Queer teoria

Queer teoria sexu-joera eta genero eta sexu-identitatea zalantzan jartzen dituen teoria da. Queer hitza ingelesez “arraro”, “bitxi”, “ez ohiko” esan nahi duen iraina da, eta jatorrian homosexualei irain egiteko erabiltzen bazen ere, gizartearen heterosexualitatea onartzen ez duten eta ezarritako generoak zalantzan jartzen dituztenek berreskuratu dute.

Queer teoriaren arabera sexu-orientazioa eta genero eta sexu-identitatea gizarte-eraikuntzaren ondorioa dira, eta beraz, ez dago biologikoki aurredeterminaturiko sexu-rol edo joerarik.

Queer Mugimenduaren Jatorria

Queer mugimenduaren jatorria askotarikoa da. Queer-ekiko hurbilen dirudien mugimendua gay eta lesbianena den arren, honek ez du ez aurrekari teorikorik ezta konpromiso politikoaren eredurik ere eman. Queer mugimendua queer teorietatik datorrela esatea zuzenagoa da, eta azken hau feminismoaren eta LGBT borrokaren oinordekoa da.

Postestrukturalismoa

Queer teoriari bultzada nagusia mugimendu postestrukturalistak eman zion. Subjektuaren deszentramenduaren ideiak –hau da, gizakiaren adimen-gaitasunak eta espiritualak ez direla herentzia biologikoa, baizik eta hainbat sozializazio prozesuren ondorioa, zeintzuen bidez niaren, munduaren eta modu abstraktuan aritzeko gaitasun intelektualen nozioa eratzen diren- ahalbidetu zuen gizon/emakume gizarte-rolak aztertzea, baita pertsona bakoitzak izaera maskulinoa edo femeninoa onartzea bere egoera sozio-historikoen produktua dela baieztatzea ere.

Zentzu honetan, Michel Foucaulten Sexualitatearen Historia lanak eragin handia izan du. Bertan sexu bulkadari buruzko hipotesi oso zabalduak zalantzan jartzen zituen, hala nola naturaren ustezko askatasun sexualaren eta zibilizazio aurreratuen jazarpenaren arteko banaketa.

Roland Barthes, Jacques Derrida eta Julia Kristevaren literatur ikerketek ere garrantzi handia izan dute, non testuen bidez sexuen arteko eginkizun, ezaugarri eta rolen banaketa jakin bat nola hedatzen diren aztertzen den. Zabalduriko rol horietan sexualitate “normala” (bikote heterosexual egonkorra) eta beste “anomaloak” kontrajartzen dira, azken hauek ezegokiak eta kaltegarriak direla iradokitzeko.

Feminismoa eta lesbianismoa

Queer-ak gay eta lesbianekiko hurbilagoak diren arren feminismoarekiko baino, euren oinarri ideologiko asko 1980ko hamarkadako feminismo estatubatuarrean dago. Garai honetan, feminismoaren bigarren olatua deritzon honetan, bi gertaera ideologiko garrantzitsu azaldu ziren, biek sexualitatea eta generoarekin erlazio zutenak.

Bata sexuen arteko gerra deritzona izan zen. Pornografiak emakumearen aurkako jazarpenean zuen eraginaren gaineko eztabaidak pentsalari eta militante feministak banandu zituen.

Bigarren gertaera Lavender Menace bezala ezagutzen dena izan zen. Termino honek lesbianak ziren feministek osatutako taldeari egiten dio erreferentzia eta beraien helburua Emakumeen Batasunerako Bigarren Kongresuan egon zen lesbianen eta euren errebindikazioen bazterketa salatzea zen. Izan ere, feminismoaren aurkakoek mugimendu feministaren kontrako argudio-eraso bezala lesbianismoa erabiltzen zuten bezala (lesbian batting), militante feminista askok ere jarrera homofoboa zuen eta euretako hainbat lesbianak zirela onartzeari uko egiten zion. Lavender Menaceko lesbianek gizonengandik gehiago aldentzen zirelako feministagoak zirela esaten zuten bitartean, feminista heterosexualek bikote lesbianetako butch/fem (maskulinoa/femeninoa) rolak ezkontza heterosexualen isla baino ez zirela zioten.

Horrela, feminismoaren bigarren olatuaren homofobiaren, sexu praktiken inguruko jarreren eta batez ere, honek guztiak eragin zuen barne banaketaren ondorioz, 1990eko hamarkadaren hasieran Queer Teoria sortu zen.

