Edukira joan

Flossie Wong-Staal

Wikipedia, Entziklopedia askea
Flossie Wong-Staal

Bizitza
JaiotzaZhongshan, 1947ko abuztuaren 27a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
BizilekuaAmeriketako Estatu Batuak
HeriotzaLa Jolla, 2020ko uztailaren 8a (72 urte)
Heriotza moduaberezko heriotza: pneumonia
Hezkuntza
HeziketaKaliforniako Unibertsitatea Los Angelesen Doktoretza
Hizkuntzakmandarin estandarra
ingelesa
Jarduerak
Jarduerakbiologo molekularra eta birologoa
Enplegatzailea(k)Kaliforniako Unibertsitatea San Diegon
Jasotako sariak

Flossie Wong-Staal, Yee Ching Wong jaiotzez, (黃以靜 Hanyu pinyin: Huáng Yǐ jìng, Guangzhou, Txina, 1947ko abuztuaren 27a - La Jolla, 2020ko uztailaren 8a)[1] txinatar-estatubatuar birologo eta biologo molekularra izan zen. Giza immunoeskasiaren birusa klonatzea eta geneen funtzioa zehaztea lortu zuen lehen zientzialaria izan zen, eta horrek, neurri handi batean, GIBa HIESaren kausa dela egiaztatzen lagundu zuen.[2] 1990 eta 2002 artean, San Diegoko Kaliforniako Unibertsitateko (UCSD) HIESaren ikerketa dibisioko presidentea izan zen. Fundatzaileetako bat izan zen eta, UCSDtik erretiratu ondoren, Immusoleko ofizial zientifikoa, iTherX Pharmaceuticals bezala berrizendatua 2007an. Orduan bere ikerketa-eremua aldatu eta C hepatitisaren aurkako sendagaietan espezializatzen hasi zen.[2][3]

Lehen urteak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Yee Ching Wong bezala Txinan 1947an jaioa, Flossie Wong-Staalek Hong Kongera emigratu zuen familiarekin, 1940ko hamarkadaren amaieran Txina kontinentalean komunismoak aurrera egin ondoren. Hong Kongen, Wong-Staal nesken ikastetxe katoliko batera joan zen, eta ikasle bikaina izan zen, batez ere zientzietako gaietan. Bere maisuek Estatu Batuetara unibertsitateko karrera bat egitera joatea gomendatu zioten eta bere familiari neskaren izena ingeles batez aldatzeko aholkatu zioten, Mendebaldean bere bizitza errazteko helburuarekin. Bere aitak Flossie izena aukeratu zuen denbora gutxi lehenago ingurua astindu zuen ekaitz batengatik.[4][5]

Hemezortzi urte bete zituenean, Wong-Staal Hong Kongetik Los Angeleseko Kaliforniako Unibertsitatera joan zen, bakteriologia ikasketak egitera. Behin titulua lortuta, biologia molekularreko doktoretza egin zuen, eta 1972an amaitu zuen. San Diegoko Kaliforniako Unibertsitatean (USCD) jarraitu zuen doktoretza osteko lanean, eta hainbat urtez egon zen bertan.[6]

Karrera profesionala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Wong-Staalek UCSDn lan egin zuen 1974ra arte, National Cancer Institute-n (NCI) Robert Gallorentzat lan egiten hastea erabaki zuenean. Han, erretrobirusak aztertzen aritu zen.[5][7]

1983an, Wong-Staalek, Gallok eta NCIko bere zientzialari taldeak GIBa HIESaren eragile gisa identifikatu zuten, Luc Montagnierrekin batera. Bi urte geroago, Wong-Staalek birusa klonatu eta bere mapa genetikoa osatu zuen. Lan horri esker, GIB testak egin ahal izan ziren.[8]

1990ean, Wong-Staal buru zuen ikertzaile-talde batek Tat proteinak VIH-1 anduiaren barruan Kaposiren sarkomak eragindako lesioen barruan dauden zelulen hazkundean izango lituzkeen ondorioak aztertu zituen, HIESa duten pazienteetan oso ohikoak direnak.[9] Wong-Staalek erradioinmunoprecipitación izeneko zelula-analisi mota bat erabili zuen Kaposiren sarkomak eragindako lesioak detektatzeko Tat proteinaren kantitate desberdinak dituzten zelula-talde batean. Proba horien emaitzek erakutsi zuten VIH-1 anduiak infektatutako zelula baten barruan dagoen Tat proteina kantitateak zuzeneko korrelazioa duela paziente batek izan dezakeen sarkomak eragindako lesio kantitatearekin. Aurkikuntza horiek funtsezkoak izan ziren lesio horiek jasaten dituzten GIB/HIESa duten pazienteentzako tratamendu egokiak garatzeko.[10]

Handik gutxira, Wong-Staal NCItik UCSDra pasatu zen. Han, giza immunoeskasiaren birusarekin eta HIESarekin lotutako bere lanarekin jarraitu zuen, eta 1994an unibertsitateko HIESaren Ikerketarako Zentroko presidente aukeratu zuten.[11]

1990eko hamarkada osoan, Wong-Staalek terapia genikoa aztertu zuen, eta erribozima "aizto molekular" bat erabili zuen zelula ametan giza immunoeskasiaren birusa inhibitzeko. Garatu zuen protokoloa Estatu Batuetako gobernuaren dirua jaso zuen bigarrena izan zen.

