Ekosistema

Gribskov basoa, Sealandeko (Danimarka) iparraldean

Ekosistema ingurune jakin bateko osagai fisiko eta bizidunek eta elkarren arteko harremanek osatzen duten sistema biologikoa da. Osagai fisikoei faktore abiotiko (tenperatura, hezetasuna, lurzorua, ura, etab.) deritze eta eratzen duten inguruneari, berriz, biotopoa. Osagai bizidunei faktore biotiko (landareak eta animaliak) deritze eta eratzen duten inguruneari, berriz, biozenosia.

Aipatutako faktore abiotiko eta biotikoek kate trofikoen bidez lotutako sistema irekia osatzen dute, kanpoko ingurunearekin materia eta energia trukatzen dituena. Truke horretan duten zereginaren arabera, ekosistemaren parte diren izaki bizidunak bost maila trofikotan sailkatzen dira:

• Ekoizleak: organismo autotrofoak. Adibidez, landareak.
• Kontsumitzaile primarioak: organismo heterotrofo belarjaleak (hausnarkariak, adibidez).
• Kontsumitzaile sekundarioak: organismo heterotrofo haragijaleak (felidoak, adibidez).
• Deskonposatzaileak: materia organikoaren deskonposizioaz arduratzen direnak (onddo batzuk, adibidez).
• Eraldatzaileak: konposatu ezorganikoak organiko bihurtzen dituzte zikloa itxiz (bakterio batzuk, adibidez).

Ekosistema vs bioma

Sakontzeko, irakurri: «Bioma»

Bioma antzekoak diren azaleren sailkapen globala da, klima, landare eta animalia komunitateak kontuan hartuta, besteak beste. Horregatik, biomak hedadura handiko ekosistemak direla esan ohi da.

Biomen definizioa landareen (zuhaitz, zuhaixka eta belarrak) egituran eta haien arteko distantzian (basoa, oihana edo sabana) oinarrituta egiten da. Hori horrela izanik, ondorengoa litzateke biomen sailkapenik sinpleena:

Bioma lurtarrak

Bioma mota hauek klima eta ekosistema antzekoak dituzte, nahiz eta geografikoki banatuta egon. Lur planetan existitzen diren bioma lurtarrak ondorengoak dira: oihanekoa, basokoa, belardietakoa, sabanakoa, taigakoa, estepakoa, basamortukoa eta tundrakoa.

Bioma urtarrak

Lur planetako urez estalitako eremu guztiak barne hartzen dituzte; hau da, ozeanoak, itsasoak, ibaiak, lakuak, etab. Bi talde nagusitan bana daitezke: ur gazikoak eta ur gezekoak. Lehenengoen artean honakoak bereizten dira: ur-lasterretakoak (lotikoak), hau da, ibaietakoak; eta geldirik dauden uretakoak (lentikoak), hau da, lakuetakoak. Bigarrenak, berriz, litoralea dira. Horrez gain, bioma baten parte diren izaki bizidun guztiek ingurunearekiko eta elkarrekiko harremana dute. Ekosistema batean aztertzen dena, berriz, izaki bizidunek ingurune fisikoarekin duten harremana da.

Egitura fisikoa

Ekosistemek egitura fisiko bereizgarria dute, homogeneotasunetik aldentzen dituena.

Lurzoru horizonteak

Horrela, balditza desberdindun atalek osatzen dituzte, uniformetasun handiago edo txikiagokoak. Ekosistema baten egitura fisikoa bi norabide desberdinetan (bertikalean edo horizontalean) garatu daiteke eta bietan agertu ohi da estratifikazio fenomenoa.

Egitura bertikala

Kasu honetan, altueraren araberako geruza desberdinak agertzen dira ekosistemetan. Horren adibide argia lakuak dira. Horietan geruza ezberdinak bereizten dira; hala nola, epilimnion, mesolimnion (edo termoklina) eta hipolimnion, tenperatura, argiztapen eta hezetasunaren arabera, hurrenez hurren. Beste adibide bat lurzoru profila litzateke, horizonteetan azpiegituratuta dagoena.

Egitura horizontala

Kasu honetan, egitura horizontala da ekosistemetan definituta dagoena, askotan periodikoki agertzen dena. Urbazterreko ekosistemetan, adibidez, ibaiaren ibilguarekiko paraleloak diren zintak agertu ohi dira, maila freatikoaren araberakoak direnak. Beste ekosistema batzuetan, ordea, egitura horizontalak mosaikoan garatzen dira, ezaugarri berberak dituzten gune desberdinak tartekatuz.

Sailkapena

Ekosistemak lau talde nagusitan sailka daitezke: urtarrak, lurtarrak, hibridoak eta mikrobiarrak.

Ekosistema urtarrak

Ekosistema urtarrek ozeanoetako eta kontinenteetako urak (gaziak eta gezak) barne hartzen dituzte. Horietako bakoitzak egitura eta propietate fisiko bereizgarriak ditu, argitasun, tenperatura, olatu, ur-laster, konposizio kimiko eta antolaketa ekologikoari dagokienez.

