Wikipedia

Marco Polo

Marco Polo (1254ko irailaren 15a - 1324ko urtarrilaren 8a) veneziar bidaiari eta merkataria izan zen. Aita Nicolò eta osaba Maffiorekin batera, Zetaren Bideari jarraituz[1][2] Txinara ailegatu ziren mendebaldarren artean lehenetarikoa. Asia, Persia, Txina eta Indotxinan zehar bidaiatu zuen 1271tik 1295era bitartean. Bere bidaiak kontatu zituen Rustichello da Pisak idatzitako Munduaren deskribapena (Divisament dou monde) liburuan. Liburuak beste izen batzuk ere badauzka, hala nola Munduko Mirarien liburua (jatorrizko frantsesezko izenburua Livres des merveilles du monde) Milioia (italierazko Il Milione) edota Marko Poloren Bidaien liburua..

Marco Polo

Bizitza
JaiotzaVenezia, 1254ko irailaren 15a
Herrialdea Veneziako Errepublika
HeriotzaVenezia, 1324ko urtarrilaren 8a (69 urte) (69 urte)
Hobiratze lekuaSan Lorezo eliza
Familia
AitaNiccolò Polo
Ezkontidea(k)Donata Badoer (en) Itzuli  (1300 (egutegi gregorianoa) -  1324)
Seme-alabak
Familia
Hezkuntza
HizkuntzakVeneziera
italiera
Jarduerak
Jarduerakmerkataria, esploratzailea, diplomazialaria, enbaxadorea, world traveler (en) Itzuli, idazlea, bidaiaria, ekintzailea eta oroitzapen-idazlea
Lantokia(k)Yuan eta Txinako Herri Errepublika
Lan nabarmenak
Marco Poloren erretratu bat, XVI. mendean

Venezian sortu zen eta merkataritza ikasi zuen. 1271n, 17 urte zituela, bere aita Nicolorekin eta osaba Maffiorekin Asiara joan zen (haiek 1269an itzuli ziren Asiatik), eta Kublai Khanen, mongoliar enperadorearen, zerbitzura jarri zen. Hogei bat urtez, hainbat mandatu ofizial bete zituen han, eta bidaia diplomatiko ugari egin zuen Birmaniara, Indiara, Indonesiara, Sri Lankara edota Indotxinara[3][4]. Yuan Dinastiaren Txinan[5] gaindi ere asko ibili zen, eta Europan ezagunak ez ziren gauza asko ikusi zuen[6]. Hogei urte geroago etxerako bidea hartu zuen, misio diplomatiko bat zela eta.

1291n, Marco Polok, aitak eta osabak proposatu zuten Mongoliako Kököchin printzesa laguntza Persiara joatea. Hara iritsi ziren 1293an, eta printzesa han utzi ondoren, Konstantinoplarantz jarraitu zuten, eta gero Veneziara itzuli ziren, 1295ean[6].

Italiara itzuli zen 1295ean, 26 urteko bidaia baten ondoren, eta hurrengo urtean Venezia eta Genovaren arteko itsas gerran parte hartu zuen. Gerra horretan, Genovatarrek preso hartu zuten. Kartzelaratzean, Rustichello Pisakoa ziegakideari Kublai eta Ekialdeko Estatuen deskribapena eman zion. Bertsio eta itzulpen asko ezagutu dituen eskuizkribu hau ia ezinezkoa da jatorrizko egoera berreraikitzea. Hala ere, badirudi lehenbizi frantses-veneziar hizkuntzan idatzi zela.

Marko Polo ez zen izan mongoliar enperadorearen gortera iritsi zen lehen europarra, baina lehena izan zen Txinako errealitatea deskribatzen, hala nola diru-papera. Tibeteko lamaseriak ere deskribatzen ditu, eta ordura arte ezezaguna zen Japoniaren (Cipango) existentzia aipatzen du. Batzuek diote Marco Polok ekarri zuela bolbora Europara.

Haren kontakizunak eragina izan zuen Cristobal Colonengan eta beste bidaiari batzuen artean[7]. Kataluniako atlasa eta Fra Mauroren mapa haren kontakizunaren aitortzan oinarritzen dira hein batean.

1299an atera zen espetxetik, eta merkatari aberats bihurtu zen. Ezkondua eta hiru alaben aita zela, 1324an hil zen, eta Veneziako San Lorenzo elizan dago lurperatua.