Queer Teoriaren Azalpena

Queer teoriak generoa eraikuntzatzat du eta ez ezaugarri naturaltzat. Horrela, queer teoriak identitateak gizarte arauetatik harago birpentsatzeko aukera eskaintzen du. Gizarte arauek ezarririko sexu izaera pertsonen banaketa binarioan datza, eta banaketa hau bikote heterosexualaren osagarritasunean oinarritzen da.

Queer teoriak pertsonak “gizon”, “emakume”, “homosexual”, “heterosexual”, “bisexual” bezalako kategoriatan sailkatzea baztertzen du. Horren aurrean sailkapen hauek guztiek kultura aniztasunaren isla direla defendatzen du, hauetako bat bera ere ez dela besteak baino oinarrizko edo naturalagoa. Generoaren kontzeptu klasikoak bereizten dituen “normaltasun” eta “anormaltasunaren” ikuspuntuari kontrajarriz, gizarte identitate guztiak neurri berean “anormalak” direla baieztatzen du.

Psikologia, filosofia eta soziologia tradizionalek ezarritako gizarte sailkapenak arbuiatzen ditu. Gizarte-identitateak, segmentazio eredu batean baino (klase soziala, sexua, arraza), talde, korronte eta irizpide askoren elkarrekintza konplexuen bidez eraikitzen dira teoria honen arabera. Queer lan ia guztiek komunean dute esentzialismoaren eta asmo totalitaristen aurkako erresistentzia teorikoa, eta horrek teoria eta queer hitza bera ere deskribatzea zailtzen du.

Adjektiboa

Queer teoriak sexualitateak eta generoak identitatean duten inplikazioa aztertzen du. Queer identitateak izaera iragankorra du, eta horrek queer adjektiboaren definizioari buruzko eztabaida eragin du. Eve Kosofsky Sedgwick-ek dionez, queer hitzak, bere esanahia aldakorra den arren norberari edo besteei aplikatzen zaionaren arabera, “berrikuntza bat dakar genero eta sexu identitateari buruzko ikerketa akademikoan, etimologikoki mugen gainditzea esan nahi duelako baina ezer zehatzari erreferentzia egin gabe, bere denotazioei buruzko eztabaida eta berrikuspenerako aukera emanez".

Queer hitzak, sexu jarduerei dagokienean, gay eta lesbiana hitzek baino berrikuntza gehiago eskaintzen du. Hala ere, unibertsitate alorretik kanpo, queer hitzak sexualitateari erreferentzia egiten dionean, gehienetan gay eta lesbianaren sinonimo bilakatzen da edo batzuetan gay, lesbiana eta bisexualarena eta gutxitan gay, lesbiana, bisexual eta transexual hitzena.

Autoizendapena

Queer identitatearen izaera iragankorra dela eta, edozein pertsonari aplikatu dakioke. Izan ere, nor ez da noizbait heterosexualitateak eta genero rolek ezarririko mugen aurrean lekuz kanpo sentitu. Adibidez emakume batek kirolean interesa duenean edo gizon batek etxeko lanetan. Hori dela eta, queer teoriari buruz jarduten duten gehienek queer identitatearen autoizendapenaren garrantzia azpimarratzen dute. Horrela, norbaitek bere burua queertzat duenean, ezin daiteke bere generoa edo sexualitatea ondorioztatu.

Biologia

Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da. Bideoak dituzten artikulu guztiak ikus ditzakezu hemen klik eginez gero.

Judith Butler-ek esentzialismo sexualari egindako kritika azaltzen duen bideoa.

Queer teoriarekiko hainbat kritikoren ustez sexu orientazioa eta sexu sailkapena ezin dira gizarte eraikuntzatzat hartu, hauen arabera badaudelako hainbat froga fisiologiko, genetiko eta soziologiko baieztapen horren aurka, zenbait ezaugarri biologikok (batzuk heredagarriak direnak) sexu jokaeran garrantzi handia dutela hauen aburuz. Gaur egun ez dago joera baten edo bestearen aldeko froga sendorik, nahiz eta zientzialariek dioten giza genomaren eta beste espezien genomaren azterketak gauzak argitzen lagunduko duela.