Colorado ibaiko ekosistema

Itsas ekosistemak

Ozeanografia da ekosistema mota hauen ikasketaz arduratzen den zientzia. Argitasunaren arabera, bi motatakoak izan daitezke: fotiko edo afotikoak. Lehenengoek fotosintesia aurrera eramateko argi nahikoa jasotzen dute, 200 m baino gutxiagoko sakontasuna izateagatik, kostaldeko ekosistemetan gertatzen den bezala. Bigarrenen kasuan, ordea, ez da fotosintesia gertatzeko argi nahikorik iristen, ekosistema abisaletan gertatzen den bezala.

Ur gezeko ekosistemak

Limnologia da ibai eta lakuetako ekosistemetako ikasketaz arduratzen den zientzia. Talde honetan, aurretik aipatutako ingurune lotiko eta lentikoez gain, iturburuak edo ura metatzen den landareetako zuloak ere sartzen dira.

Ekosistema lurtarrak

Ekosistema hauetan, flora eta fauna lurzoru edo lurpean garatzen dira. Ekosistema lurtarren aberastasuna hezetasuna, tenperatura, altitude eta latitudearen araberakoa da. Horrela, biologikoki aberastasun handieneko ekosistemak hezetasun eta tenperatura handieneko eta altitude eta latitude txikienekoak dira.

Landaredia motaren arabera sailka daitezke: biodibertsitaterik handiena basoetan dago eta maila hori txikitzen doa, sasi zein belardietan zehar, basamortuetako ekosistemetara heldu arte.

Basoko ekosistemak

Basoko ekosistemek lurreko biosferaren gehiengoa osatzen dute. Hauek ere, bi talde nagusitan sailkatzen dira: hostozabalen basoak eta koniferen basoak. Lehenengoetan, angiospermak dira nagusi eta mota horietako ekosistemen adibide dira oihanak, baso lehorrak edo baso epelak. Bigarrenetan, gimnospermak dira nagusi eta mota horietako ekosistemen adibide dira taiga, koniferoen baso epela edo koniferoen baso subtropikalak.

Sasietako ekosistemak

Sasietako ekosistemetan tamaina txikiagoko landareak dira nagusi; hala nola, zuhaixka eta sastrakak. Hiru motatakoak izan daitezke: zuhaixkadiak, xerofiloak edo mendietako sasiak.

Belardietako ekosistemak

Ekosistema mota hauetan belarrak, gramineak hain zuzen ere, dira nagusi eta urtaroko klima duten eremu erdilehorretan egon ohi dira. Hauek ere, lau azpitaldetan sailkatzen dira: belardia, estepa, sabana eta alpetar belardia.

Tundrako ekosistemak

Tundrakoa zuhaitzik gabeko ekosistema hezea da, izoztutako lurpea daukana. Eremu hauetan, goroldioak, likenak, belarrak eta zuhaixka txikiak dira nagusi eta taigaren eta elur iraunkorraren artean daude. Ekosistema mota honetako adibideak dira artikoko eta antartikako tundrak, esate baterako.

Dalí basamortuko ekosistema, Bolivian

Basamortuko ekosistemak

Ekosistema mota hauek bi taldetan bereizten dira: alde batetik basamortua bera; eta bestetik, indlandsisa. Basamortuetako flora eta fauna oso eskasak dira eta klima subtropikala izaten da. Indlandsisa, ordea, izotz geruza edo basamortu polarra da eta kostaldean kokatu ohi da.

Eraldatutako paisaiadun ekosistemak

Ekosistema hauek ez dira naturalak, gizakiak eraldatu baititu. Horien artean, hiriko edo landako inguruneak agertzen dira, baita ekosistema artifizialak ere, gizakiak landatutako basoak edo eragindako basamortutzeak, adibidez.

Ekosistema hibridoak

Ekosistema hauek lurtar edo urtar gisa sailka daitezke, egoeraren arabera, edo haien arteko hibrido gisa, zehatzago esanda. Ur gazi edo gezez estalitako lurrak dira, une oro edo urteko zati handi batean. Ekosistema hibridoetan ageri den florari dagokionez, landare urtarrak, zuhaitzak, belarrak edo algak izan daitezke, ingurunearen ezaugarrien arabera. Faunari dagokionez, ordea, habitat jakin horretara egokitutakoa izango da. Mota honetako ekosistemak dira, adibidez, urperatutako sabana, koniferoen zingira, mangladia, etab.

Ekosistema mikrobiarrak

Mikrobiologian ere, elkarrenganako interdependentzia duten eta habitat bera partekatzen duten organismo mikroskopikoez osatutako sistemak definitzen dira. Horien artean, mikrobiotak edo biofilmak nabarmendu daitezke.

Bibliografia

• Ehrlich, P. & Walker B. (1998). Rivets and Redundancy, BioScience, 48 (5), 387. or.

Kanpo estekak

• (Ingelesez) Wikimedia Commons: Ecosystems
• (Gaztelaniaz) Wikcionario: Ecosistema

• Datuak: Q37813
• Multimedia: Ecosystems / Q37813