Bizitza

aldatu
 
Corte Seconda del Milion, Venezian

Sorlekua eta familia

aldatu

Aita bidaiaria

aldatu

Marco Polo 1254 inguruan jaio zen Venezian, Veneziako Errepublikako hiriburuan[8][9][10]. Ekialde Hurbilarekin merkataritza harremanak zituen familia bateko semea zen, eta 15 edo 16 urte zituenean ezagutu zituen aita eta osaba, Txinatik etorri zirenean, hain zuzen. Niccolò Polo bere aitak Venezian zeukan etxea. Marcoren ama haurdun utzi zuen, Maffeo Polo anaiarekin Asiara bidaiatzera abiatu aitzin. Italiara itzuli ziren “Veneziara itzultzeko eta bere etxea bisitatzeko” asmoz, Marco Poloren bidaiak liburuan agertzen denaren arabera. Itzuli zirenean, ordea, Niccolò Polo ohartu zen haren emaztea hila zela, eta Marco izeneko hamabost urteko seme bat utzia zuela[11].

Marco Poloren aitatxi, Andrea, Venezian bizi zen, San Felice elizaren inguruan, eta hiru seme zeuzkan: Marco zaharrena, Maffeo eta Niccolò (Marcoren aita)[12][13]. Baina denak ez datoz bat Marco Poloren genealogia horren fidagarritasunarekin[14]. Marco Poloren osaba zaharrenak (Marco Polo izena zuen, hark ere) dirua utzi zuen Konstantinoplan itsasontzi bat eskatzeko[15].

Veneziako zenbait iturri historikoren arabera, Polo familiaren arbasoak Dalmaziakoak ziren[16][17].

Haurtzaroa

aldatu

Ez dago informazio handirik Marco Poloren haurtzaroaz. Baina ia ziurtzat jotzen da Venezian iragan zituela bere lehen hamabost urteak[15]. Bitarte horretan galdu zuen ama, eta izeba eta osaba batek hazi zuten[18]. Geroago, aita Floradise Trevisanekin ezkondu zen[14]. Marco gazteak merkataritza gaiak eta  atzerriko dibisak ikasi zituen, baita ere kargaontziak erabiltzen[18]. Latina ez zuen ikasi, edo gutxi[19].

"Milione" ezizena

aldatu

Marco Polok bi ezizen bazituen. Batetik, Marco Paulo de confinio Sancti Iohannis Grisostomi[20] (San Giovanni Grisostomo elizbarrutiko Marco Polo)  gisa izendatzen zuten, Veneziako Errepublikako artxiboan.

Marco Polo Milione (milioia, italieraz) edo Messer Marco Millioni (Marco Milioiak jauna) ezizenez ere deitu ohi zuten, bidaiatik itzuli ondoren. Haren liburuaren izenburu osoa hau da: Il libro di Marco Polo detto il Milione (Marco Polo “Milione” ezizendunaren liburua). Giovanni Battista Ramusio XV. mendeko humanistaren arabera, izengoiti hori jarri zioten Veneziara itzuli zenean denbora guztiak aritu zelako Kublai Khanen aberastasuna aipatzen[21]. Baina denak ez datoz bat hipotesia horrekin, haren aitak ere Milione izengoitia zuelako[22]. Luigi Foscolo Benedetto XIX. mendeko hizkuntzalariaren arabera, Milione da Emilione izenaren modu laburtua, eta izengoiti hori erabiltzen zuten Niccolò eta Marcoren familia beste Polo familietatik bereizteko[23][22].

