Eslovenia

Esloveniako Errepublika
	Republika Slovenija
	Ereserkia: Zdravljica
; Esloveniako bandera	; Esloveniako armarria
Geografia
Hiriburua	Ljubljana; 46°3′5″N 14°30′22″E
Azalera	20.271 km²
Punturik altuena	Triglav (2.863,65 m)
Punturik sakonena	Adriatikoa (0 m)
Kontinentea	Europa
Mugakideak	Italia, Austria, Kroazia eta Hungaria
Administrazioa
Gobernu-sistema	errepublika demokratikoa
Esloveniako Presidentea	Nataša Pirc Musar
Legebiltzarra	Esloveniako Parlamentua
Epai autoritatea	Supreme Court of the Republic of Slovenia (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Aduanen Mundu Erakundea; Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea; Australia taldea; Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua; Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundea; Eurocontrol (en) ; Europako Kontseilua; Europako Segurtasun eta Lankidetzako Antolakundea; Europar Batasuna; Group on Earth Observations (en) ; International Centre for Migration Policy Development (en) ; International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) ; International Holocaust Remembrance Alliance (en) ; Interpol; Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea; Merkataritzaren Mundu Erakundea; Movement Coordination Centre Europe (en) ; Multilateral Investment Guarantee Agency (en) ; Munduko Meteorologia Erakundea; Nazio Batuen Erakundea; Nazioarteko Erakunde Hidrografikoa; Nazioarteko Finantza Korporazioa; Nazioarteko Garapen Elkartea; Nuclear Suppliers Group (en) ; Osasunaren Mundu Erakundea; Posta Batasun Unibertsala; Schengen eremua; Strategic Airlift Capability (en) ; Telekomunikazioen Batasun Internazionala; Treaty on Open Skies (en) ; UNESCO; Visa Waiver Program (en) ;
Demografia
Biztanleria	2.066.880
Dentsitatea	101,96 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi esloveniera ; italiera (Italians in Slovenia (en) ); hungariera (Q126208659 );
Erabilitako hizkuntzak	ikusi esloveniera, italiera, hungariera, Bosniera, Kroaziera, mazedoniera, serbiera, aleman, erromaniera, Sinte Romani (en) eta albaniera;
Ezkontzeko adina	genero guztiak: 18
Emankortasun-tasa	1,55 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	6.716 (2014)
Derrigorrezko eskolaratzea	6-15
Bizi-itxaropena	80,77561 (2015)
Giniren koefizientea	24,4 (2019)
Giza garapen indizea	0,918 (2021)
Ekonomia
Moneta	Euro (€)
BPG nominala	48.769.655.479,239 $ (2017)
BPG per capita	23.601 $ (2017)
BPG erosketa botere paritarioa	75.190.619.690 nazioarteko dolar (2017)
BPG per capita EAPn	36.387,464 nazioarteko dolar (2017)
BPGaren hazkuntza erreala	2,5 % (2016)
Erreserbak	889.788.337 $ (2017)
Inflazioa	0,5 % (2016)
Historia
	Sorrera data: 1991ko ekainaren 25a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	386
ISO 3166-1 alpha-2	SI
ISO 3166-1 alpha-3	SVN
Ordu eremua	ikusi Europe/Ljubljana (en) ; : Europa Erdialdeko Ordua ; Udako ordutegi: UTC 02:00 ; ordutegi estandarra: UTC 01:00 ;
Elektrizitatea	230 V. 50 Hz.europar loki eta Schuko
Internet domeinua	.si
	gov.si

Eslovenia^[1] (eslovenieraz: Slovenija /slɔˈʋéːnija/ ahoskatua),^[2] ofizialki Esloveniako Errepublika (eslovenieraz: Republika Slovenija), Europa Erdialdeko eta Europar Batasuneko estatua, Balkanetako penintsularen iparraldean kokatua.

Eslovenia Jugoslaviako Erresumaren parte izan zen 1945 arte, eta Jugoslaviako Errepublika Federal Sozialistako errepublika federatua gero, 1991n independentzia lortu zuen arte.

Hiriburua Ljubljana da. Beste hiri nagusiak hauek dira: Maribor, Celje, Kranj, Velenje, Koper eta Novo Mesto.

Geografia eta klima

Sakontzeko, irakurri: «Esloveniako geografia»

Mugak

Mugakideak: Italia, mendebaldean; Itsaso Adriatikoa, hego-mendebaldean; Kroazia, hegoalde eta ekialdean; Hungaria, ipar-ekialdean; eta Austria, iparraldean.

Eskualde naturalak

Europako lau eremu geografikok bat egiten dute Eslovenian: Alpeek, Dinariar Alpeek, zabaldi panoniarrak eta Mediterraneoak. Esloveniako puntu altuena Triglav mendia da (2.864 m), eta herrialdeko batez besteko altuera 557 metrokoa da. Esloveniako berezko lurraldeaz gainera, beste lurralde hauek ere hartzen ditu barnean: Karniola, Istriako iparraldea, Triesteko zati bat eta Estiriako hegoaldea.

