Tenzin Gyatso

Tenzin Gyatso
	; (2012) Irudi gehiago
14. Dalai Lama
Herri Batzar Nazionaleko kidea
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	ལྷ་མོ་དོན་འགྲུབ།
Jaiotza	Taktser (en) , 1935eko uztailaren 6a (89 urte)
Herrialdea	Tibet ; Txinako Errepublika (1912–1949) (1935eko uztailaren 6a - ; Txinako Herri Errepublika (1949ko urriaren 1a -
Bizilekua	McLeod Ganj (en) ; Potala jauregia; Norbulingka (en)
Talde etnikoa	Tu etnia
Familia
Aita	Choekyong Tsering
Ama	Diki Tsering
Haurrideak	ikusi Tsering Dolma (en) ; Jetsun Pema (en) ; Gyalo Thondup (en) ; Tubten Jigme Norbu (en) ; Lobsang Samten (en) ; Ngari Rinpoché (en) ;
Leinua	family of the 14th Dalai Lama (en)
Hezkuntza
Heziketa	Melbourneko Unibertsitatea ; Columbia Britainiarreko Unibertsitatea
Hizkuntzak	ingelesa; Tibetera; txinera
Irakaslea(k)	Heinrich Harrer; Ngawang Sungrab Thutob (en) ; Thubten Lungtog Tenzin Trinley (en) ; Lobzang Yeshe Tenzin Gyatso (en) ; Dilgo Khyentse Tashi Peljor (en) ; Trulshik Rinpoche (en) ; Khunu Lama Tenzin Gyaltsen (en) ; Chogye Trichen (en)
Ikaslea(k)	ikusi Lozang Samten (en) ; Lozang Tenpa (en) ; Ga Shar Khen Zur Geshé Tamdrin Gyatso (en) ; Geshé Tenpa Tendzin (en) ; Thubten Nyima Lungtog Tendzin Norbu (en) ; Tendzin Chökyi Gyatso (en) ; khetsun sangpo (en) ; Ngawang Kunga (en) ; Ngawang Nyima (en) ; dagyab loden sherab (en) ; Q9346921 ; \|His Holiness the 17th Gyalwang Karmapa Orgyen Trinley Dorje\| (en) ; Lobsang Tenzin (en) ; Lozang Chöying (en) ; Tenzin Loungtog Thrinlè Chöpa (en) ; Tré Khen Zur Lozang Wangchuk (en) ;
Jarduerak
Jarduerak	bhikkhu (en) , Lama (budismoa)a eta politikaria
Lan nabarmenak	ikusi Universal Responsibility and the Good Heart (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Bakearen Nobel Saria (1989) ; honorary Canadian citizenship (2006) ; Ramon Magsaysay Award (1959) ; Erik Bye's Memorial Prize (2013) ; Templeton Prize ; Four Freedoms Award – Freedom Medal (1994) ; Philadelphia Liberty Medal ; James Parks Morton Interfaith Award ; Peace Prize of Hesse (2005) ; Ameriketako Estatu Batuetako Kongresuko Urrezko Domina ; Dr. Leopold Lucas Prize (1988) ; honorary citizen of Warsaw (2015) ; honorary citizen of Rome (2009ko otsailaren 9a) ; honorary citizen of Budapest (2010) ; Order of the White Lotus ; Order of the Tyva Republic ; Order of the Smile ; honorary doctor of the University of Santiago, Chile (2006) ; honorary doctor of the University of Marburg ; honorary doctor of Lusíada University ; honorary doctor of the University of Tartu ; honorary doctor of the University of Münster ; Osgar (2007) ; honorary doctor of the University of Tromsø ; honorary doctor of the Jagiellonian University of Krakow ; honorary doctor of the University of Miami (2004ko irailaren 22a) ; Order Ecce Homo ; honorary doctorate of Paris Nanterre University (1984) ; honorary doctor of Comenius University (2000ko urriaren 16a) ;
Mugimendua	bakezaletasuna
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Tibetar budismoa; Rimé movement (en)
Erlijio-ordena	Gelug
	dalaiLama.com, dalailama.ru, eldalailama.com, fr.dalailama.com eta de.dalailama.com

Tenzin Gyatso, tibetar herriak, Kundun (Presentzia) soilik deitua, edo Gyalwa Rinpoché (Garaile Preziatua), "lotoaren eramalea" da, Tibeteko XIV. Dalai Lama eta zeruko maisuen sektako buruzagi erlijiosoa.

