Lumière

Lumière
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Auguste: Besançon, 1862ko urriak 10ean; Louis: Besançon, 1864ko urriak 5ean
Herrialdea	Frantzesa
Jarduerak

Lumière anaiak bi izan ziren: Auguste Marie Louis Lumière (Besançon, Frantzia 1862ko urriaren 19a - Lyon , Frantzia, 1954ko apirilaren 10a) eta Louis Jean Lumière (Besançon, Frantzia,1864ko urriaren 5a- Bandol, Frantzia, 1948ko ekainaren 6a). Zinematografia asmatu zuten ikertzaileak dira.

Argazkigintzarako gaien industriako aitzindariak izan ziren eta zinemarako lehen kamera berezia asmatu zuten: zinematografoa. 1895eko martxoaren 22an Parisen aurkeztu zuten munduan egin den lehen filma: La Sortie de l'usine Lumière à Lyon («Langileak Lyongo Lumière lantokitik ateratzen»). Lehenengo emanaldi publikoa abenduaren 28an egin zuten, Salon Indien du Grand Café aretoan (Paris), sarrera kobratuta. Lehenengo emanaldi hau 10 film laburrek osatzen zuten. Film labur haietako bat zen La Sortie de l'usine Lumière à Lyon, Lumière anaien lehendabiziko lana. Film bakoitzak 46 segundo inguru irauten zuen.

Bizitza

Antoine Lumière eta Jeanne Joséphine Costilleren semeak, Auguste eta Louis Besançonen (Frantzia) jaio ziren, baina Lyon hirian hazi ziren eta bertan egin zituzten ikasketak ere. Biek lan egin zuten bere aitaren argazki-tailerrean, Louisek fisikari gisa eta Augustek administratzaile gisa. Bere aita argazki lanak egiten zituen margolari bat zen.

Antoinek bere seme-alabak hiri hartako Martinière eskola industrialera bidali zituen ikastera. Louisen osasuna hauskorra zen; buruko min ugari izaten zituen, eta ez zioten eskoletara erregulartasunez joaten uzten. Horren ondorioz, denboraldi luzeak eman behar izan zituen etxean, eta aitaren jardueretara laster ohitu zen. Zaletasun gogokoenak landu zituen: musika, marrazkia eta eskultura, oso ondo hornituta baitzegoen haietarako. Geroago Lyongo musika kontserbatoriora joan zen pianoa eta konposizioa ikastera.

1880 inguruan, zilarrezko bromurozko plaka lehorrak agertu zirenean, argazkigintzako tekniketan aurrerapen nabarmena ekarri zutenak, Antoine Lumièrek plaka horiek seriean ekoizteko aukera planteatu zuen. Bere estudioa saldu eta fabrika bat jarri zuen Lyongo Montplaisir auzoan. Hala ere, presaka ibili zen bere kalkuluetan. Ez zituen behar bezala kalibratu plaka horiek egiteak sortzen zituen eragozpen ugariak, eta, konturatu gabe, enpresaren jarraipena arrisku larrian jartzen zuten hamaika arazotan murgildu zen.

Bere seme-alabek, bereziki Louisek, atera zuten estualditik 1882an, formula berri bat prestatzea lortu zutenean, plaques etiquette bleue izenekoa, eskala handiko produkziora hobeto egokitzen zirenak. Hazkunde handia izan zuten eta Usines Lumière salbatu zuen. Urtean milioi eta erdi plaka baino gehiago ekoitzi baitzituzten hiru urteren buruan. Egoera ekonomikoa bideratuta, Lumière anaiak ezkondu ahal izan ziren.

Louis Lumière argazki-filma merkaturatzeaz arduratu zen bereziki, hemezortzi urte zituela sortu baitzuen haren aita Antoinek Lumière industria. 15 milioi argazki-plaka egin zituzten enpresa hartan 1894an.

Urte hartan Antoine Lumière Parisa gonbidatu zuten, Thomas Alva Edisonen kinetoskopioa ikus zezan, eta itzuleran animazioa eta proiekzioa bateratuko zituen sistema iker zezaten agindu zien aitak semeei. 1895ean sortu zuten lehen zinematografoa, segundoko 16 eszena atzeman zitzakeen kamera; urte hartan berean koloretako argazkiaren inguruko ikerketak hasi zituzten (1903an merkaturatu zuten koloretako argazkiak egiteko lehen sistema). Ondoko urteetan film ugari egin zituzten Lumièretarrek, eta hobetu zituzten hasierako zinematografia kameraren emaitzak.

