María Esther Vázquez
| María Esther Vázquez | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotza | Buenos Aires, 1937ko abuztuaren 4a |
| Herrialdea |  Argentina |
| Heriotza | Buenos Aires, 2017ko martxoaren 25a (79 urte) |
| Hobiratze lekua | La Recoleta hilerria |
| Heriotza modua | : gaixotasun zerebrobaskularra |
| Familia | |
| Ezkontidea(k) | Horacio Armani (en)  |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Facultad de Filosofía y Letras de la Universidad de Buenos Aires (en) |
| Hizkuntzak | gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | idazlea eta kazetaria |
| Enplegatzailea(k) | La Nación (1964 - |
| Jasotako sariak | ikusi
|
María Esther Vázquez (Buenos Aires, Argentina, 1937ko abuztuaren 4a - ib., 2017ko martxoaren 25a) argentinar idazlea izan zen. Jorge Luis Borges eta Victoria Ocamporen laguntzaile eta biografoa izan zen. La Nacion egunkarian mila eta bostehun zutabetik gora idatzi zituen.[1][2]
Biografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Familia eta ikasketak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Alaba bakarra, haurtzaroa amaren eta amonaren maitasunez inguratuta igaro zuen, matriarkatu moduko batean; izan ere, ama (Villanueva de Arosakoa) eta amona oso gazteak zirela alargundu ziren. 16 urte zituela, Buenos Airesko Unibertsitateko Filosofia eta Letretako karrera egin zuen.[3]
1965ean, Horacio Armani poeta eta saiogilearekin (Trenel, La Pampa, 1925eko irailaren 30ean jaioa) ezkondu zen, eta harekin egon zen ezkonduta hura hil zen arte, 2013ko maiatzaren 31n.[4]
Heriotza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Garuneko isuri hemorragiko baten ondorioz hil zen, 2017ko martxoaren 25ean, 79 urte zituela.[5][1]
Lan ibilbidea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1957an, Mexiko kaleko Liburutegi Nazionaleko Kultura Hedapenerako Departamentuan hasi zen lanean, eta bertan Jorge Luis Borges idazlea ezagutu zuen.
Borgesekiko adiskidetasunak ateak zabaldu zizkidan mundura, horixe da egia. Adibidez, berak Sur aldizkarira eraman ninduen, Victoria Ocampo ezagutu nuen, eta bananduta zegoen mundu txiki hori guztia, goiko eskailera balitz bezala. Nik ezagutzen ez nituen edo oso gutxi ezagutzen nituen idazle askoren ezagutzak zabaldu nituen, batez ere literatura ingelesarenak. Borgesekin literaturako kongresu oso garrantzitsuetara joan nintzen, Europa osoan zehar ibili ginen elkarrekin, eta jende asko ezagutu nuen. Gero adiskidetasun eder bati jarraitzen diogu. Urtebetez Liburutegi Nazionalean lan egin, orduan beka bat jaso nuen eta Europara joan nintzen eta itzultzean lanari ekin nion, nahiz eta egun bat joan eta bestean ez. María Esther Vázquez Ricardo Zanfardinirekin elkarrizketan
Los nombres de la vida eta Desde la niebla ipuin-liburuen egilea da, besteak beste; Introducción a la literatura inglés eta Literaturas germánicas medievales —Jorge Luis Borgesekin elkarlanean idatziak—; El mundo de Manuel Mujica Lainez, elkarrizketa batzuk biltzen dituena, non kontatzen diren idazlearen bizitza eta lana. Haren lagun handia izan zen eta Victoria Ocampo eta Borgesen biografiagilea ere bai. Esplendor y derrota. La Nación egunkariko zutabegile gisa, mila eta bostehun artikulu baino gehiago argitaratu zituen.[6]
Kolaboratzaile
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Borges-en kolaboratzaile izan zen eskuliburu laburretan: Introducción a la literatura inglés (1965) eta Literatura germaniko erdi aroko (1966). Lan horretan Borgesek Antzinako literatura germanikoak (1951) berrikusi eta zuzendu zituen han, Delia Ingenierosekin lankidetzan idatzia.
Azken lan horri buruz, María Esther Vázquezek, ia erabat, esan zuen Borgesentzat liburu bat emakume batekin lankidetzan idaztea “ia sedukzio-estrategia bat zela, amu bat”. Garai horretako argazki batzuek elkarrenganako maitasuna eta konfiantza dutenen arteko hurbiltasuna erakusten dute.
Erdi Aroko literatura germanikoen hitzetan, haien parte-hartzea irakurle eta idazle izatera mugatu zen; literatura ingelesari buruzko literaturarekin ez bezala, han uste du ekarpen aktiboa izan zuela. Besteak beste, gai izan zen Borgesen D. H. Lawrenceren lanaren ezagutza zabaltzeko, autore ingelesarekin zituen aurreiritzietatik harago.
María Esther Vázquezek, azken bizilagunak, honelaxe dio:
"En vida kontziente izan zen Jorge Luis Borgesekiko harremanak, literaturaren eta bizitzaren ibilbidea markatzeaz gain, etorkizunean bizirauteko oinarria izango zela. Borges-en kolaboratzaile izan zen eskuliburu laburretan: Introducción a la literatura inglés (1965) eta Literatura germaniko erdi aroko (1966) –Borgesek Antzinako literatura germanikoak (1951) berrikusi eta zuzendu zituen han, Delia Ingenieros enpresarekin lankidetzan idatzia."