1935eko uztailak 6an jaio zen, Tibeteko Amdo probintziako Takster herrian, Lhamo Dondhup izenarekin. Bost urte zituela, hildako XIII. Dalai Lamaren haragitze bezala adierazia izan zen, Tibeteko hiriburu den Lhasako Potala jauregira eramana eta, ofizialki, buruzagi izpiritual bezala izendatua. Tulku bat, bere gogoz, ohi askotan, berraragitzea aukeratu duen monje budista bat da, bere xede edo lan erlijiosoekin jarraitzeko.

Ezagutzea

Budistek, Dalai Lamak, Buda Avalokiteshvararen jariakinak direla uste dute, baina, aldi berean, buda bat ez, baizik eta Bodhisattva bat dela uste dute, Tibeteko patroia, eta, bera hil ondoren, bere kontzientzia sotilak, bere jaiotzatik jada bere izaera bereziaren seinaleak eman ditzakeen ume batean berriz jaiotzeko, gutxienez berrogeitabederatzi egun ematen dituela uste dute.

Reting Rinpochék, lamaorde tibetarrak, amets bat izan zuela esan zuen. Bere arabera, monasterio batekin, errepide batekin, teilatu urdineko etxe batekin, zakur batekin eta bere azpian ume bat eserita zegoen atari batekin amestu zuen. 1937an, monje batzuk Amdora bidaliak izan ziren, Dalai Lama berria aurkitzeko, eta, Takser izeneko herrixkan, ametsean agertzen ziren ezaugarri guztiak zituen etxe bat topatu zuten. Etxe hura, hamahirugarren Dalai Lamaren kontzientzia sotilak jada bisitatu zuen, eta jada ezagutua izan zen tulku bat (berraragitutako maisua) familian. Monje horiek, merkatari bezala jantzi ziren, eta Kewtsang Rinpoché, espedizioaren buru zen dignatarioa, etxeko bezala. Baina, diotenez, umeak ezagutu egin zuen, eta "Serako monje bat" zela esan zuen, bere izena esanez. Ohitura den bezala, jarraian, proba eta azterketak egin zituzten, ondasunen onarpenarena barne. Magia eta Misterioa Tibeten izeneko liburuaren arabera:

«

Objektu batzuk, arrosarioak (txarrak), erritu objektuak, liburuak, te kikarak, etab... kasu, elkarrekin jartzen dira, eta umeak, hildako tulkuaren jabetzakoak zeintzuk ziren ezagutu behar du, bere lehengo bizitzan bereak izan ziren gauzak ezagutzen dituela frogatzen duena.

»

Lau urterekin, monje budista bezala ordenatua eta Tibeteko XIV. Dalai Lama bezala tronuratua izan zen. Dalai Lamak, 9 urterekin, testu esoterikoak bere lehen saiakeran ulertu eta gogoratzeko ahalmena zuen, gainontzeko monjeen gainetik maixu bezala bere ospea ezarriz.

Komunisten garaipenaren ondoren, 15 urterekin, 1950eko azaroak 17an, erbestean zegoen gobernu buruzagi bezala izendatua izan zen. Bere herrialdea zapalkuntzatik askatzeko modu bakarra, bere hitza eta ekintza isilarazia ez izatea zela ustez, Dalai Lamak Himalaia oinez zeharkatu zuen, Indian erbesteratzera eraman zuen bidaia arriskutsu batean. 80.000 tibetar inguru joan ziren berarekin, Mao Zedongek, Tibeteko gobernuan Panchen Lama jarri zuen bitartean, bere zoritxarrerako, nahi bezala erabiltzerik izan ez zuena, eta, ondorioz, 1964an gartzelaratu zuena.

1954an, dignatario erlijioso eta zibil ugarirekin batera, Beijingera bidaiatu zuen, Maorekin bake elkarrizketak izateko asmoz, eta 1956an Indiara bidaiatu zuen, non Indira Gandhiren aita zen Jawaharlal Nehru ezagutu ahal izan zuen, honi, laguntza eskatu ziolarik. Baina krisiak aurrera jarraitu zuen, eta Txinarekin mugakide ziren bi probintziatan matxinada gertatu zen.

1959ko martxoak 10ean, Lhasa berriz altxatu zen, bere independentzia berresteko. Manifestazioak, modu basatian erreprimituak izan ziren, Tibet osoa erabat okupatua izateraino. Milaka eta milaka tibetar bonbaketetan hilak edo gartzelaratuak izan ziren.