Gaztaroa eta bidaia

aldatu
 
Marco Polo tartaroen jantzian

Veneziatik Akrera

aldatu

1271n, Marco Polo 17 urte zituela abiatu zen ekialderantz, 1269an Txinatik itzuli berri ziren aitarekin eta osabarekin. Akreraino (Israel) nabigatu zuten, eta handik gamelu gainean joan ziren Ormuz portu persiarreraino. Hasieran, zenbait hilabete egon ziren Akren, eta Teobaldo Visconti diakonoarekin (handik gutxira Gregorio X.a Aita Santua izango zenarekin) bildu ziren. Orduan aipatu zioten beren atsekabea hiru urte haietan konklabeak ez zuelako Aita Santurik hautatu (aurreko bidaiaren bukaeran Kublai Khanek Aita Santuari helarazi nahi zion gutun bat jaso zuten, baina ezin izan zioten eman, ez zegoelako Aita Santurik). Handik gutxira, ordea, jakin zuten Teobaldo Visconti hautatu zutela Aita Santu gisa, eta berehala itzuli ziren, harekin biltzeko. Aita Santu hautatu berriak gutun batzuk eman zizkien “Khan handiari” helarazteko. Gutun haietan proposatzen zion mandatari batzuk bidal zitzan Erromara. Gutun haiei indar gehiago emateko asmoz, Tripoliko Guglielmo eta Piacenzako Nicola fraide dominikarrak joan ziren Polo familiarekin[24]. Baina haiek espedizioa utzi zuten Yumurtalıken, gerra lehertzeko zurrumurruek beldurtuta[25].

Txinara

aldatu
 
Marco Polo Kublai Khanenekin
 
Marco Polo Kublai Khanen aurrean. 1863ko margolana

Hango faktoriatik abiatuta, zetaren bideari ekin zioten, iparraldetik. Lur-bideetatik jarraitu zuten bidaia. Mongolia alderik alde igaro ondoren, Xanadura (Txina) iritsi ziren. (Kublai Khanen udako egoitza zegoen han, eta 1272an Kanbaluk hirira berreiraiki zuen, hala nola egungo Pekin hiria). 1275a zen, eta Marco Polok 21 urte zituen[2]. Khan txundituta utzi zuten Marco Poloren adimenak eta apaltasunak. Horregatik, atzerriko mandatari izendatu zuen, Indiarako eta Birmaniarako. Hasieran Txinako harresiaren mendebaldeko muturrean, Ganzhoutik hurbil, egon bide zen zenbait denboraz, eta han ikasi zukeen uigurrera[26]. 15 edo 16 urte eman zuten Kublai Khanen gortean eta zenbait kargu izan zituen han. Annama, Tokina, Indiara eta Persiara joan zen, Kublai-Khanen enbaxadore. Malaysia, Sumatra, Sri Lanka, India[3][4]. Horrez gain, Marco Polok Khani kontatzen zizkion bidaian zehar ikusitako guztiak. Txinako lurretan ere asko ibili zen[6].

Itzulerako bidea

aldatu

Khanek maiz uko egin zien Europara itzultzeko eskaerei, erranez haien konpainia gustuko zuela eta guztiz baliagarriak zitzaizkiola[27]. Baina 1291n baimena eman zien, haien ardurapean utzi zielako Kököchin printzesa mongoliarra Persiara eramatea, han, Arghum Khanekin ezkon zedin[2][28]. Bidean, euriteengatik, bost hilabetez geldirik egon behar izan zuten Perlaken, Sumatra uhartearen iparraldean. 1293ko udaberrian iritsi ziren Ormuzera, eta hainbat hilabetez egon ziren Persian[29]. Printzesa hara eraman eta han utzi ondoren, Europarako bidean jarraitu zuten, Konstantinoplaraino. Trebizondan zeudela, aldiz, bere ontasunen zati bat lapurtu zioten, itxura batean genoarren eraginpean zeuden batzuek[26]. Geroago, etxera itzultzea erabaki zuten. Veneziara itzuli ziren 1295ean, 24 urteren buruan, ontasun eta altxorrez beteta. Orotara, 24.000 kilometroko bidea egin zuten[18].

Itzulera eta espetxealdia

aldatu

Itzulera

aldatu

Marco Polo 1295ean itzuli zen Veneziara, harribitxi andana batekin. Mende laurdenez falta egon ondoan, hirukotea erabat itxuraldatuta zegoen. Zenbait kondairaren arabera, Marco, Niccolò eta Maffeo Polok beren familiari eta lagunei afari handi bat eskaini zieten, eta Marcok soinean zeramaten tartaroen jantzietako josturak desegin zituen, handik harribitxi andana bat ateratzeko[30].

Atxiloketa

aldatu

Garai hartan, Venezia gerran zegoen Genovako Errepublikaren aurka[31]. Polok katapulta bat zeukan galera baten gidaritza hartu zuen[32] gerrara joateko. Itxura guztien arabera, 1296an, genoarrek harrapatu zuten Mediterraneo itsasokan izandako borrokaldi batean, Anatoliako itsas-bazterrean, Adanaren eta Iskenderungo golkoaren[33] artean. Horrek gezurtatuko luke Polo Dalmaziako inguruetan, Curzolako guduan (1298ko irailean), harrapatu zutela dioen teoria (XVI. mendeko teoria hori Giovanni Battista Ramusioren teoria)[34]. Handik, Genoako espetxera eraman zuten. Hiru urte iragan zituen espetxean.