Ibilbide hau María Esther Vázquezentzat hasi zen, Letren ikasketetan ikaslea izanik, Liburutegi Nazionaleko Kultura Hedapenerako Departamentuan (1957) hasi zenean, Borges, Esplendor y derrota (1996, Comillas Saria, Tusquets Argitaletxea) eta Borges bere egun eta denborari buruzko bi biografia eman zituenean.
Erlazio horren barruan, ohar txiki bat da berak bere poesia-lorpen handienetako bat eskaini ziola: “Poema de los dones” (1958), El hacedor (1960) izeneko prosa eta olerkien konpilazioan sartua. Borgesen eskubideen jaraunsle deklaratu zutenetik, María Kodamak eskaintza hori ezabatu zuen.
María Esther Vázquezek Borgesen lanean kontatu zuen. Esplendor y derrota/ Distira eta porrota:
“1958ko abenduan, Borgesek Poema de los dones idatzi zuen, El hacedor-en barruan, eta 1960an agertu zen. Gero, hurrengo edizioetan, Borgesek eskaini zidan. Eskaintza horrek hil arte iraun zuen; gero ezabatu egin zen. B. del Carril editoreak esan zuen Borgesen eskubideak, María Kodama, jaso dituen agindu bat izan zela”.
Ikertzaile, biografo...
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ikertzaile eta biografo gisa egindako lana ez da Borges bakarrik, Victoria Ocampori buruzko lan garrantzitsuak ere eman zizkigun —2002an izan zen azkena: Victoria Ocampo. El mundo como destino/ Mundua helmuga– eta Mujica Láinezi buruz, lagun handia izan zenari buruz.
Bere lana ipuin-multzo goiztiar batekin hasi zen: Los nombres de la muerte (1964) eta Estrategias de la pena (2014) obrara iritsi zen. Etorkizunean, seguruenik, hil ondoko obrak eragingo dituzten apunteak eta proiektuak agertuko dira. Idazleek beti beren gauzen artean zeremonia anonimo horiek uzten baitituzte.
Azken urte horietan, besteak beste, Horacio Armani senar itzultzaile eta poetari (1925-2013) agur esatea tokatu zitzaion, hainbat ekitalditan ikus zitekeen , baina bereziki aktiboa Victoria Ocampo Fundazioan.
Lanak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- "Los nombres de la muerte". Ipuinak. María Esther Vázquez, Emecé argitaletxea, Buenos Aires, 1964.
- "Introducción a la literatura inglesa". Saiakera. María Esther Vázquez eta Jorge Luis Borges, Columba, Buenos Aires, 1965.
- "Literaturas germánicas medievales". Saiakera. María Esther Vázquez eta Jorge Luis Borges, Falbo Librero Editor, Buenos Aires, 1966.
- "El mundo de Manuel Mujica Lainez". Saiakera. María Esther Vázquez, Fundación Editorial de Belgrano, Buenos Aires, 1983.
- "Desde la niebla". Ipuinak. María Esther Vázquez, Emecé, Buenos Aires, 1988.
- "Victoria Ocampo". Biografia. María Esther Vázquez, Planeta, Buenos Aires, 1993.
- "Borges. Esplendor y derrota". Biografia. María Esther Vázquez, Tusquets, Buenos Aires, 1996.
- "Borges, sus días y su tiempo". Biografia. María Esther Vázquez, Vergara Editor, Buenos Aires, 1999.
- "Butler. Conversaciones con María Esther Vázquez". Elkarrizketa. María Esther Vázquez, Ministerio de Cultura de Buenos Aires, Buenos Aires, 2001.
- "Victoria Ocampo. El mundo como destino". Biografia. María Esther Vázquez, Seix Barral, Buenos Aires, 2002.
- "La memoria de los días". Kontaketak. María Esther Vázquez, Emecé, Buenos Aires, 2004.
- "Crónicas del olvido". Kontaketak. María Esther Vázquez, editorial Victoria Ocampo, Buenos Aires, 2004.
- "Estrategias de la pena". Poesia. Fundación Victoria Ocampo, Buenos Aires, 2014
Sariak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1987an Safenen Saria
- 1995an Tusquets argitaletxearen Comillas saria Espainian
- 1997an Buenos Aireseko Nazioarteko Liburu Azokaren Saria
- 2004an Safenen Saria
- 2012an PEN Galicia zentroaren "Rosalía de Castro" saria
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b María Esther Vázquez: maestra del cuento y protagonista de una época. 26 de marzo de 2017.
- ↑ Factory, Troop Software. «María Esther Vázquez - Fundación Konex» Fundacion Konex.
- ↑ «María Esther Vázquez, una escritora argentina de raíces gallegas» Crónicas de la Emigración 18 de enero de 2013.
- ↑ «Entrevista a María Esther Vázquez: Estrategias de la pena» El Granotro.
- ↑ Fallece la escritora argentina de origen gallego María Esther Vázquez, que trajo a Borges a Santiago. 27 de marzo de 2017.
- ↑ «María Esther Vázquez» Fundación Konex.
Bibliografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Buenos Aires hiriko gobernua. Audiobideoteka. María Esther Vázquezen biografia. 2010eko apirilaren 1ean kontsultatua.