Erliebea

Eslovenia oso lurralde menditsua da, eta goi-lautadaz betea (Esloveniako Alpeak, Kras-eko goi-lautadak). Itsasertza, berriz, laua da.

Karstalde garrantzitsuak daude Eslovenian: Karniola Zuria edo Notrajsko («barrengo herria») eta Dolenjsko («herri beherea»). Triesteko iparraldean daude Postojnako leize ospetsuak, eta Panoniako muino eta lautadak hedatzen dira.

Istriako iparraldean Primorjeko lautadak zabaltzen dira. Herrialdearen azaleraren erdia (10,124 km²) basoek hartzen dute: Finlandia eta Suediaren ondoren, baso-ehunekoari dagokionez, Eslovenia Europako hirugarrena da.

Hidrografia

Kontraesana dirudien arren, Esloveniako lurraldearen % 81 Itsaso beltzeko isurialdeak osatzen du; horrela, Drava, Sava eta Mura hiru ibai nagusiek Eslovenia ipar-mendebaldetik hego-ekialdera zeharkatzen dute. Itsaso Adriatikora doan ibai garrantzitsuena Soča (Isonzo) da.

Alpeetan, aintzirak daude: ezagunenak Bled eta Bohinj dira.

Babesturiko eremuak

Parke nazional bakarra dauka, Triglav Parke Nazionala: izen bereko mendiaren (2.864 m) ingurua hartzen du, herrialdearen ipar-mendebaldea. 880 km²-ko azalera du eta 1981ean eratu zen. Eskualde mailako parkeak ere izendatu ditu: Karniola barnekoa, Kozje parkea eta Škocjan leizeak.

Geologia

Eremu sismiko nahiko aktiboan kokaturik dago herrialdea, izan ere Eurasiako plakak eta Afrikako plakak sarritan estutzen baitute Adriatikoko plaka txikia. 60 lurrikara inguru kontatu izan dira historian zehar, batzuk gogorrak (1895ekoa, esate baterako). Mugimendu horien ekintzen ondorio Juliotar Alpeak eta Dinariar Alpeak dira.

Bestalde, Karst eremua leizez beteta dago, ezagunenak Postojnako leizea eta Škocjan leizeak: bigarrena Gizateriaren ondare izendaturik dago.

Klima

Klima submediterraneoa da kostaldean, alpetarra mendietan eta kontinentala ekialdeko lautada eta haranetan. Batez besteko tenperaturak urtarrilean -2 °C-en eta uztailean 21 °C-en artean dabiltza. Prezipitazioen batez bestekoa hau da: 1.000 mm kostaldean, 3.500 mm Alpeetan, 800 mm hego-ekialdean eta 1.400 erdialdean.

Historia

Sakontzeko, irakurri: «Esloveniako historia»

Aurre historia

Duela 250.000 urteko giza aztarnak aurkitu dira egindako indusketa arkeologikotan. Ljubljanako paduretan duela 4.500 urte izandako zutabe gaineko etxeen hondarrak ere aurkitu dira. Bertan munduko egurrezko gurpil zaharrena kontsideratzen dena ere jaso da. Burdin Aroan iliriarrek eta zeltiarrek okupatu zituzten Esloveniako lautadak.

Erromatarren garaia

Erromatarrek lurralde hauek konkistatu zituztenean Pannonia eta Noricum probintzien artean gelditu zen, Venetia et Histria (X eskualdean) barnean. Hiru hiri nagusi izan ziren; Emona (Ljubljana), Poetovio (Ptuj) eta Celeia (Celje). Italiatik Pannoniara zihozen errepide militarrek zeharkatu zuten lurraldea. Erromatarren Aroa V. eta VI. mendeetako hunoen erasoekin bukatu zen.

Eslaviarren kolonizazioa

Badirudi egungo esloveniarren arbaso eslaviarrak gaur Eslovenia den eremura VI. mendean iritsi zirela. VII. mendean, lehen estatu esloveniartzat har daitekeen Karantaniako Dukerria (gaurko Karintia) sortu zen, baina 745 urtean independentzia galdu zuen, Frankoen Inperioaren menpe erortzean. Horren ondorioz, hainbat eslaviarrek fede kristaua besarkatu zuten.

Gutxi gorabehera 1000 urtean, eslovenierazko lehen dokumentua idatzi zen, Freising eskuizkribua: hortaz, latindar alfabetuaz baliatu zen lehen eslaviar hizkuntza da.