Espetxean

aldatu

Espetxean zegoela, Rustichello Da Pisa ziega-kideari xehe-xehe diktatu zion bidaien kontakizun xehea[18]. Hark oïl hizkuntzaz eta italieraz idatzi zituen Polotarren ibiliak. Haren istorioak eta Txinan bildutakoak jarri zituzten liburuan. Marco Polok aitari eskatu zion bidaian bete zituen ohar-liburuxkak kartzelara igortzeko[35].

Merkataritzan aberasten

aldatu

Polo 1299ko abuztuan atera zen kartzelatik[18], Genova eta Veneziaren arteko bake itunaren ondoren, eta Veneziara itzuli zen, aitak eta osabak bitartean erosi zuten jauregi handi batera. Jauregia San Giovanni auzoan zegoen. Hura erosi ahal izateko, Polo familiak merkataritzan lortutako etekinak eta harribitxiak erabili zituen (Polo etxea sute batek suntsitu zuen 1598an; etxe haien orubean dago eraikita Malibran antzokia). Beren langintzan jarraitu zuten, eta Marco Polo merkatari aberats bihurtu zen. Marco eta haren osaba Maffeok beste espedizio batzuk pagatu zituzten, nahiz eta berak ez ziren Veneziatik atera.

Marco Poloren aita Niccolò 1300. urtea baino pixka bat lehenago hil zen. Marco 1300ean ezkondu zen Donata Badoèr Vitale Baodèr merkatariaren[36] alabarekin. Hori alaba eduki zituzten: Fantina, Bellala eta Moreta[37][38].

Liskarretan

aldatu

1305ean, Marco Poloren izena agertu zen zergen ordainketari lotuta izandako istiluei buruzko dokumentu batean[14]. 1300ean parte hartu omen zuen gobernu aristokratikoaren kontrako oldarraldietan, eta heriotza zigorretik libratu omen zen. 1310ean ere parte hartu omen zuen Bajamonte Tiepolo eta Marco Querinik bultzatutako beste liskar batzuetan, Jacobello eta Francesco Poloren ondoan[14].

Herentziak

aldatu

Marco Poloren izena agertu zen bere osaba Maffeoren testamentuan, 1309an. 1319ko beste dokumentu batean agertzen da haren aita zenaren hainbat ontasunen jabe bihurtu zela. 1321ean bere emaztearen familiaren ontasunen zati bat erosi zuen, beste dokumentu baten arabera[14].

Heriotza

aldatu

Marco Polo 1323an gaixotu zen, eta 1324ko urtarrilaren 8an hil zen, bere ohean. Veneziako legearen arabera, nekez ziurta daiteke 8an ala 9an hil zen, eguna eguzkia sartzean bukatzen zelako. Beraz, urtarrilaren 8ko eta 9ko ilunabarren arteko tartean hil zen. Biblioteca Marciana liburutegiak dauka testamentuaren jatorrizko bertsioa, eta hark dio testamentua 1324ko urtarrilaren 9koa zela, eta Marco Polo 1824ko ekainean hil zela[39]. Testamentuaren arabera, 10.000 dukat zeuzkan, erran nahi baita ez zela Veneziako merkatari aberatsenetako bat[26].

Poloren testamentua idazten laguntzeko, familiak Giovanni Giustinani San Procoloko apaizarengana jo zuen. Elizak, legez, Poloren ontasunen zati baterako eskubidea zeukan. Marco Polok onartu zuen ontasun hori ematea, eta San Lorenzoko komentuari ere diru kopuru bat emateko eskatu zuen, han nahi zuelako ehortzia izan, aita bezala. Bestalde, Asiatik ekarri zuen esklabo tartaro bat libratu zuen[40], eta 100 lira eman zizkion.