Antoine Lumière, Aita

Antoine Lumière Haute-Saône-en jaio zen 1840an. Ez zen oso konformista eta gauza asko egin zituen bere bizitzan, margolaria, abeslaria, asmatzailea, argazkilaria... izan zen. 19 urterekin ezkondu zen eta Besançon-en ezarri zen margolari bezala lehenengo, eta argazkilari bezala geroago. Bertan, argazki-estudio bat ireki zuen, irudi bizidunekin zerikusia zuten asmakizunen aurrerapena gertutik jarraitzen zuen bitartean.

Zinematografoa

Lumière anaiek «argazki bizidunekiko» zuten interesa bere aitak 1894an Edisonen kinetoskopioa Paristik ekarri zienean piztu zen. Aparatu deseroso horretan bisore bati begia aplikatu behar zitzaion film bat ikusi ahal izateko.

Bi anaiek berehala pentsatu zuten zer onura ekarriko zituen irudi horiek pantaila batean proiektatzeko gai zen aparatu batek.

35 mm-ko kamera zinematografikoa (objektibo irekiaren estalkia). Disko mugikorraren obturadorea eta filmaren enkoadratze-leihoa ikusiko ditugu.

Pantaila baten gainean argazki bizidunak lortzeko, beharrezkoa zen irudi-banda linterna magiko baten aurrean pasaraztea. Zailtasunik handiena mekanismo bat asmatzea zen, fotograma bat objektiboaren aurretik igarotzen zen bakoitzean immobilizatu egingo zuena, proiektatu ahal izateko. Segundo hamarren baten iraupena erretinianoa izanik, segundoko gutxienez hamar irudi proiektatu beharko lirateke mugimenduaren ilusioa lortzeko. Hori jakinda, Lumièretarrek segundoko hamasei irudi proiektatuko zituen mekanismoa bilatu zuten. Haien ideia zen, segundo bakoitzean, mekanismoak hamasei aldiz tiratu behar zuela bandatik, eta beste hainbeste aldiz immobilizatu, eta, aldi berean, obturadorea ireki edo itxi, argia igarotzea ahalbidetuz edo eragotziz, irudia geldi edo mugitzen egon ahala.

Anai-arrebek mekanismo ugari entseatu zituzten, eta horietako bat ere ez zen pozgarria izan. Azkenean Louisek aurkitu zuen soluzioa insomniozko gau batean. Baina Augustek kontatu zuen noiz eta nola.

«1894. urtearen amaieran zen. Goiz batean, anaiaren gelara sartu nintzen. Ez zegoen ondo, eta ohean zegoen. Esan zidan ez zuela lorik egin eta, gaueko isiltasunean, lortu nahi genuen helburua lortzeko baldintzak zehaztu zituela, arazoa konpontzeko mekanismo bat irudikatuz. Azaldu zidan beharrezkoa zela kapsula orratz-ontzi bati txandakako mugimendu bat inprimatzea, josteko makinen mekanismo baten antzekoa. Orratzak filmaren ertzetan egindako zuloetan sartzen dira eta bulkada bat ematen diote; azkenean, erretiratu egiten dira eta filma geldirik uzten dute, irristatze-sistema hasierako posiziora itzultzen den bitartean. Errebelazio bat izan da. Gau batean, nire anaiak zinematografoa asmatu zuen.»

Aparatuaren planoak marraztuta, Louisek Eugène Moissoni, Usines Lumièreko mekanikari buruari, eskatu zion hura eraikitzeko. Lehen zinematografoa, aldi berean tomavista eta proiektorea zena, 1895eko otsailaren 13an patentatu zen. Louis berarekin hasi zen filmatzen lehen filmak, 17 metroko luzerakoak bakoitza (ia minutu bateko proiekzioa), makinak zuen gaitasun handiena.

Zeregin berri horretan, bere prestakuntza artistikoak asko balio izan zion. Eskatutako ikuspegia hautatzea, azalpen onena bilatzea eta mugimenduaren funtsezko faseak aukeratzea laster utzi zioten sekretu izateari. Berehala aplikatu zituen ezagutza horiek zinemaren historiako lehen filma izan behar zuenaren filmaketan: La Sortie de l'Usine Lumière à Lyon.