Habsburgotarren menpe

Magiarrek inbaditu zuten Eslovenia X.-XI. mendeetan. XIV. mendean zehar, lurralde gehienak Habsburgoren mende egon ziren, zati txiki bat Veneziako errepublikaren menpe; gerora Austria-Hungariako Inperioa osatuko zuten beste lurraldeekin batera. Esloveniarrak gehienak ziren Karniola, Gorizia eta Gradiscako lurraldeetan, baita ere Istria, Karintia eta Estiriako zati batzuetan ere. Germaniartzea oso sakona izan zen garai hartan.

Austria-Hungariako inperioaren garaian (XIX. mendean), Karniola, Estiria eta Karintiako herrialdeetan banaturik zeuden esloveniar gehienak. Napoleondar gerrekin Iliriako probintzietako estatua sortu zen, Ljubljana haren hiriburu bihurtu zen, eta eslaviera hizkuntza ofizial. 1848an, Eslovenia aske eta batuaren aldeko mugimendua indartu zen, Austrian gertatu zen «Nazioen Udaberri» izeneko mugimenduaren barnean. XIX. mendearen bigarren erdialdean hasi ziren esloveniarren eta hegoaldeko gainerako eslaviarren arteko harremanak. 1866–1867. urteetan, Esloveniako zati txiki bat Italiaren mende gelditu zen, eta Hungariaren mende beste bat. Vienari lotuak geratu ziren gainerako esloveniarrak.

XX. mendea

1918an Eslovenia, Serbia eta Kroazia Erresumaren sorrera.

1918an, Austria-Hungariako Inperioaren gainbeherarekin batera, esloveniar gehienek, kroaziarrek eta serbiarrek Esloveniar, Kroaziar eta Serbiarren Estatua sortu zuten, berehalaxe Serbiar, Kroaziar eta Esloveniarren Erresuma izango zena. 1929an berriro ere izena aldatu eta Jugoslaviako Erresuma bilakatu zen. Bigarren Mundu Gerraren ostean, Jugoslaviako Errepublika Federal Sozialistaren parte izan zen Eslovenia.

Independentzia

1980ko hamarkadarako, Esloveniako Errepublika independentziara eramango zuen dinamikan sarturik zegoen. Italiaren eta Austriaren mugan egoteak, eta emaitza ekonomiko bikainek (Jugoslavia ohi osoko biztanleriaren % 8 besterik ez izan arren, Federazio osoko BPGaren heren bat zegokion Esloveniari) mendebaldeko Europarekiko hurbiltasun-sentimendua piztu zuten esloveniarrengan. 1989an sortu zen, oposizioko alderdien artean, Esloveniar Batasun Demokratikoa (DEMOS) izeneko koalizioa, helburuetako bat Jugoslaviaren egitura federala aldatzea eta aniztasun politikoa ezartzea zuena. 1990eko otsailean, Esloveniako komunistak nabarmen aldendu ziren Jugoslaviako Liga Komunistatik. Urte bereko apirilean, DEMOS koalizioak irabazi zituen legebiltzarrerako hauteskundeak eta Milan Kucan Berrikuntza Demokratikoa alderdiko buruzagia (komunista erreformista) hautatu zuten lehendakari. Handik aurrera, Esloveniak geroz eta nabarmenago heldu zion independentziarako bideari. Lehendabizi, Jugoslaviako Federazioa konfederazio bihurtzen saiatu ziren; gero, zuzenketak proposatu zizkioten konstituzioari, eta, azkenean, burujabetza osoa aldarrikatu zuten.

1990eko erreferendumean, biztanleen % 90ek independentziaren aldeko botoa eman zuen. Esloveniako komunikabideak geroz eta haserreago zeuden Jugoslaviako armada federalarekin, eta udalerriek erreklutatze paraleloak antolatu zituzten, lurraldearen defentsarako. 1991ko ekainaren 25ean, Esloveniak eta Kroaziak nork bere independentzia aldarrikatu zuen ofizialki. Jugoslaviako gobernu federalak, Ante Markovic kroaziarra buru zuela, ez zituen aldarrikapen horiek onartu, eta gudaroste federalari esku har zezan agindu zion. Lehen gudaldietako erronka kanpoko mugen kontrola ziurtatzea izan zen. 1991ko ekainaren 28an su-etena adostu zuten hiru hilabeterako. Baina urrian, Esloveniak berretsi egin zuen burujabetza osoaren aldeko borondatea, eta Europar Batasuneko arbitratze-batzordeak aitortu egin zion eskubide hori. Alemaniak urte bereko abenduan onartu zuen Eslovenia nazio independente gisa, eta ondoren, 1992ko urtarrilean, beste hogeita hamar bat herrialdek gauza bera egin zuten, Europar Batasunekoak barne zirela. 1992ko maiatzean sartu zen Eslovenia Nazio Batuen erakundean.

