Elena Caffarena
| Elena Caffarena | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Iquique, 1903ko martxoaren 23a |
| Herrialdea |  Txile |
| Heriotza | 2003ko uztailaren 19a (100 urte) |
| Familia | |
| Familia | ikusi
|
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Txileko Unibertsitatea |
| Hizkuntzak | gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | politikaria, abokatua, sufragettea, fundatzailea eta president of a non-profit organisation (en)  |
Elena Mafalda Zunilda Caffarena Morice, ezagunagoa Elena Caffarena izenez (Iquique, 1903ko martxoaren 23a — Santiago, 2003ko uztailaren 19a) txiletar abokatua, legelaria, politikaria eta ekintzailea izan zen, Txilen langile-klasearen eta emantzipazio femeninoaren alde borrokatu zena.[1][2][3][4][5]
Biografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zazpi neba-arrebetatik hirugarrena, Blas Caffarena Chiozza ehungintzako enpresaburu italiarraren alaba izan zen; etorkin genovarra zen eta Caffarena ehungintza-enpresaren sortzailea, eta Ana Morice.[6] Ikasketak 5. mailara arte egin zituen Humanitateak Iquiqueko Nesken Lizeoan. Nerabezaroan, Caffarena familiak Santiagora emigratzea erabaki zuen, Recoleta auzoaren ondoan. Bertan, galtzerdiak eta mediak egiteko tailer txiki bat jarri zuten, non Elena gazteak maiz parte hartu zuen Santiagoko Lizeo 4aren bigarren mailako ikasketekin tartekatuz, familia enpresan lan eginez.[4]
Eskolan ekintzaile
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1920ko hamarkadaren hasieran sartu zen Txileko Unibertsitateko Lege Eskolan, eta berehala sartu zen langileen eta langileen hezkuntzarako borondatezko taillerretan. Horrelaxe ezagutu zuen Luis Emilio Recabarren, eta horrek are gehiago bultzatu zuen gutxien irabazten zutenen eskubideen berdintasunarekiko interesa.[4] 1922an Ikasleen Federazioarekin lotu zen eta Doako Defentsa Juridikoaren Bulegoan boluntario bihurtu zen. Urte hartan, ikasleen liderra izan zen, unibertsitate-erreformarako grebaren testuinguruan, Txileko Unibertsitateko Etxe Nagusia hartzeko arrazoiak azaltzea egokitu zitzaionean, Maria Marchant eta Aurora Blondet ikaskideekin batera.[7]
1926an abokatu titulua jaso zuen, eta Txileko lehen 15 legelarietako bat izan zen. Haren memoriaren izenburua El enriquecimiento sin causa a expensas de otro, en el Código Civil Chileno/ Arrazoirik gabeko aberastea beste baten kontura, Txileko Kode Zibilean.[4]
Europan
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Titulua lortuta, Elena Caffarena Europara joan zen graduatu ondoko bat egiteko asmoz, baina bisitatu beharreko museo ugariek liluratuta, nahiago izan zuen horretara jo. Bidaia horretan Gabriela Mistral ezagutu zuen, eta adiskide handia bihurtu zen. Korrespondentzia handia izan zuen harekin. 1929an itzuli zen Txilera.[4]
Ezkontza eta seme-alabak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1929an Jorge Jiles Pizarro abokatu komunistarekin ezkondu zen, eta harekin hiru seme-alaba izan zituen: Jorge, Juan eta Ana María.[4] Ricardo Izurieta Caffarenaren izeba izan zen —Augusto Pinocheten ondoren ejerzitoaren komandante-buru izan zen; Victoria ahizpa gaztearen, eta Pelayo Izurieta Molina jeneralaren semea zen, Oscar Izurieta Molinaren anaia, hura ere militarra eta komandantea armadako buru Jorge Alessandri diputatuaren zuzendaritzapean— eta Pamela Jiles kazetari eta diputatuaren amama.
Bizitza publikoa eta emakumeen emantzipazioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Olga Poblete eta garai hartako beste aurreratu batzuekin batera, sufragista ingelesek egindako erreklamazioei jaramon egin zien, eta Txileko Emakumeen Emantzipazioaren Aldeko Mugimendua sortu zuen, MEMCH, 1935ean. Mugimendu hori hogei urtean emakumeen antolamendura bideratu zen, “emantzipazio ekonomiko, biologiko eta politikoaren” alde. Emakumeen aldarrikapenen aldeko lehen erakunde politikoa izan zen.
Elena Caffarenak, batez ere, emakumearen eskubide juridikoak sustatu zituen; izan ere, orduan, legeek —eta duela oso gutxira arte— txiletarrak adin txikikotzat jotzen zituzten, aitaren edo senarraren borondateari lotuta.
Txilen, hamazazpi urte geroago, 1935ean, udal-hauteskunde mugatutako bat lortu zuten, eta 1949ra arte ez zen lortu emakumearentzat hauteskunde guztietarako boto-eskubidea.