Film honekin, zinematografoa 1895eko martxoaren 22an aurkeztu zitzaien Parisko Société d 'Encouregement à l' Industrie Nationale elkartean xede horrekin antolatutako asmakizun berriari buruzko hitzaldi batean parte hartu zutenei. Bi hilabete geroago, ekainaren 10ean, Louisek arrakasta sonatua lortu zuen Lyonen egindako argazki-elkarteen kongresuan, biltzarkideak Neuville-sur-Saônera iristea proiektatu baitzuen, aurreko egunean filmatutakoa eta filmatutako lehen albistegitzat jotzen den filma. Louisen filmen perfekzio teknikoak eta berritasun bikainak zinematografoa sistema alternatibo guztien gainetik jartzea eragin zuten. Publikoari zuzenean aurre egiteko unea iritsi zen, lehenengo areto zinematografikoa irekiz.

Koloretako lehen argazkiak

Zinematographe publizitate-kartela

Anaiek esan zuten "zinema etorkizunik gabeko asmakuntza" dela, eta uko egin zioten bere kamera Georges Méliès bezalako beste zinemagile batzuei saltzeari. Horren ondorioz, zinemagile asko gogaitu egin ziren. Ondorioz, zinemaren historian izan zuten papera oso laburra izan zen. Beren lan zinematografikoarekin batera, koloretako argazkigintzarekin esperimentatu zuten. 1890eko hamarkadan koloretako argazki-prozesuetan lan egin zuten, Lippmann prozesua (interferentzia-heliokromia) eta bere 'kola bikromatu' prozesua barne, ostutako koloreko prozesu bat, eta horien adibideak erakutsi ziren Parisko Erakusketa Unibertsalean 1900ean. Azken prozesu hori Lumièrek merkaturatu zuten, baina arrakasta komertzialak hurrengo kolore-prozesura arte itxaron behar izan zuen. 1903an koloretako argazki-prozesu bat patentatu zuten, 1907an merkaturatu zen Autochrome Lumière izenekoa. XX. mendearen zati handi batean, Lumière argazki-produktuen ekoizle garrantzitsua izan zen Europan, baina Lumière marka merkatutik desagertu zen Ilfordekin bat egin ondoren.

Lehenengo zinema

Lumière Zinematografoaren publizitate kartela (1895)

Lumière anaiek lokal handi eta zabal bat alokatu zuten Parisen, Salon Indien izenekoa, Grand Café-ko sotoetan kokatua, Operatik oso hurbil. Inaugurazio ekitaldia 1895eko abenduaren 28an izan zen. Sarrerak franko bat balio zuen eta ikuskizunak ordu erdi irauten zuen. Han proiektatuko ziren Tren baten etorrera geltokira eta L'arroseur arrosé, Louisen bi film onenak, eta beste hamar film gehiago. Arrakasta garratza izan zen. Albisteak azkar zeharkatu zuen hiria, eta, hiru aste geroago, egunero hiru mila pertsona iristen ziren.

Louis Lumièrek film asko filmatu zituen baina beti izan zen leial gai dokumental eta historikoekin eta pasarte labur «komikoekin». Hala ere, benetako grina eta bokazioak piztea lortu zuen, Georges Méliès frantziar prestidigitatzaile trebearena kasua izan zen bezala, Salon Indien inaugurazio-saiora joan zenetik, zinematografiari ekin zion bete-betean, baina ez Louisek bezala.

1903an, Salon Indien aretoan hainbat urtez saioak egin ondoren, Lumière anaiak banandu egin ziren eta oso norabide desberdinak hartu zituzten.

Louis Lumière

Louis Montplaisirreko fabrikaren buru izan zen. Kolorea eta erliebea entseatu zituen, bai argazkigintzan, bai zineman. Lehena izan zen «pantaila handia» eta «zirkularra» edo panoramikoa probatzen, Walt Disney zuzendari eta ekoizle zinematografikoaren zirkorama-ri ia hirurogei urtean aurrea hartuz. Lehen Mundu Gerran nahasketa berri bat prestatu zuen olioa hegazkingintzako motorretan ez izozteko. Ortopediara dedikatu zuen bere asmamena, esku artifizial bat asmatuz. 1944an, Bandolen heriotzaren zain bizi zela (1948ko ekainaren 6an hil zen), esan zuen: «Pozik nago oraindik lanean aurkitu ahal dudalako bizi garen garaietako gogortasuna eta larritasuna jasateko modurik onena».