1992ko legebiltzarrerako hauteskundeak kristau demokratek eta demokrata liberalek irabazi zituzten, Janez Drnovšek buru zutela, eta azken horrek gobernu-koalizio bat osatu zuen 1993ko urtarrilean, bera lehen ministro zena. Lehendakaritzari Milan Kucanek eutsi zion. Nazioarteko Diru Funtsean sartu eta Munduko Bankuko kide egin ondoren, 1996ko ekainean, Esloveniak elkartze-hitzarmen bat sinatu zuen Europar Batasunarekin, baina ez zen berretsi 1997ko uztaila arte. Prozesuak, izan ere, atzerapena izan zuen. 1996ko azaroko hauteskundeetan izandako emaitzak zirela-eta, ez zen erraza izan gobernu berria eratzea. Azkenean, 1997ko otsailean, Janez Drnovšek hautatu zuten lehen ministro, Alderdi Demokrata Liberalaren eta Esloveniako Herri Alderdiaren (Europar Batasunean sartzearen aurkakoa) arteko koalizioaren buruan. Azaroan, Milan Kucan aukeratu zuten berriro errepublikako lehendakari. 2004ko martxoaren 29an NATOn sartu zen, eta urte bereko maiatzaren 1ean, Europar Batasunean.

Gobernua eta administrazioa

Politika

1991ko abenduaren 23an onartutako konstituzioan, 18 urtez gorakoen sufragio unibertsala (16 urtetik aurrera eman daiteke botoa, enplegua izanez gero), alderdi anitzeko politika-sistema eta gainerako eskubide formalak jasota geratu ziren (erlijio-askatasuna, prentsa-askatasuna, etab.). Estatuaren burua presidentea da, bost urtetik behin hautatzen dena. Botere betearazlearen buru lehen ministroa eta ministroen kontseilua dira, parlamentuak hautatua. Lehen ministroa Biltzarrak aukeratzen du lau urteko legealdirako, eta Errepublikako lehendakaria hauteskundeetan hautatzen da bost urterako.

Parlamentuak bi ganbera ditu: Asanblada Nazionala (Državni Zbor) eta Kontseilu Nazionala (Državni svet). Asanblada Nazionalak 90 kide ditu, batzuk zuzenean hautatuak eta beste batzuk sistema proportzionalaren bidez (hungariar eta italiar gutxiengoentzako bi eserleku gordetzen dira). Kontseilu Nazionalak 40 eserleku ditu, eta gizarte, ekonomia, lanbide eta beste zenbait arlotako ordezkariek osatzen dute: legeak proposatzea edo Biltzarrean hartutako erabakiren bat berriro aztertzeko eskatzea beste eskumenik ez du. Biltzarreko kideak lau urtez behin hautatzen dira, eta Kontseilukoak bost urtez behin.

15.000 soldadu inguruko armada du, eta beste 85.000 gizon dituzte erreserban. Soldadutza nahitaezkoa da: 18 urterekin hasten da, eta zazpi hilabete dirau. Europako Kontseiluko eta Nazio Batuetako kide da Eslovenia, eta defentsa-hitzarmenak sinatu ditu Austriarekin eta Hungariarekin.

Banaketa administratiboa

Sakontzeko, irakurri: «Esloveniaren banaketa administratiboa»

Eslovenia estatu zentralista da, banaketa administratiboa helburu estatistikoetarako soilik dira baliagarri. Estatistikarako lurraldeak hauek dira:

Zkia	Izena	Populazioa (2014)	Azalera	Hiri nagusia
1	Karniola Garaia (Gorenjska)	203.938 bizt.	2.137 km²	Kranj
2	Gorizia (Goriška)	118.374 bizt.	2.325 km²	Nova Gorica
3	Hego-ekialdeko Eslovenia (Jugovzhodna Slovenija)	142.405 bizt.	2.675 km²	Novo Mesto
4	Karintia (Koroška)	71.546 bizt.	1.041 km²	Slovenj Gradec
5	Karniola Beherea-Kostaldea (Primorsko-notranjska)	52.449 bizt.	2.137 km²	Postojna
6	Kostaldea-Karst (Obalno-kraška)	112.848 bizt.	1.044 km²	Koper
7	Erdialdeko Eslovenia (Osrednjeslovenska)	546.314 bizt.	2.555 km²	Ljubljana
8	Drava (Podravska)	323.328 bizt.	2.170 km²	Maribor
9	Mura (Pomurska)	117.165 bizt.	1.337 km²	Murska Sobota
10	Savinja (Savinjska)	259.853 bizt.	2.384 km²	Celje
11	Sava Beherea (Posavska)	69.958 bizt.	885 km²	Krško
12	Erdialdeko Sava (Zasavska)	42.983 bizt.	264 km²	Trbovlje

Udalerriak

Eslovenia 193 udalerritan (občine) banatuta dago. Hiriburua eta udalerririk populatuena Ljubljana da, ia 280.000 biztanlerekin (2015an). Beste hiri nagusiak hauek dira: Maribor (ia 100.000 biz.), Celje eta Kranj (37.000 biz.), Velenje, Koper eta Novo Mesto (25.000 biz).