1963an Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalean oinarritzen den, konstituzio demokratiko bat aldarrikatu zen. Dharamsala, Lhasa txikia bezala ezagutzen denak hezkuntza eta kultura instituzioak ere baditu, eta, nagusiki Indian bizi diren 130.000 erbesteratu tibetarren erbesteko hiriburu bezala balio du. Beste batzuk, Nepal, Suitza, Erresuma Batua, AEBetan, Kanadan eta beste 30 herrialdetan bizi dira.

Gaur egun, Tenzin Gyatsok, bere burua "monje soil" bezala definitzen duen nazioarteko pertsona, mundu osotik bidaiatzen du, tibetar herriaren mesedetan eta Txinarekiko bere autonomiari buruz hitz eginez eta irakaskuntza budistak irakatsiz. Bere alaitasuna, bere estilo grinatsu eta sakona eta bere erudizioagatik ezaguna, ehun liburu baino gehiagoan transkribatuak izan diren hitzaldi publikoak eman ditu sarri.

1996an Bartzelonan Hizkuntza Eskubideen Deklarazio Unibertsala babestu zuten pertsona ospetsuetako bat izan zen.[1]

Bakearen Nobel Saria

Tibetar gobernuaren buruzagitza 15 urterekin hartu zuen, 1950ean, eta 1959an erbesteratzea erabaki zuen. Ordutik, Dharamsalan bizi da, Indiako Himachal Pradesh estatuan, India iparraldean, Tibeteko erbesteko gobernua ezarri zuen tokia.

1989ko abenduak 10ean, Bakearen Nobel Saria eman zioten, bere jendeak, askatasuna lortzeko bere borrokan, bortizkeria erabiltzeari uko egiteagatik, mundu osoari, Tibeteko Gatazka eta bere herrialdeko egoera ezagutzera emanez. Bortizkeria eza eta bakearen Hamarkadarako Nazioarteko Koordinakuntzaren ohorezko partaidea da.

Kongresuaren urrezko domina

2007ko urriak 10ean, AEBetako Kongresuak, Urrezko Domina eman zion, Txinako gobernuaren haserrea piztu zuena.

Jaso dituen beste sari garrantzitsu batzuk:

Münsterreko Unibertsitatetik Kimika eta Farmaziako Ohorezko Doktoretza. 2007ko irailak 20
Southern Cross Universityko Ohorezko Doktoretza. 2007ko ekainak 8
Emory Unibertsitateko Sari Presidentziala. 2007ko otsaila
Ukrainako Ohorezko hiritarra, Nobel Sariaren urteurrenean, 2006ko abenduak 9an, Mc Leod Ganjen
Txileko Santiagoko Unibertsitateko Honoris Kausa Doktoretza, 2006ko maiatzak 4ean
New Yorkeko hiriko giltza, Bloomberg alkatearen partetik, 2005eko irailak 25ean
Giza Eskubideen Jaime Brunet Saria, 2003ko urriak 9an
Hilton Sari Humanitarioa, 2003ko irailak 24
Giza Eskubideentzako Nazioarteko Liga, 2003ko irailak 19an
Hadassah Women's Zionist Organizationeko Life Achievement Awarda, 1999ko azaroak 24
Franklin eta Eleanor Roosevelt Institutuko Lau Askatasunak saria, 1994ko ekainak 4an
New York Lawyer's Allianceko Bakearen Munduko Saria, 1994ko apirilak 27an
Kaliforniako Berkeley Unibertsitateko Domina, Berkeley, 1994ko apirilak 20
Bakearen konferentzia Nazionaleko Peace And Unity Awards, 1991ko abuztuak 23
Nazio Batuen Nazioen eta Lurraren Saria Ingurugiro egitarauan, 1991ko ekainak 5ean
Freedom Houseko Giza Askatasunaren Aurrerapena, 1991ko apirilak 17an
Fondation Danielle Mitterranden Memoire Saria, 1989ko abenduak 4an
Los Angeleseko giltza, Tom Bradley alkatearen eskutik, 1979ko irailean
San Frantziskoko giltza, Dianne Feinstein alkatearen eskutik, 1979ko irailak 27an.

Erreferentziak

Ikus, gainera

Dharamsala

Kanpo estekak

Datuak: Q17293
Multimedia: Tenzin Gyatso, 14th Dalai Lama / Q17293

Aurrekoa
Thubten Gyatso

Dalai Lama
1950etik egundaino

Ondorengoa
Egungoa da.