Bere beste ontasunak eta jabetzak pertsonen eta Veneziako erlijio eraikuntzen artean banatu zituen. Harekin zorrak zituen koinatari 300 lirako zorra barkatu zion. San Giovanni komentuari, San Polo elizari eta Benvenuto fraideari ere barkatu zizkien haien zorrak. Bestetik, Giovanni Giustinani apaizari 220 solido (txanpona) emateko eskatu zuen, notario lanak egiteagatik[29].

Testamentua ez zuen Polok berak izenpetu, baina orduan indarrean zegoen “signum manus” legearen arabera, nahikoa zen dokumentua eskuz uki zezan, juridikoki baliozkoa izan zedin[39].

Testuinguru historikoa

aldatu

Marco Poloren garaian, Europako merkatua hiruki sistema batekoa zen. Batetik, Ekialdeko luxuzko produktuak (zeta, espeziak) zeuden, nagusiki. Produktu haiek Zetaren bidetik barna zeharkatzen zituzten Erdialdeko Asia eta sarrazenoek kontrolatutako lurraldeak. Merkatari italiarrek erosten zituzten, hala nola veneziarrek, genovarrek eta pisatarrek. Haiek etekin handiak lortzen zituzten produktu haiek Europan berriz saltzen zituztenean. Horregatik, Veneziak eta Italiako beste portu batzuek garrantzia handia lortu zuten, eta merkantzia politika oldarkor bat hasi zuten, bide komertzialak esploratzeko.

Garai hartako Venezia

aldatu

Behe Erdi Aroan, Veneziako Errepublika Mediterraneoko potentzia handia zen. Dalmaziako kostaldea eta barnealdea kontrolatzen zituenez, Ekialdearekiko merkatu zabala garatu ahal izan zuen. Horren ondorioz, kontsulatuak eta merkataritza koloniak jarri zituen Mediterraneo ekialdean. Horrez gain, gurutzadak lagundu zituen, islamaren aurka egiteko. Bestalde, Gatazka luzea izan zuen Genovaren kontra, merkatuan nagusi izateko lehiak bultzatuta.

Mongolen inperioa

aldatu

Mongolen Inperioa Genghis Kanek jarri zuen, 1206an. Hainbat barne borrokaren ondoren, mongolen tribuak batu zituen bere aginte pean. Horrek eragin zuen inperioaren zabalkundea: Txina, Asia Erdialdea eta Errusia konkistatu zituzten, eta Irak, Siria eta Anatoliaraino ere iritsi ziren. Mongolen inperioa Europako mugaraino iritsi zenean hasi zen europarren interesa Mongoliarekiko. Mongolek Bagdad arpilatu zuten, eta gurutzadetan kristauen kontra borrokatu ziren errege musulmanak menean hartu.

Errusiaren konkista sendotzeko, Erdialdeko Europan eta Ekialdeko Europa osoan sartu ziren. Gisa hartan heldu ziren, une batez, Dalmaziara. Ordu hartan, veneziarrek kontrolatzen zuten, eta horri esker jarri ziren harremanean mongolak eta veneziarrak.

Europaren ezagutza Ekialdeaz

aldatu

Europak Ekialdeaz ezagutzen zuena Ekialde Hurbilerainokoa zen bakarrik. Handik harago zegoenari buruzko informazio apurrak, nahasiak eta mistifikatuak ziren. Harreman komertzialak persiarrekin eta arabiarrekin izaten zituzten, eta haiek ziren urrunagoko eremuekiko bitartekariak.

Europarrek musulmanen aurkako aliatu gisa ikusi zituzten mongolak. Negozioak egiten hasi ziren haiekin, eta ebanjelizazioa errazteko laguntza ere ikusi zuten haiengan. Marco Poloren aurretik, hainbat misiolari joan ziren, besteak beste Giovanni da Pian del Carpini.

Aurretik ere harremanak izan omen zituzten erromatarrek eta Txinako Inperioak, eta lehenago ere, Zetaren Bidearen bitartez. Erromak informazio asko zeukan Txinaz, askotan bidaiatu zutelako gune hartara.