10.000 biztanletik gora, bestela, hauek ditugu: Ptuj, Trbovlje, Kamnik, Nova Gorica, Jesenice, Domžale, Škofja Loka, Izola eta Murska Sobota.

Lurralde historikoak

Aintzinako hiru koroetan (Karniola, Estiria eta Goriška) izan zen banaketaren araberakoak dira lurralde tradizionalak:

1) Esloveniako kostaldea (Primorska): Garai bateko Goriška eta Slovenska Istra (Istria Esloveniarra) elkartzetik sortua.
2) Karniola (Kranjska):
- 2.a) Karniola Garaia (Gorenjska)
- 2.b) Erdialdeko Karniola (Notranjska)
- 2.c) Karniola Beherea (Dolenjska)
3) Karintia (Koroška)
4) Estiria (Štajerska)
5) Transmuralandia (Prekmurje)

Lurralde naturalak

Esloveniako lehenengo lurralde naturalen zatiketak Anton Melik geografoak eta Svetozar Ilešič-ek egin zituzten 1936an eta 1968an. Ivan Gams-en zatiketa berrian, lurralde hauek bereizten dira:

Alpeak (Visokogorske Alpe),
Alpe aurreko muinoak (Predalpsko Hribovje),
Ljubljanako lautada (Ljubljanska Kotlina),
Azpimediterranearra – Kostaldeko Eslovenia (Submediteranska – primorska Slovenija),
Eslovenia barneko karst dinarikoa (Dinarski kras notranje Slovenije),
Eslovenia azpipanonikoa (Sobpanonosnka Slovenija).

Demografia

Biztanleria

Esloveniarren erdiak, gutxi gorabehera, hirian bizi dira (Ljubljanan, Mariborren eta Celjen, batik bat) eta gainerakoak lurralde guztian banatutako herri txikietan, horietako asko mendi garaietan. Adinari dagokionez, 0-14 urte bitartekoak biztanleen % 16 dira, 15-64 urte bitartekoak – % 70, eta 65 urtez gorakoak – % 14. Gizonezkoek 71 urteko bizi-itxaropena dute, eta 79koa emakumezkoek. Europako gainerako herrialdeetan bezalatsu, demografia-hazkundea oso txikia da, emankortasun-indizea, izan ere, 1,2 haurrekoa baita emakumeko. Hamabi urteko hezkuntzaldi behartua dute Esloveniako haurrek (lehen mailako hezkuntza, zortzi urtez, eta bigarren mailakoa, lau urtez), eta ikasle gehienek goi-mailako ikasketak egiten dituzte. Goi-hezkuntza ematen duten 27 erakunde dituzte, Ljubljanako Unibertsitatea barne dela. Erlijioen banaketa hau da: katolikoak – % 71, luteranoak – % 1, musulmanak – % 1, ateoak – % 5, beste batzuk – % 22.

Banaketa etnikoa

Esloveniako biztanleen % 91 esloveniar jatorrikoak dira (eslaviar herrietako bat). Badira beste talde etniko batzuetako herritarrak ere (kroaziarrak, serbiarrak), baina gutxi dira. Gainera, 1990 aldera, Bosnia-Herzegovinako gerratik ihesi joandako 60.000 iheslari Eslovenian babestu ziren.

Horrela beraz Eslovenian bizi diren talde etniko nagusiak hauek dira: esloveniarrak (% 89); kroaziar, bosniar, serbiar eta Jugoslavia ohiko bestelako taldeak (% 10); eta hungariar eta italiar gutxiengoak (% 0,5).

Hizkuntzak

Hizkuntza ofiziala esloveniera da, hegoaldeko hizkuntza eslaviarren taldekoa. Hungarierak eta italierak estatus ofiziala dute Hungaria eta Italiako mugen ondoko lurraldeetan.

Beste eslaviar kultura batzuek ez bezala, Italiako, Alemaniako eta Austriako kulturen eragin handia jaso dute esloveniarrek mila urtez baino gehiagoz. Hori dela eta, 70 urte inguruz Jugoslavia osatzen zuten errepubliketako bat izan bada ere, esloveniar kulturak parekotasun handiak ditu Alemaniako eta Italiako kulturekin. Esloveniera, esate baterako, latin alfabetoaz idazten da, eta ez, serbiera eta eslaviar hizkuntza gehienak bezala, alfabeto zirilikoaz.

Hiri nagusiak

2015eko erroldaren datuak dira^[3].

