Janka Kupala

Janka Kupala
Irudi gehiago
Bielorrusiako SESaren Sobiet Goreneko kide 1. deialdian
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Іван (Ян) Дамінікавіч Луцэвіч
Jaiotza	Viazynka (en) , 1882ko uztailaren 7a
Herrialdea	Errusiar Inperioa Bielorrusiako Sobietar Errepublika Sozialista Bielorrusiar Errepublika Nazionala Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna
Lehen hizkuntza	bielorrusiera
Heriotza	Mosku, 1942ko ekainaren 28a (59 urte)
Hobiratze lekua	Military cemetery in Minsk (en)
Heriotza modua	: falling from height (en)
Familia
Aita	Dominique Onufrievich Lutsevich
Ama	Benigna Ivanauna Volosevych
Ezkontidea(k)	Vladislav Frantsevna Lutsevich
Haurrideak	ikusi Leocadia Dominikovna Lutsevich
Hezkuntza
Heziketa	Moscow City People’s University (en) Q33228179
Hizkuntzak	errusiera bielorrusiera poloniera
Jarduerak
Jarduerak	poeta, antzerkigilea, itzultzailea, idazlea, kazetaria eta iritzi-kazetaria
Parte-hartzailea The Academic Conference on Reform of the Belarusian Orthography and Alphabet (en) Q28669446
Enplegatzailea(k)	Naša Niva (en) Q26712728 Minsk Belarusian House (en) Q14861079 Institute of Belarusian Culture (en)
Jasotako sariak	ikusi Stalin Prize  (1941) Leninen Ordena  (1939ko urtarrila) The People’s Poet of Belarus  (1925)
Kidetza	National Academy of Sciences of Ukraine (en) Q109854214 Institute of Belarusian Culture (en) National Academy of Sciences of Belarus (en)
Izengoitia(k)	Янка Купала, Адзін з «парнасьнікаў», Вайдэльота, Здарэнец, Левы, Марка Бяздольны, Ня-Гутнік, Стары Мінчук, Янук з-пад Мінска, К., І.К., Я. К., К-а, Л., І.Л. eta Л.І.
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Erromatar Eliza Katolikoa ateismoa

Janka Kupala — bielorrusieraz: Я́нка Купа́ла; jaiotza izena: Ivan Daminikavitx Lutsevitx— (Viazynka —Minsketik hurbil—, Bielorrusia, 1882ko uztailaren 7a – Mosku, Errusia, 1942ko ekainaren 28a) bielorrusierazko olerkaria eta idazlea izan zen. XX. mendeko bielorrusierazko idazlerik onenetarikotzat jotzen da.

Biografia

Gaztaroko urteak

Janka Kupala jaio zen etxea Viazynkako (folwarken, Minskeko barrutian, Bielorrusia)

Kupala 1882ko uztailaren 7an jaio zen Viazynka-ko Maladzyechna-ren inguruko folwark batean. Haren familia Szlachtar jatorrizkoa bazen ere, gurasoak folwark horretako maizterrak ziren. Kupala, beraz, lurrik gabeko nekazaritzako gizarte-mailan jaio zen. Bielorrusiar usadiozko heziketa jaso zuen eta 1898an bere ikasketak burutu zituen. 1902ko bere aita hil zenean, mota askotako lanbide laburrak izan zituen: tutorea, dendaria eta erregistratzaile, adibidez.

Kupalaren lehendabiziko saiakera literarioa Ziarno izan zen. 1903-1904 urteen inguruan idatzi zuen polonieraz "K-a" ezizenarekin. Bielorrusierazko lehenengo idazlana ("Мая доля", Nire Patua), 1904ko uztailaren 15ean egin zuen. Hura izan zen Kupalaren argitaratutako lehenengo idazlana. "Мужык", Mujik (Nekazaria); bielorrusieraz argitaratu zuten bere bigarren idazlana urtebete geroago agertu zen. Izan ere, 1905ko maiatzaren 11ko errusierazko Severo-Zapadnyi Krai (ipar-mendebaldeko Kraia) egunkariaren alean agertu zen. Hurrengo idazlanak bielorrusierazko "Наша Ніва"Nasha Niva (Gure Zelaia) egunkarian agertu ziren, 1906tik, 1907ra.

