology 82 (2): 175–181.  doi:10.1037/h0033910. ISSN 0021-9940. (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  19. ↑ (Ingelesez) Diamond, Marian C.; Law, Fay; Rhodes, Helen; Lindner, Bernice; Rosenzweig, Mark R.; Krech, David; Bennett, Edward L.. (1966). «Increases in cortical depth and glia numbers in rats subjected to enriched environment» Journal of Comparative Neurology 128 (1): 117–125.  doi:10.1002/cne.901280110. ISSN 1096-9861. (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  20. ↑ (Ingelesez) Rosenweig, Mark R.; Krech, David; Bennett, Edward L.; Diamond, Marian C.. (1961-06-01). EFFECTS OF ENVIRONMENTAL COMPLEXITY AND TRAINING ON BRAIN CHEMISTRY AND ANATOMY: A REPLICATION AND EXTENSION. (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  21. ↑ (Ingelesez) Sanders, Robert. (2017-07-28). «Marian Diamond, known for studies of Einstein's brain, dies at 90» Berkeley News (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  22. ↑ (Ingelesez) Diamond, Marian; Hopson, Janet. (1998). Magic Trees of the Mind: How To Nurture Your Child's Intelligence, Creativity, and Healthy Emotions from Birth through Adolescence. Penguin Putnam, 405 Murray Hill Parkway, East Rutherford, NJ 07073 ISBN 978-0-452-27830-1. (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  23. ↑ Academic Senate Berkeley.. «History of the Clark Kerr Award» [Historia del Premio Clark Kerr. ].
  24. ↑ Productions, Luna. (2016-03-02). Award for and Discussion of Dr. Marian Diamond at BAMPFA, 2/27/2016. (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  25. ↑ (Ingelesez) «Brain scientist Marian Diamond subject of new documentary» University of California 2016-02-26 (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  26. ↑ «Marian Diamond Quote» A-Z Quotes (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  27. ↑ (Ingelesez) My Love Affair with the Brain: The Life and Science of Dr. Marian Diamond (TV Movie 2016) - Awards - IMDb. (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  28. ↑ (Frantsesez) «My Love Affair with the Brain» Pariscience (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  29. ↑ «Winners of the 2017 AAAS Kavli Science Journalism Awards | AAAS Kavli Science Journalism Awards» sjawards.aaas.org (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
  30. ↑ Durango Film.. «2017 Audience Awards». .
  31. ↑ «RiverRun’s 2016 Winners & Awards» web.archive.org 2016-04-22 (Noiz kontsultatua: 2024-12-13).
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Marian_Diamond&oldid=9999662"(e)tik eskuratuta