Auguste Lumière

Augustek behin betiko utzi zituen argazkilaritza eta zinema, eta biologia eta fisiologia lantzeari ekin zion. Diziplina horien aldeko joera berezia erakutsi zuen beti. 1914an Lyonen ikerketa-zentro handi bat inauguratu zuen, Laboratoires Lumière izenekoa, klinika eta guzti, mediku ospetsuen talde batekin lankidetza estuan. Hainbat gaixotasunen inguruko ikerketak egin zituen: minbizia, tetanosa eta tuberkulosia, besteak beste. Bere lanek hogei liburuki baino gehiago bete zituzten. Bere lanen artean, Humoreen teoria berpizten zuen La vie, la muladie et mort eta Horizonts de la medicine nabarmendu behar dira. Bere ikuspuntuak, nahiko heterodoxoak, baztertu egin zituzten mediku gehienek, eta bere prestakuntza autodidakta eta gaztetasun izaera aurpegiratu zizkioten. Hala ere, Medicineren Academie-ak bere kideetako bat bezala onartu zuen. Oso adinera arte bizi izan zen, eta Lyonen hil zen, 1954ko apirilaren 10ean.

Filmografia

Lumière anaiak aurkeztutako lehen programak osatzen zituzten hamazazpi metroko hamar film txikiek irudi nahiko arruntak erakusten zituzten. Aldaera gutxi batzuk kontuan hartuta, gai prosaikoak eskaintzen dituzten filmak ziren:

• La Mer (1895)
• La Sortie de l'Usine Lumière à Lyon (1895)
• Las calaveras (1895), hasiera ematen dio beldurrezko filmei.
• Démolition d'un mur (1896), zinemaren historiako lehen trukaketak erabili ziren filma izan zen.
• L'arroseur arrosé (1895), komedia-zinema kontsideratu daiteke.
• L'Arrivée d'un train en gare de La Ciotat (1895), filma honetan, eremu-sakontasuna duen plano finkoaren teknika erabili zen.
• Le débarquement des congresistes. 1895.urteko filma da, biltzarkide batzuk itsasontzi batetik jaisten erakusten duena. Filmatu eta 24 ordura proiektatu zen eta albistegi modernoaren hasieratzat hartzen da.
• Rochers de la vierge. 1896. urtean Biarritzen egindako filma. Euskal Herrian egindako lehendabizikoa.
• La lune à un métre (1898).

• 
  La Mer (Baignade en mer)(1895)
• 
  Démolition d'un mur (1895)
• La lune à un métre (1898)

Gaiak aztertuz, ikus daiteke ezer berririk ezta aparteko ezer ez zutela eskaintzen, garaiko edozein argazkizaleren errepertoriokoak ziren. Hala ere, zinta haiek ikusleen gogo-aldartean eragin hain handia izan zuten, non hurrengo egunean Parisko egunkariak laudoriotan desegiten ziren asmakizun haren aurrean, eta kronikari batek, haluzinazio batek jota, irudien koloreen benetakotasuna goraipatzen zuen.

Bibliografia

• Fernández, Tomás eta Tamaro, Elena. Hermanos Lumière. Biografía. En Biografías y Vidas. La enciclopedia biográfica en línea [Internet]. Barcelona, España, 2004. Eskuragarri hemen:https://www.biografiasyvidas.com/monografia/lumiere/
• Martínez, Enrique eta Sánchez, Salanova (2021). Hermanos Lumière, Auguste y Louis, y su padre Antoine Lumiêre, Educomunicación, eskuragarri hemen: https://educomunicacion.es/cineyeducacion/figuras_lumiere.htm

Ikus, gainera

• Zinemaren historia

Kanpo estekak

• «Dokuteka: Lumière anaiak (Audio eta transkripzio hauetan Lumière anaien historia laburra kontatzen da)» www.ikasbil.eus (Ikasbil)
• (Frantsesez) Institut Lumière
• (Ingelesez) Auguste Lumière
• (Ingelesez) Louis Lumière

• Datuak: Q55965
• Multimedia: Frères Lumière / Q55965