Marko Poloren bidaiak

aldatu
 
Marko Poloren bidaiak
Artikulu nagusia: «Marko Poloren bidaiak»

Aitaren eta osabaren bidaia

aldatu

Merkatua eta politika

aldatu

Marco Poloren aita, Niccolò Polo merkataria, aberastu zen Ekialde Hurbilarekiko merkatuari esker, eta prestigio handia lortu zuen[14][41]. Semea sortu aitzin joan zen, Maffeo anaiarekin batera, merkataritza bidaian[18][41]. 1255ean harribitxiak erosi zituzten Konstantinoplan eta Krimean (haien anaia han bizi zen). Ondoren, Errusiako khanaren gortean saldu zituzten, Volga bazterrean. Han egon ziren urtebetez. Gero, Bukhararaino joan ziren (Erdialdeko Asiako hiriburua zen, garai hartan), eta han egon ziren hiru urtez. Kubilaiko edo Ilkhanerriko ikerlari-mezulari batek proposatu zien khan handiarengana joateko, europar gisa.

Pierre Racine historialariak ez du uste bidaia haien benetako helburua komertziala zenik soilik, gurutzaden garaia zelako. Haren ustez, litekeena da, merkatu interesez gain, helburu politikoak ere zituztela. Haien aurretik,  Giovanni da Pian del Carpini, Gilen Rubruckekoa eta Andrés de Longjumeau joan ziren herrialde hari buruzko informazioa jasotzera. Mendebaldekoen helburua zen hitzarmenak egitea mongolekin[26].

Mongoliara bidean

aldatu

1260an, bi anaiak Konstantinoplako auzo veneziarrean bizi ziren, artean Inperio latindarreko hiriburua zena. Hainbat faktoria zeuzkaten han.

Aldaketa politikoa zetorrela usaindua zuten, eta haien ontasunak eta harribitxiak saldu eta handik joan ziren[14]. Haien intuizioa bete zen, 1261ean Mikel VIII Palaelogo Nizeako inperioko buruzagiak Konstantinopla hartu zuen eta auzo veneziarra erre. Jatorri veneziarreko biztanleak atxilotu zituen eta itsutu[42]. Beste asko hil ziren Egeo itsasoko beste veneziar kolonietara ihes egiteko ahaleginean, haien txalupa beteegiak hondoratu zirelako.

Niccolò eta Maffeo Polo Erdialdeko Asiako merkatuaren bila abiatu ziren, eta Soldaiako faktoria txikia hartu zuten Sudaken, Itsaso Beltzaren bazterrean, Laugarren Gurutzadaren bitartez zabaldu zena mendebaldeko merkatarientzat[43].

Geroago Txinara heldu ziren, eta Kubilai Khan ezagutu zuten. Khanek Txinaren eta Europa kristauaren arteko merkatuaren monopolioa eskaini zien, eta horren ordainez eskatu zien ehun bat jakintsu eta artista bidal zitzaten kristauen Inperioa ilustratzeko. Aita Santuari mezu bat helarazteko ardura zeukaten, hark, 1250etik hara, Txinako tribu horietan (Mendebaldekoek tartaroak deitzen zituzten, garai hartan) ikusten baitzuen Islmaren kontra borrokatzeko aliatu aukera bat.

Marco Poloren bidaiak liburuaren arabera, Asiaren zati handi bat zeharkatu zuten, eta Kublai Khan mongoliar buruzagi eta Yuan dinastiaren sortzailearekin bildu ziren[44].

Asiarako itzulera prestatzen

aldatu

Ez dago argi Niccolò eta Maffeo Kubilaien egon ziren 1265ean edo 1266an, ala Xanadun bildu ziren Kublai Khanekin. Hain zuzen, Khanek, Mendebaldeari zegozkion gaiak Xanaduko udako egoitzan lantzen zituen. Ez ziren luzaroan egon han, hainbat eginkizun eman zizkietelako: Inperio Mongolaren enbaxadore gisa bidali zituzten Aita Santuarengana. Mediterraneora itzuli zirenean, Aita Santua hil berria zen, eta hiru urte iragan ziren berria aukeratu artean.

Asiara itzuli zirenean, Marco gaztea lagun, ezin izan zituzten ehun jakintsu eraman berekin. Horren ordez, Jerusalemgo olio santua (Jesu Kristoren erreplikatzat hartzen dena) eraman zuten, itxura guztien arabera Marcok berak soinean zeramana. Kublai Khanek mandatariak bidali zituen haiengana, beharbada kristautasunaren ohoretan. Kublairen kide asko kristau siriakoak ziren.

