Edukira joan

Arizona

Koordenatuak: 34°17′12″N 111°39′25″W / 34.2867°N 111.6569°W / 34.2867; -111.6569
Wikipedia, Entziklopedia askea
Arizona
 Ameriketako Estatu Batuak
Ereserkia
The Arizona March Song (en) Itzuli
Arizona (en) Itzuli
Administrazioa
Estatu burujabe Ameriketako Estatu Batuak
ISO 3166-2US-AZ
HiriburuaPhoenix
Arizonako GobernadoreaKatie Hobbs
Zatiketa
Geografia
Koordenatuak34°17′12″N 111°39′25″W / 34.2867°N 111.6569°W / 34.2867; -111.6569
Azalera[convert: invalid number] km²
MugakideakKalifornia, Nevada, Utah, Mexiko Berria, Kalifornia Beherea, Sonora eta Colorado
Punturik altuenaHumphreys Peak (en) Itzuli
Demografia
Biztanleria7.151.502 (2020ko apirilaren 1a)
323.437 (2015)
DentsitateaAdierazpen errorea: Ustekabeko < eragilea bizt/km²
Etxebizitzak2.643.430
Hizkuntza ofizialaingeles
Ordu eremuaUTC−07:00 eta Mountain Time Zone (en) Itzuli
az.gov

Arizona (ingelesez ɛrɪˈzoʊnə edo ærɪˈzoʊnə ahoskatua; navajoz: Hoozdo Hahoodzo; o'odhameraz: Alĭ ṣonak) Ameriketako Estatu Batuetako estatu bat da, Estatu Batuetako hego-mendebaldean kokatua. Phoenix du hiriburua eta baita hiri nagusia ere. Guztira 5 milioi biztanle inguru ditu estatuak. (%4,6 amerindiarrak: navajoak, apatxeak, hopiak…). Hiriburuaz gain, hiri nagusiak, Tucson eta Tempe ditu.

Estatuaren izenari buruzko teoria ezberdinak proposatu dira. Horietako batek dio, 18. mendean, Espainiaren mendeko lurralde koloniala zenean, Arizona izeneko arrantxo bat dokumentatua dago bertan. Izen hori jatorri euskaldunekoa izan daitekeela uste da, Arizona euskal deitura baita, eta Haritz Onen lurraldea ere izan zitekeen arrantxo haren izena, kolono euskaldun batek ezarria, Bernardo de Urrea delako batek[1].[2]

Beste teoria baten arabera izena Arizonac izango litzateke, O'odham hizkuntzak alĭ ṣonak esamoldetik, "iturri txikia", hasiera batean Planchas de Platako meatzaritza eremu bati zegokiona. Europarrek izena Arissona gisa ahoskatzen zuten, baina O'odham hizkuntzan oraindik ere alĭ ṣonak deitzen da[3][4][5][6].

Kainoi edo arroila handiz (bertan dago Grand Canyon edo Arroila Handia) betetako Coloradoko ordoki handiak hartzen du estatuaren iparraldea, erliebe bitxiko lurra. Eskualde bolkaniko bat (itzaliak sumendi guztiak) hedatzen da erdialdean, eta hego-mendebaldean basamortu ordoki zabal bat ageri da. Klima idorra edo erdi-idorra.

Nekazaritzak ureztatze artifiziala behar du. Roosevelt eta Coolidge urtegiei esker, kotoi, zitriko eta labore sail handiak zabaldu dira. Garrantzi handikoa da mea aberastasuna (kobrea, zinka eta beruna).

Espainiarrak 1539tik bertan egokituta, Mexikoko lurraldea izan zen (Nuevo Mexico), Estatu Batuen eskuetara igaro zen arte (1848). 1863. urtean lurralde federal bihurtuta, urte askotan eutsi zioten apatxeek Ipar Amerikarren kolonizazio berriari. Apatxeak sakailatuta, azken gerra galdu ondoan (1881-1886), Arizona Estatu Batuen ingurunean sartu eta Ameriketako Estatu Batuetako 48. estatua bihurtu zen 1912. urtean.

Banaketa administratiboa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Arizona konderritan (counties) banaturik dago. 1983an 15 hauek ziren:

Arizonako konderriak
Izena Herriburua Sorrera
urtea
2010eko
biztanleria[7]
% Azalera
mi.2
%
Apache St. Johns 1879 71,518 1.12 % 11,218 9.84 %
Cochise Bisbee 1881 131,346 2.05 % 6,219 5.46 %
Coconino Flagstaff 1891 134,421 2.10 % 18,661 16.37 %
Gila Globe 1881 53,597 0.84 % 4,796 4.21 %
Graham Safford 1881 37,220 0.58 % 4,641 4.07 %
Greenlee Clifton 1909 8,437 0.13 % 1,848 1.62 %
La Paz Parker 1983 20,489 0.32 % 4,513 3.96 %
Maricopa Phoenix 1871 3,817,117 59.72 % 9,224 8.09 %
Mohave Kingman 1864 200,186 3.13 % 13,470 11.82 %
Navajo Holbrook 1895 107,449 1.68 % 9,959 8.74 %
Pima Tucson 1864 980,263 15.34 % 9,189 8.06 %
Pinal Florence 1875 375,770 5.88 % 5,374 4.71 %
Santa Cruz Nogales 1899 47,420 0.74 % 1,238 1.09 %
Yavapai Prescott 1865 211,033 3.30 % 8,128 7.13 %
Yuma Yuma 1864 195,751 3.06 % 5,519 4.84 %
Guztira: 15 6,392,017 113,997

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. News-herald, AL BATES Special to Today’s. (2019-04-07). «Arizona History: How slabs of silver in Old Sonora gave Arizona its name» AP NEWS (Noiz kontsultatua: 2019-08-15).
  2. Berria.eus. «Berria.eus» www.berria.eus (Noiz kontsultatua: 2019-08-15).
  3. Kitt, Edith O.; Pearce, T. M.. (1952). «Arizona Place Name Records» Western Folklore 11 (4): 284–287.  doi:10.2307/1496233. ISSN 0043-373X. (Noiz kontsultatua: 2020-11-04).
  4. (Ingelesez) «arizona | Origin and meaning of the name arizona by Online Etymology Dictionary» www.etymonline.com (Noiz kontsultatua: 2020-11-04).
  5. McClintock, James H.. (1916). Arizona, prehistoric, aboriginal, pioneer, modern;. Chicago, The S. J. Clarke publishing co. (Noiz kontsultatua: 2020-11-04).
  6. «No, 'arid zone' not the basis of state's name» azcentral.com (Noiz kontsultatua: 2020-11-04).
  7. "Table 1. The Counties and the Most Populous Incorporated Places in 2010 in Arizona: 2000 and 2010". U.S. Census Bureau

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]



Geografia
Ameriketako Estatu Batuak
Artikulu hau Ameriketako Estatu Batuetako geografiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.