Baieztapen hauei erantzuteko, hainbatek dio biologian oinarrituta ere badaudela gizon edo emakume bezala sailkatzen hain errazak ez diren pertsonak, adibidez kromosoma sexualen dotazio edo konbinazio atipikoak dituztenak (Klinefelter sindromea [XXY], edo Turner sindromea [X0]). Honek oztopatzen du genotipoen erabilpena bi genero erabat ezberdin bereizteko metodo bezala. Bestalde pertsona intersexuatuek ezaugarri sexual anbiguoak izan ditzakete hainbat arrazoi biologikorengatik.

Generoari buruzko queer ikerketek generoa eta sexu biologikoa elkarrengandik bereiztea dute helburu, besteren artean. Simone de Beauvoir feministaren “ez gara emakume jaiotzen , bihurtzen baizik” baieztapenean oinarrituz, Judith Butler queer pentsalaria izan zen genero eta sexuaren arteko bereizketa hau aurkeztu zuen lehena. Anne Fausto-Sterling biologoak bere lanean azaleratzen du generoen nahasmenari gizarteak dion beldurraren aurrean, nola zientziak eta medikuntzak bilatu dituzten zalantzan jarri ez daitezkeen irizpideak sexu anatomikoa eta genero psikologikoa zehazteko. Bere lanean zalantzan jartzen ditu genero-disforia eta hermafroditismoa sendatzeko egiten diren esku-hartze medikoak.

Teoriaren Arraildura: Unibertsitatea eta Antiunibertsitatea

Praktikak eta konpromiso politikoak garrantzi handia dute unibertsitatetik kanpo burutzen den queer lanean. Izan ere, unibertsitate mailan lantzen den queer teoriak interes gutxi du jarrera militantearentzat, eta horrek kalean jarduten dutenekiko aldentzea ekarri du. Unibertsitatetik at ere testu queer asko ekoizten da auto-afirmazioa eta norberak bere historia kontatzeari garrantzia ematen dion mugimendu honetan. Gaur egun, teknologia berriei esker gai hau jorratzen duen blog ugari agertu da, eta bide batez ebakuntza eta tratamenduen emaitzak erakusten dituzten irudiak eskuragarri ditu komunitate transexualak. Horrela, 90. hamarkadaz geroztik, eragin gehien izan duten queer testuak kaleko militanteek idatzitakoak dira, adibidez Riki Wilchins, Leslie Feinberg eta Kate Bronstein transexualenak.

Riki Wilchinsek Queer Theory, Gender Theory lanean queer-ei buruzko teoria unibertsitarioa arbuiatzen du, honek beti bottom-up erara lan egiten duela esanaz eta queer teoria queer herrikoiei lapurtu diela esanaz. Iritzi hau geroz eta zabalduagoa dago queer mugimenduan, unibertsitate mailan beraiei buruz hitz egiten dela badakiten arren hizkuntza hori ulertzen ez dutelako. Horren adibide da Judith Butler eta beste hainbat queer pentsalarik erabiltzen duten hizkuntza zail eta landuegia, batzuen ustez akademia mailan queer-ak gutxietsiak izatearen ondorioa litzatekeena.

Etorkizuna

Unibertsitate mailako lanari egiten zaion kritikarekin eta talde probokatzaileen (drag queen-ak, drag king-ak...) ekintzen gutxitzearekin, hainbat queer pentsalari queer erresistentziaren analisi berrien bila dabil.

Gaur egun, lan honen zati handi bat literaturan, psikoanalisian eta linguistikan burutzen ari da, baita biologia eta gizarte-zientzien arloan ere. Adibide gisa, Lee Edelman eta beste hainbaten psikoanalisiarekin erlazionaturiko lanak edota Anna Liviaren genero gramatikalaren queer erabilpenari buruzkoa frantses literaturan.

Queer teoria kritiko bat eratzeko lanean hamarkada bat igaro den honetan, badirudi queer identitatea egonkortzen hasia dela. Hala ere, desadostasunak daude genero-ikerketei garrantzia ematen dietenen eta sexualitatean interes gehiago dutenen artean, baita unibertsitate mailan dihardutenen eta kaleko militanteen artean ere. Azkenik, queer-en eta bigarren olatuko feministen artean ere hausturak badirau; badago feminismoaren hirugarren olatua errebindikatzen duenik, baita queer teoriak post-feminismoa ekarri duela dioenik ere.

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Queerekintza

Datuak: Q658022

Bibliografia

Gabilondo, J. 2012: "Ikasketa eta teoria Queer-ak" in Alaitz Aizpuru(koord.), Euskal Herriko pentsamenduaren gida, Bilbo, UEU 2012. ISBN 978-84-8438-435-9