Vilnan eta San Petersburgon

1908an, Kupala Bielorrusiatik Vilniusera bizitzera joan zen eta bertan olerkiak idazten jarraitu zuen. Urte hartan, bere lehenengo olerkien bildumak, Жалейка (Zhaleyka edo Txirulatxoa) Tsarraren gobernuaren haserrea ekarri zion, eta gobernuaren aurkako argitalpen bat zela argudiatuta, liburua konfiskatzeko agindu zuen. Kupala atxilotzeko agindua 1909an atzera bota zuten, baina bigarren argitalpen bat berriro konfiskatu zuten. Aldi hartan, Vilnako autoritateak izan ziren agindua aldarrikatu zutenak. Kupalak Nasha Nivan idazteari utzi zion, egunkariaren entzutea ez kaltetzeko.

Kupala 1909an hiriaz aldatu zen, eta San Petersburgora joan zen. Hurrengo egunean idazlan batzuk argitaratu zituen, horien artean San Petersburgon liburu batean 1910ko uztailean agertu zen Адвечная песьня (advetxnaja lesnia, betiereko abestia) olerkia. Сон на кургане (Son na kurgane, Amets bat eskorga batean) olerkian -1910an burututa- Bielorrusiako egoera kaxkarra irudikatu zuen. 1913an San Petersburgotik alde egin zuen eta Vilnara itzuli zen. 1910-ko hamarkadan Kupalarengan eragina izan zutenen artean Maksim Gorki zegoen.

Sobietar aldia

Kupalaren idazkera baikorrago bilakatu zen 1917ko Urriaren Iraultzaren ondoren. Kupalaren bielorrusierarako itzulpenen artean Internazionala marxisten ereserkia egon zen. Hala ere, Kupalak sobietarren aurkako erbesteratutako abertzale bielorrusiarekiko harremana mantendu zuen. Haiek Bielorrusiar Errepublika Nazionalekin bat egiteko erregutu zioten Txekoslovakiara egindako bidaia batean, 1927an. Behin Bielorrusiara itzulita, gobernu berria ez zen Kupalarengan fidatzen, bere aktibitateak abertzaleegiak zirelakoan baitzegoen. Hori guztia amaitu zen, 1930an Kupalak barkamen gutun bat argitaratu zuenean. Kupalari 1941ean Leninen Domina eman zioten Ад сэрца (Bihotzetik) bere olerki bildumagatik.

1941eko Bielorrusiako alemaniar okupazioarekin, oso gaixorik zegoenez, Kupala lehendabiziz Moskura eta geroago Tatarstanera joan zen. Baina bertan ere, alemaniarren aurka borrokatzen ziren bielorrusiar partisanoen aldeko olerkiak idatzi zituen. 1942an, ustekabean, Moskuko Moskva Hoteleko eskaileretan behera erorita hil egin zen. Heriotza ofizialki istriputzat hartu arren, batzuek, oraindik ere, bere buruaz beste egin zuela edo hilketa bat izan zela uste dute.

Kupala bielorrusiar kulturako ikurtzat hartu zuten sobietar erregimenean. Bere alargunak bultzatutako Minsken egindako museoa, gaur egunean, Bielorrusiako literatura-museorik garrantzitsuena da. Bielorrusiaren mendebaldeko Hrodna hirian dago 1978an sortutako Janka Kupala Estatuko Unibertsitatea.

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Janka Kupala

• (Ingelesez) Vera Richek itzulitako Kupalaren hamalaudunak.

• Datuak: Q377
• Multimedia: Yanka Kupala / Q377