#	Hiria	Populazioa
1	Ljubljana	278.789 bizt.
2	Maribor	95.881 bizt.
3	Celje	37.540 bizt.
4	Kranj	37.373 bizt.
5	Koper	25.459 bizt.
6	Velenje	25.122 bizt.
7	Novo Mesto	23.317 bizt.
8	Ptuj	17.810 bizt.
9	Trbovlje	14.165 bizt.
10	Kamnik	13.803 bizt.

Ekonomia

Esloveniako ekonomia, bere testuingururako, aski aberatsa da, Europar Batasuneko kide berrien artean biztanleko BPGrik altuena baitu. Inflazio-tasa nahiko altua izan da azken urteotan, eta hazkunde ekonomikoak goranzko joera duela dirudi. Oro har, herrialdeak ekonomia sendoa du. 2007ko urtarrilaren 1ean, euroa hartu zuen errepublikak.

Independentzia eskuratu aurretik, Eslovenia zen Jugoslaviako errepublikarik oparoena. 1990etik hona agintean egon diren gobernuen ahaleginei, azpiegitura sendoei eta eskulan gaituari esker, Esloveniako ekonomia berehala hasi zen Bosnia-Herzegovinako gerrak eragin zizkion galerak gainditzen. Industria-ekoizpena, esate baterako, % 4,7 hazi zen 1993an eta langabezia-tasa % 7raino jaitsi zen 1997an. Esloveniako BPGaren % 35 industriari dagokio. Errepublikako industria garrantzizkoenak elektronika, makina elektrikoak, metalurgia eta motordun ibilgailuak dira. Kontuan hartzekoak dira, orobat, mea-aberastasunak: burdina Kranjen, merkurioa Idrijan, petrolioa Lendavan eta lignitoa Trbovljen, eta baita beruna, zinka, uranioa eta zilarra ere.

Nekazaritzari, aldiz, BPGaren % 5 baizik ez dagokio. Behealdeko soroak laboretarako egokiak diren arren, Esloveniako nekazaritzako jarduera nagusiak (ez da ahaztu behar herrialde menditsua dela, eta lurjabe txikiak direla nekazari gehienak) abere-hazkuntza eta basogintza dira (lurraldearen erdia basoz estalita dago). Abere-hazkuntzaren barruan, esne-produkziorako eta haragitarako behi-azienda da garrantzitsuena, baina ardiak eta oiloak ere hazten dituzte. Nekazaritza-produktuei dagokienez, artoa, patata, garia, lupulua, azukre-erremolatxa eta mahatsa dira garrantzizkoenak.

Merkataritza-harreman garrantzitsuenak Alemaniarekin, Kroaziarekin, Italiarekin, Frantziarekin, Austriarekin eta Estatu Batuekin ditu. Esportazioen artean aipatzekoak dira lehengaiak, produktu erdilanduak, makineria, motor elektrikoak, janari prozesatuak, ehunkiak, botika eta kosmetika-produktuak. 1993an sartu zen Eslovenia Nazioarteko Diru Funtsean. Hainbat ekonomia-harreman berri ere egin zituen garaitsu hartan, lehen etendakoak (Italia, Austria) berrezartzeaz gainera: Iran, Txina, Belgika, Luxenburgo eta Herbehereekin ezarri zituenak, esate baterako. Europar Batasunarekin elkarlanerako hitzarmen bat sinatua du. Diru-sarrera garrantzizkoa da turismoa Esloveniarentzat, estimazio handiko parajeak baititu Bled aintziraren inguruetan eta mendietan (neguko kirolak).

Esloveniak garraio-sare bikaina du. 15.000 km inguruko errepide-sarea ez ezik, hiri handi guztiak trenbidez komunikaturik daude. Hain zuzen ere, Esloveniaren ekonomia-eragile handienetako bat dagoen lekuan egotea izan da, Europako erdialdeko herrialdeen eta Mediterraneoaren artean baitago. Esandakoaren harira, garrantzi ikaragarria izan du eskualdearen garapenerako 1847tik abian dagoen Viena-Maribor-Ljubljana-Trieste burdinbideak. Hiru aireportu handi eta Koperreko portua ere badu, Itsaso Adriatikoan.

Erregimen sozialista izan duten herrialde gehienek ez bezala, Esloveniak hirugarren sektore modernoa eta eraginkorra garatzen jakin izan du (BPGaren % 60). 1991ko ekainaren 25ean independentzia eskuratu ostean, ekonomia-trantsizio motel baina zuhur bati ekin zion Esloveniak, eta langabezia-tasa txikiari, maila oneko soldatei eta inflazio moderatuari eusten saiatu da geroztik. Pribatizazio-legea 1993an sartu zen indarrean. Esloveniaren ingurumen-arazo nagusiak hauek dira: Sava ibaiaren kutsadura, etxeetako eta industrietako ur zikinek eragindakoa; itsasertzeko uren kutsadura, metal astunak eta ekoizkin kimiko toxikoak direla-eta; Koper inguruko basoetan euri azidoak eragindako kalteak (metalurgiak eta industria kimikoak eragindako kutsadura atmosferikoaren ondorioz).