Marco Poloren Ibilbidea

aldatu

Ibilbide zehatza egitea zaila da hainbat arrazoirengatik. Lehenik eta behin, narrazioaren helburua ez da bidaiako egunkari bat ematea, baizik eta irakurleari bere arrarotasunagatik interesatzen zaizkion bistako gauzen deskribapena. Testu idatzi batean, gertaerak gertatu eta hogei urte baino gehiagora, zehaztasunik ezak oso ulergarriak dira. Azkenik, zeharkatutako hiri asko desagertuta egon daitezke, edo izen aldatua ikusi dute, batzuetan hainbat aldiz, Txinan gertatzen den bezala: Quinsai gaur Hangzhou du izena; Campision Kan-tcheou bihurtu da eta ondoren Zhangye; Sing-acion Shachou izan zen eta gero Dunhuang; Carcan Shaccihe bihurtu da; Ciarciam Qiemo da gaur egun; Quengianfuk King-tchao izena hartu zuen Xi'an bihurtu aurretik[45]

Hau da hainbat egilek proposatutako mapa hau da:

Marko Poloren liburua

aldatu

Marco Poloren bidaiak kontatzen dituen liburuari Devisement du Monde (1298) izenburua eman zion Rustichello da Pisak, baina ondorengo argitalpenetan Il milione (Miloia) izena izan zuen. Ekialdeko herrietako ohiturak, geografia eta etnografiari buruzko lehen dokumentazio xehetzat hartua da Marco Poloren liburua. XVI. mendean Italian zehar zabalduak zeuden Il milione liburuaren eskuizkribuak, eta arrakasta handia izan zuten hango kontakizunek. Jatorrizko liburuaren kopiarik ez da. 140 bat aldaera bildu dira dozena bat hizkuntzatan, eta desberdintasun ugari da batetik bestera. Marco Poloren berrien sinesgarritasuna zalantzan jarri da askotan, baina ikusi eta entzun zuena kontatu zuela uste da.

Marco Poloren liburuak batez ere kontatzen du Kubilai Khanen inperioa nolakoa zen. Liburuak aipatzen ditu Errusia, Erdialdeko Asia, Iran eta Afganistan, Kubilai Khan zelako hango lurretako gobernatzailea. Japonia, Vietnam eta Birmania aipatzen ditu Kubilai Khan enperadoreak armada igorri zuelako leku haietara. Sri Lanka, India eta Madagaskar hegoaldea ere aipatzen ditu: enperadoreak mandatariak bidaltzen zituen hara, haien mendekotasuna lortzeko asmoz. Indiako ozeanoko, Indiako, Arabiako eta Afrikako kostaldeaz ari zenean, Txinak hara igortzen zituen merkantziengatik izan zen. Hots, Kubilai Khan zen liburuaren gai zentrala. Horregatik, zenbait eskuizkributan Khan Handiaren liburua izenburua jarri zen[47].

Horrez gain, liburu horretan ere bilduta daude Marco Polok enperadoreari kontatzen zizkion istorioak; behatzaile eta narratzaile gaitasun handiak erakutsi zizkion Khani. Hain zuzen, Khan kexatzen zen bere mandatariak beren eginkizunaz bakarrik mintzatzen zitzaizkiola, eta ez ziotela deus berezik kontatzen joaten ziren herrialdeetako ohiturez eta ezaugarriez. Horretaz jabeturik, Marco Polok arreta handia jarri zuen bisitatzen zituen herrialdeetako hainbat gauza ikasteko, gero Kubilai Khani kontatu ahal izateko[48].

Historialari batzuen arabera, liburu hori entziklopedia bat zen edo geografia bat. Beste batzuen ustez, aldiz, Kubilai Khanen kronika liburu bat, printze ispilu bat edo merkatari liburu bat[49][50]. Eta badira erreportajetzat jotzen dutenak ere[26].

Bertsio zaharrenak

aldatu

Ez dago jatorrizko bertsioa zein zen ziurtatzeko modurik, lehen eskuizkribuen arteko diferentzia nabarmenak badirelako. 150 bat ale badaude hainbat hizkuntzatan. Inprenta asmatu aurretik, ohikoa izaten zen akatsak egitea aleak kopiatzerakoan edo itzulpenak egiterakoan. Horregatik dago ezberdintasun ugari ale batetik bestera[51][52]. Dagoen eskuizkribu zaharrena italiera kutsu handiko antzinako frantsesezkoa da[53]. Badago beste bertsio zahar bat ere, hala nola Giovanni Battista Ramusio italarriaren itzulpena (1559an inprimatua) eta Toledon (Espainia) dagoen XV. mendeko latinezko bertsio bat. Antzinako frantsesezko beste bertsio bat, 1350ekoa, Suediako Liburutegi Nazionalean dago[54].