2002an, Wong-Staal UCSDtik erretiratu zen eta irakasle emeritu bihurtu zen. Geroago, Immusolekin elkartu zen, unibertsitateko urteetan ofizial zientifiko nagusi gisa batera fundatu zuen konpainia biofarmazeutikoarekin. Wong-Staalek konpainiaren ikuspegia aldatu zuen C hepatitisari aurre egiteko sendagaietan kontzentratzeko, eta iTherX Pharmaceuticals izena eman zion. Wong-Staalek ikerketa irakasle bezala jarraitu zuen UCSDko Medikuntza karreran.[12]

2020ko uztailaren 8an hil zen, hirurogeita hamabi urte zituela, La Jollako Jacobs zentro medikoan, pneumonia baten ondorioz.[1]

Sariak eta aintzatespenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • 1994an, Wong-Staal UCSDren HIESaren Ikerketarako Zentro sortu berriko presidente izendatu zuten.[11] Urte horretan bertan, Wong-Staal AEBetako Akademia Nazionaleko Medikuntza Institutuko[13][14] eta Taiwango Academia Sinicako kide aukeratu zuten.[15]
  • 2002an, Discover aldizkariak berrogeita hamar emakume zientzialari apartenetako bat bezala aitortu zuen.[3]
  • 2007an, The Daily Telegraphek Wong-Staal sartu zuen bere Top 100 Living Geniuses zerrendako 32. postuan.[16]
  • Zientziari egindako ekarpenengatik, Informazio Zientifikorako Institutuak Wong-Staal izendatu zuen "1980ko hamarkadako zientzialaririk handiena".[1]
  • 2019an, National Women's Hall of Fame-n sartu zuten.[17]
  • Scientist aldizkariak "zientziaren hamar superrizarretako bat" izendatu zuen 1990ean.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c «Flossie Wong-Staal, pioneering UCSD virologist who helped identify AIDS cause, dies | News Break» web.archive.org 2020-07-11 (Noiz kontsultatua: 2024-09-06).
  2. ↑ a b (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2017-08-27). «Flossie Wong-Staal, viróloga» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-09-06).
  3. ↑ a b (Ingelesez) «Immusol Chief Scientific Officer, Flossie Wong-Staal, Ph.D., Named One of Top 50 Women Scientists» PR Newswire 2002-10-15 (Noiz kontsultatua: 2024-09-06).
  4. ↑ «Biographies of Flossie Wong-Staal Scientists» web.archive.org 2017-01-12 (Noiz kontsultatua: 2024-09-06).
  5. ↑ a b (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2023-09-14). «Flossie Wong-Staal, la bióloga molecular que contribuyó a entender cómo actúa el VIH» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-09-06).
  6. ↑ «Biographies of Flossie Wong-Staal Scientists» web.archive.org 2017-01-12 (Noiz kontsultatua: 2024-09-06).
  7. ↑ Zia, Helen; Gall, Susan B.. (1995). Notable Asian Americans. New York : Gale Research ISBN 978-0-8103-9623-4. (Noiz kontsultatua: 2024-09-06).
  8. ↑ Narins, Brigham. (2000). World of health. Detroit : Gale Group ISBN 978-0-7876-3649-4. (Noiz kontsultatua: 2024-09-06).
  9. ↑ (Ingelesez) Ratner, Lee; Haseltine, William; Patarca, Roberto; Livak, Kenneth J.; Starcich, Bruno; Josephs, Steven F.; Doran, Ellen R.; Rafalski, J. Antoni et al.. (1985-01). «Complete nucleotide sequence of the AIDS virus, HTLV-III» Nature 313 (6000): 277–284.  doi:10.1038/313277a0. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2024-09-06).
  10. ↑ Wong-Staal, Flossie. (1990). «Tat Protein of HIV-1 Stimulates growth cells derived from Kaposi's sarcoma lesions of AIDS patients». Nature..
  11. ↑ a b World of Microbiology and Immunology.. Gale.
  12. ↑ «Immusol» web.archive.org 2007-09-12 (Noiz kontsultatua: 2024-09-06).
  13. ↑ «Celebrating Women in STEM: Dr. Flossie Wong-Staal - University News |» web.archive.org 2020-08-17 (Noiz kontsultatua: 2024-09-06).
  14. ↑ "Dr. Flossie Wong-Staal". National Academy of Medicine..
  15. ↑ «院士簡歷» academicians.sinica.edu.tw (Noiz kontsultatua: 2024-09-06).
  16. ↑ (Ingelesez) «Top 100 living geniuses» The Telegraph 2007-10-30 (Noiz kontsultatua: 2024-09-06).
  17. ↑ (Ingelesez) Wong-Staal, Flossie | Women of the Hall. (Noiz kontsultatua: 2024-09-06).

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • «Science Superstar». National Geographic World: 25-27. 1993ko ekaina.
  • «Intimate Enemies». Discover: 16-17. 1991ko abendua.
  • Clark, Cheryl (1992ko azaroaren 11a). «Researcher Stays Hot on the Trail of Deadly Virus». San Diego Union Tribune. pp. C-1.
  • «Science Leaders: Researchers to Watch in the Next Decade». The Scientist: 18-24. 1990eko maiatzaren 28a.

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Flossie_Wong-Staal&oldid=9913867"(e)tik eskuratuta