Azpiegiturak

Kultura

Literatura

Primož Trubar erreformatzaile protestanteak idatzi eta 1550ean argitaratu ziren Catechismus eta “Abecedarium” dira eslovenierazko lehen argitalpenak. Bi autore nagusiak France Prešeren (1800–1849) poeta eta Ivan Cankar (1876–1918) idazleak dira.

Boris Pahor, kontzentrazio-esparruetan izan zena, idazle ezagunenetakoa bihurtu zen, Italiako faxismoari eta Titoren komunismoari aurre egin baitzion.

Liburuen merkatuak ere garrantzi handia du eta Esloveniako liburu azoka egiteaz gain, atzerriko liburuekin Frankfurt after Frankfurt azoka ere egiten da.

Margolaritza eta arkitektura

Ivana Kobilca eta Rihard Jakopič inpresionistak dira garrantzitsuenak, bai eta Anton Ažbe errealista ere. Arkitekturan, Jože Plečnik da adierazgarriena. Museoei dagokienez Ljubljanan dagoen Esloveniako Arte Galeria Nazionala aipatu behar da, bai eta Ljubljanako Arte Modernoaren museoa ere.

Musika

Musikari dagokionez, Jacobus Gallus (1550-1591) Errenazimentuko konpositoreak Europako erdialdeko musika klasikoan eragin handia izan zuen; XX. mendean, Bojan Adamič musikagilea filmetarako musikan nabarmentzekoa da.

Ljublianako udako jaialdia eta Lent jaialdia herrialdeko ekintza kultural garrantzitsuenetakoak dira.

Zinema

Historiako aktore ezagunena Ita Rina (1907-1979) izan zen, Europako filmeetan ere lan egin zuena. Bigarren Mundu Gerraren ondoren Polde Bibiček Eslovenia barnean sona handia hartu zuen. Zine zuzendariak ugari izan dira eta Esloveniako Zinemagintzaren Pizkundea osatu izan dute.

Kirolak

Esloveniarrek kirol desberdin ugari praktikatzen dituzte. Ohiko saskibaloi, futbol eta eskubaloiaz gain neguko kirolek indar handia dute.

Saskibaloia

Saskibaloi talde nazionala 12 aldiz sailkatu da EuroBasketa jokatzeko, 2009ko laugarren postua lortu zuen eta emaitzarik onena 2017an, txapeldunak izan zirenean. 2013an, bestela, bera izan zen txapelketaren antolatzailea. 1970ean Munduko Saskibaloi Txapelketa ere antolatu zuen. Hainbat jokalari esloveniarrek nazioarteko sona izan dute eta NBAn jokatzera ere iritsi dira Radoslav Nesterović, Goran Dragić, Zoran Dragić eta Luka Doncić.

Herrialdeko talderik onena Union Olimpija da, Esloveniako 16 liga eta 20 kopa lortzeaz gain (2018 arte kontuan hartuta), Jugoslaviako sei liga ere eskuratu zituen.

Futbola

Selekzio nazionala bi aldiz sailkatu da Munduko Futbol Txapelketarako eta beste behin Europakorako baina emaitzak ez dira onak izan. Historiako jokalari onenak Branko Oblak eta Zlatko Zahovič dira. Herrialdeko talderik onena NK Maribor da, eta berakin batera NK Olimpija Ljubljana eta ND Gorica ere indartsuak dira. Europa mailako txapelketatan ordea ez dute emaitza aipagarririk lortu.

Eskubaloia

Eskubaloiak ere arrakasta badu Eslovenian. RK Celje taldeak irabazi ditu Esloveniako liga gehienak, bai eta EHF Txapeldunen Liga eta Europako Superkopa bana ere.

Neguko kirolak

Izotz-hockeyaren selekzio nazionalak zazpi aldiz jokatu du Munduko txapelketa. Anže Kopitar munduko jokalari onenetakoa da eta Estatu Batuetako ligan ari da jokatzen.

Tina Maze eskiatzaileak 2012-13 sasoiko Munduko kopa irabazi zuen eta bitan izan da Joko Olinpikoetako urrezko dominaren irabazlea. Mateja Svet eta Bojan Križaj ere eskiatzaile ezagunak dira. Primož Peterka saltatzaileak birritan irabazi du munduko jauzi txapelketa.

Txirrindularitza

Esloveniako Tourra^[4] 1993. urtean eratu zen. 2005. urtean mailaz igo zen eta talde hobeagoak parte hartzen hasi ziren. Vincenzo Nibali, Jakob Fuglsang eta Diego Ulissiren garaipenak honen eredu dira. Primoz Roglic eta Tadej Pogacar eloveniarrak dira.

