Kanfor

Kanfor
Formula kimikoa	C10H16O
SMILES kanonikoa	2D eredua
MolView	3D eredua
Konposizioa	oxigeno eta karbono
Mota	camphan monoterpenoid (en)
Ezaugarriak
Dentsitatea	0,99 g/cm³ (20 °C)
Errefrakzio indiziea	1,47
Momentu dipolarra	2,95 D
Fusio-puntua	174 °C ; 174 °C ; 180 °C
Irakite-puntua	204 °C (760 Torr); 207 °C (101,325 kPa)
Fusio-entalpia	2,95 D
Lurrun-presioa	0,2 mmHg (20 °C)
Masa molekularra	152,120115 Da
Erabilera
Elkarrekintza	Transient receptor potential cation channel, subfamily A, member 1 (en) , Transient receptor potential cation channel subfamily V member 1 (en) , Transient receptor potential cation channel, subfamily V, member 3 (en) eta taste receptor type 2 (en)
Rola	local anti-infective agent (en)
Arriskuak
NFPA 704	2 2 0
Lehergarritasunaren beheko muga	0,6 vol%
Lehergarritasunaren goiko muga	3,5 vol%
Denboran ponderatutako esposizio muga	2 mg/m³ (10 h, Ameriketako Estatu Batuak)
Flash-puntua	66 °C
IDLH	200 mg/m³
Eragin dezake	camphor exposure (en)
Identifikatzaileak
InChlKey	DSSYKIVIOFKYAU-UHFFFAOYSA-N
CAS zenbakia	76-22-2
ChemSpider	2441
PubChem	2537
Reaxys	1907611, 6475830 eta 3196099
Gmelin	36773
ChEBI	83275
ChEMBL	CHEMBL15768
NBE zenbakia	2717
RTECS zenbakia	EX1225000
ZVG	510778
DSSTox zenbakia	EX1225000
EC zenbakia	200-945-0
ECHA	100.000.860
MeSH	D002164
Human Metabolome Database	HMDB0303206
KNApSAcK	C00000135
KEGG	D00098, C18369 eta C00809

Kanforra ${\ce {C10H16O}}$ formulako substantzia organiko zuria, solidoa, kristalinoa, lurrunkorra da. Usain sarkorra eta zapore berezia ditu^[1]. Monoterpenoide bat da, lipido saponifikaezina beraz.

Jatorria

Kanfor arrunta kanforrondotik (Cinnamomum camphora) lortzen da. Kanforrondoa Asian eta Brasilen hazten da. Kanforra zuhaitzaren sustraia, zurtoina edo azala lurrunetan egosiz destilatzen da.

Erromero hostoetako oliotan ere asko dago, lipidoen -20a hartzeraino^[2].

Historia eta etimologia

Kanfor (gazteleraz alcanfor) izena arabierazko al-kāfūr hitzetik dator eta hau aldi berean malaysierazko Kapur hitzetik, honek "zuria" esan nahi du^[3]. Sumatra uhartearen mendebaldean zegoen Barus itsasportutik esportatzen zen eta Kapur Barus izena erabiltzen zen sarritan produktua identifikatzeko.

XIX mendean zientzilari askok aztertu zuten eta Théophile-Jules Pelouze kimikari frantsesak 1840 urtean kanfor artifiziala lortu zuen. Erabateko sintesi artifiziala Gustaf Komppak lortu zuen 1903an Finlandian eta 1907an komertzializatu zuen^[4].

Erabilerak

Hainbat erabilera ditu kanforrak:

Zeluloidearen eta lehergaien fabrikazioan erabiltzen da.
Medikuntzan, linimentu eta bestelako prestakinetan, ezaugarri antiseptiko eta anestesikoak dituelako. Orokorrean takikardia eragiten du (bihotza azkartzea), odol hodiak dilatatzea, arnasketa geldotzea eta diuretikoa da^[5].
Intsektuentzako toxikoa da eta ondorioz intsektizida gisa erabiltzen da. Bestalde kanfor bolak armairutan ezartzen dira sitsak arropa jan ez dezan.
Sukaldaritza tradizionala: Arabiar tradizioan hamaika sukaldatze liburutan agertzen da jaki gozoen osagaien artean, hala X. mendeko al-Kitab al-Ṭabikh bilduman, nola XIII. mendeko sukalde liburu andaluziar anonimo batean ere^[6].
Zeremonia hinduetan asko erabiltzen da^[7].

Toxikologia

Behar baino dosi handiagoan hartzen bada pozoitsua da. Bi gramoren ingestioak kalteak eragiten ditu gorputzean eta lau gramoko dosia hilkorra izan daiteke.

Erreferentziak

↑ Mann JC, Hobbs JB, Banthorpe DV, Harborne JB. (1994). Natural products: their chemistry and biological significance. Longman Scientific & Technical, 309-311 or. ISBN 978-0-582-06009-8..
↑ (Ingelesez) «Rosemary Uses, Benefits & Dosage - Drugs.com Herbal Database» Drugs.com (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).
↑ «camphor | Search Online Etymology Dictionary» www.etymonline.com (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).
↑ Duncan, Robert Kennedy. (1911). Some chemical problems of today. Harper & brothers (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).
↑ «An inaugural dissertation on camphor: submitted to the examination of the Rev. John Ewing, S.S.T.P. provost ; the trustees & medical faculty of the University of Pennsylvania, on the 12th of May, 1797 ; for the degree of Doctor of Medicine» collections.nlm.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).
↑ «Andalusian Cookbook: Table of Contents» www.daviddfriedman.com (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).
↑ Bahadur, Om Lata. (1996). The book of Hindu festivals and ceremonies. New Delhi: UBS Publishers Distributors ltd, 172-173 or. ISBN 978-81-86112-23-6..

Kanpo estekak

Datuak: Q181559
Multimedia: Camphor / Q181559

[1] Mann JC, Hobbs JB, Banthorpe DV, Harborne JB. (1994). Natural products: their chemistry and biological significance. Longman Scientific & Technical, 309-311 or. ISBN 978-0-582-06009-8..

[2] (Ingelesez) «Rosemary Uses, Benefits & Dosage - Drugs.com Herbal Database» Drugs.com (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).

[3] «camphor | Search Online Etymology Dictionary» www.etymonline.com (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).

[4] Duncan, Robert Kennedy. (1911). Some chemical problems of today. Harper & brothers (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).

[5] «An inaugural dissertation on camphor: submitted to the examination of the Rev. John Ewing, S.S.T.P. provost ; the trustees & medical faculty of the University of Pennsylvania, on the 12th of May, 1797 ; for the degree of Doctor of Medicine» collections.nlm.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).

[6] «Andalusian Cookbook: Table of Contents» www.daviddfriedman.com (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).

[7] Bahadur, Om Lata. (1996). The book of Hindu festivals and ceremonies. New Delhi: UBS Publishers Distributors ltd, 172-173 or. ISBN 978-81-86112-23-6..

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]