Emakumeek botoa izateko eskubidearen alde hainbeste lan egin ondoren, Gabriel González Videla presidenteak ez zuen Caffarena gonbidatu Udal Antzokian lege hori aldarrikatu zen zeremoniara. Demokraziaren Etengabeko Defentsaren Legea aplikatu zitzaion, “Lege Maldarikatua” izenekoa, bere eskubideak kendu eta Alderdi Komunistako afiliatuak jazartzen zituena. Elena ez zen inoiz militantea izan, baina bai bere senarra, Jorge Jiles abokatua, talde horretako burua zena.
Abokatu gisa, Caffarenak ekarpen handiak egin zizkion Txileko gizarteari. Horien artean, nabarmentzekoa da Capacidad de la mujer casada con relación a sus bienes liburua argitaratu zuela. Testu horrek garai hartako ideia iraultzaileak jasotzen zituen, adibidez, ezkontzan ezinbestekoa eta nahitaezkoa zela maitasuna egotea.
Azken urteak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Laurogeiko hamarkadan, Seminario 244, Elenaren etxeko helbidea, feministen topagune eta eztabaida gune bilakatu zen. Bertatik igaro ziren unibertsitate garaiko eta jarraitu zuten guztien lagunak, feminista zahar eta berriak, eta historiaren zati baten bila zebiltzan ikerlari txiletar zein atzerritarrak. Larunbateko elkarretaratzeak egin ziren ospetsu bihurtu ziren eta diktadura garaian bilera klandestinoak egin ziren, erasoaldi baten biktima bihurtuz.[3]
Caffarena sistematikoki urratzen ari ziren giza eskubideak defendatzeko lan egin zuen. 1980ko hamarkadan, Herrien Eskubideen Defentsarako Batzordearen (CODEPU) sortzaileetako bat izan zen, gero delituen biktimen defentsa juridiko, sozial eta medikoaz arduratzen den korporazio gisa funtzionatzen duena.*
Punto Final aldizkariko artikuluek beren intereseko eremuak islatzen dituzte: Aborto en Chile, Divorcio con antifaz, El divorcio vincular y familia, denak 1994koak. Jurisprudencia y Ciencias Sociales izeneko zuzenbide-aldizkarian argitaratutako testuek ere bere bizitzan etengabe izan zena berresten dute: zapalduen defentsa, baztertuen ikuspena, demokraziaren aldeko borroka eta emakumeentzako eskubideen eskakizuna.*
Elena Caffarena 2003ko uztailaren 19an hil zen.[3] Haren gorpua Santiagoko Hilerri Nagusira eraman zuten, eta hantxe erre zuten.[3]
Lanak|
[aldatu | aldatu iturburu kodea].jpg)
- Capacidad de la mujer casada con relación a sus bienes (1944).
- ¿Debe el marido alimentos a la mujer que vive fuera del hogar conyugal? (1947).
- Regímenes matrimoniales en Latinoamérica (1948).
- Un capítulo en la historia del feminismo. Las sufragistas inglesas (1952).
- El recurso de amparo frente a los regímenes de emergencia (1957).
- Diccionario de Jurisprudencia Chilena (1959).
- Revista de Mujeres Destacadas (1960).
Aintzatespenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 2021eko azaroaren 6an Isabel Ossa Guzmánek argitaratu zuen Elena Caffarena:La justicia hecha mujer, Txiletar emakumeen bildumakoa.[8]
- 2022an Googlek omenaldia egin zion Elena Caffarena Moriceri bilaketa-orri nagusian doodle baten bidez.[1]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b (Gaztelaniaz) Digital, Expansión; Ramírez, Selene. (2022-03-23). «¿Quién fue Elena Caffarena, la feminista a quien Google le hizo un doodle?» Expansión (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Elena Caffarena: La feminista inagotable» El Mostrador 2021-03-23 (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
- ↑ a b c d EMOL. (19 de julio de 2003). A los cien años muere Elena Caffarena, líder del feminismo chileno. .
- ↑ a b c d e f Memoria Chilena. Elena Caffarena. .
- ↑ ISSN https://www.cndh.org.mx/noticia/nace-elena-caffarena-figura-emblematica-del-feminismo-chileno..
- ↑ «Blas Caffarena Chiozza» www.italianosenchile.cl.
- ↑ Fabio Moraga Valle, Muchachos casi silvestres. La Federación de Estudiantes y el movimiento estudiantil chileno, 1906-1936, Santiago, Ediciones de la Universidad de Chile, 2007, págs. 386-387
- ↑ (Gaztelaniaz) «Lanzamiento de Elena Caffarena y Matilde Pérez, las nuevas obras infantiles de la colección Mujeres Chilenas» ArtePopular 2021-11-03 (Noiz kontsultatua: 2024-02-17).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- María Sara Rodríguez Pinto. Elena Caffarena de Jiles, jurista, Revista Chilena de Derecho
- "Mi abuela cumple cien años". Txantiloi:Wayback por Pamela Jiles. Punto Final n.º 539.
- Feministas tramando, Elena Caffarena Morice
- Revista chilena de derecho, Rev. chil. derecho v.33 n.2 Santiago ago. 2006.
Datuak: Q5829177
Multimedia: Elena Caffarena / Q5829177