Joko olinpikoak

Esloveniar kirolariek 22 domina eskuratu dituzte, hauetatik 3 urrezkoak, eta Joko paralinpikoetan beste 19 domina ere bai.

Nazioarteko errekonozimenduak

UNESCOk hiru eremu izendatu ditu Eslovenian Gizateriaren Ondare:

Škocjan leizeak (1986),
Ljubljanako padurak (Alpeen inguruko historiaurreko palafitoak barnean, 2011),
Merkurioaren Ondarea. Almadén eta Idrija (2012), Espainiako Almadén eta Esloveniako Idrija.

Europar Batasunak berriz Maribor 2012ko Europako kultura-hiriburu izendatu zuen eta Ljubljana 2016an Europako Hiriburu Berdea izango da.

Iruditegia

Hiriburua

Ljubljanako gaztelua
Ljubljanako katedrala eta gazteluaren muinoa
Prešeren enparantza (Ljubljana)
Esloveniako Arte Galeria Nazionala
Esloveniako Opera Antzokia
Ljubljanica ibaia (Ljubljana)

Hiriak eta herriak

Gizateriaren Ondarea

Gaztelu eta jauregiak

Natura

Esloveniar ezagunak

Jacobus Gallus (1550-1591), musikagilea.
Santorio Santorio (1561-1636), medikua.
Janez Vajkard Valvasor (1641-1693), zientzilaria, Royal Societyko kidea.
Jurij Bartolomej Vega (1754-1802), matematikaria.
France Prešeren (1800-1849), poeta.
Karlos Maria Borboi Austria-Estekoa (1848-1909), Espainiarako erregegai karlista.
Fran Miklošič (1813-1891), filologoa.
Anton Aškerc (1856-1912), poeta.
Ivana Kobilca (1861-1926), margolaria.
Anton Ažbe (1862-1905), margolaria.
Ivan Regen (1868-1947), biologoa.
Fritz Pregl (1869-1930), kimikaria, Nobel Sariaren irabazlea.
Jože Plečnik (1872-1957), arkitektua.
Ivan Cankar (1876-1918), idazlea.
Oton Župančič (1878-1949), poeta.
Milan Vidmar (1885-1962), injeniari elektrikoa, xake jokalaria eta filosofoa.
Alma Karlin (1889-1950), idazlea, etnologoa, bidaiaria eta poliglota.
Ita Rina (1907-1979), aktorea.
Edvard Kardelj (1910-1979), lider komunista.
Bojan Adamič (1912-1995), musikagilea.
Janko Prunk (1942- ), historialaria.
Slavoj Žižek (1949- ), filosofoa.
Janez Drnovšek (1950-2008), Jugoslaviako (1989-90) eta Esloveniako (2003-2007) presidentea.
Danilo Türk (1952- ), Esloveniako presidentea (2007-2012)
Tanja Ribič (1968- ), abeslaria eta aktorea.
Tinkara Kovač (1978- ), abeslaria.
Primož Peterka (1979- ), eskiatzailea.
Primož Kozmus (1979- ), atleta.
Rebeka Dremelj (1980- ), abeslaria eta modeloa.
Katarina Srebotnik (1981- ), tenislaria.
Tina Maze (1983- ), eskiatzailea.
Saša Vujačić (1984- ), saskibaloi jokalaria.
Simon Špilak (1986- ), txirrindularia.
Anže Kopitar (1987- ), izotz hockey jokalaria.
Jan Oblak (1993- ), futbol atezaina.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
↑ Slovenski pravopis 2001: Slovenija. .
↑ www.citypopulation.de
↑ «Tour of Slovenia» tourofslovenia.si (Noiz kontsultatua: 2022-03-13).

Kanpo estekak

Jalgi.com atlasa datuak, mapak eta irudiak
(Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.
(Ingelesez)(Eslovenieraz)Esloveniako Errepublika
(Ingelesez) Esloveniako Errepublikaren Bulego Estatistikoa
Ljubljanako Unibertsitatea
Maribor-eko unibertsitatea
Primorska-ko Unibertsitatea
(Ingelesez) The Slovenia Times
(Ingelesez) Esloveniako datu ekonomikoak
Esloveniako turismo webgunea (hainbat hizkuntzatan)
Mountaineering in Slovenia^{[Betiko hautsitako esteka]}

Datuak: Q215
Multimedia: Slovenia / Q215

[Euskaltzaindia-1] Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .

[2] Slovenski pravopis 2001: Slovenija. .

[3] www.citypopulation.de

[4] «Tour of Slovenia» tourofslovenia.si (Noiz kontsultatua: 2022-03-13).

[1]

[2]

[3]

[4]