Bertsio zaharrenetako bat da Iter Marci Pauli Veneti, Francesco Pipino fraide predikariak 1302an latinera egindako itzulpena, Marco Veneziara itzuli eta urte gutxira. Kontuan hartuta garai hartan latina zela kultura hizkuntza zabalduena eta autoritatea zeukana, uste da Rustichelloren testua latinera itzuli zutela Predikarien Ordenaren borondatez. Horri esker, liburua Europa osora zabaldu zen[55].

Geroztik atera diren eta gaur egun ezagutzen diren edizioak hainbat bertsio eta itzulpenen artean osatutakoak dira, adibidez R.E. Latham-ek ingelesera itzulitakoa 1958an[56]. Bertsio guztiek, halaber, ez dute luzera bera. Adibidez, Toldoko katedraleko liburutegian aurkitutako latinezko bertsioaren itzulpen bat, Paul Pelliot eta A.C. Mouleem 1938a ingelesera itzulitakoa, beste bertsioak baino P luzeagoa da[57].

Itzulpenak

aldatu

Liburua Santaellak itzuli zuen gaztelerara, 1503an. Bertsio hartan oinarrituta, John Frampton-ek ingelesera itzuli zuen 1579ean[58].

Narrazioa

aldatu

Liburuaren hitzaurreak deskribatzen ditu Marco Poloren aita eta osaba, Berke Khan printzearen bizilekua zen Bolgharrera iristen. Urte bat geroago, Ukekera joan ziren[59], eta handik Bukharara. Han jaso zuten Kublai Khanekin biltzeko gonbidapena. Hura ez zen sekula bildu europarrekin[60]. 1266an iritsi ziren Kublai Khanen egoitzara, Dadura (gaur egungo Pekin). Kublaik hainbat galdera egin zizkien Europako sistema juridikoaz eta politikoaz[61]. Aita Santuaz eta Erromako elizaz ere galdetu zuen[62]. Elkarrizketaren ondoren, Aita Santuari emateko gutun bat utzi zien, Zazpi Arteak (gramatika, erretorika, logika, geometria, aritmetika, musika eta astronomia) ezagutzen zituzten ehun kristau bidaltzeko eskatuz. Baina Klemente IV.a Aita Santua 1268an hil zen, eta tarte luzez ez zutenez haren ordezkoa izendatu, itzulera bidaia atzeratu zen. Niccolò eta Maffeo Polo Veneziara itzuli ziren. Marcok, 15 edo 16 urte zeuzkala, orduan ezagutu zuen aita.

1271n abiatu ziren berriz Asia aldera, Marco Polorekin batera. Akreraino nabigatu zuten, eta handik gamelu gainean abiatu ziren Ormuzeko porturaino. Handik itsasontziz joan nahi zuten Txinara, baina hango ontziak ez zeuden egoera onean, beraz lurreko bideetatik jarraitu zuten, zetaren bidean barrena.

Bidai hartan, une batez, merkatari ibiltarien karabana batekin batu ziren. Baina gaizkile batzuek karabana hari eraso egin zioten, harea ekaitza batez baliatuta. Polotarrek lortu zuten borrokatzea eta ihes egitea ondoko hiri batera, baina erasoan karabana hartako kide asko hil ziren eta beste asko esklabo hartu zituzten[63].

Liburuaren gainerako zatietan, Marco Polok Txinan eta Birmania hegoaldean egindako hainbat inperio-bisitari buruz idatzi zuen[64]. Polotarrek Mongoliako auzitegiaren errespetua lortu zuten, eta horregatik Kublai Khanek atzera bota zuen itzultzeko eskaria. Polotarren kezka, ordea, segurtasunez itzuli ahal izatea zen, pentsatuz Kublaien balizko heriotza baten ondoren, haren etsaiek aurka egingo zietela.

1292an, Pertsiako subirano Kublaien iloba txikiak ordezkariak bidali zituen Txinara, harentzako balizko emazte bat aurkitzeko eskatuz. Polotarrak haiekin itzuli ziren Pertsiara. Singapurreko porturantz nabigatu zuten[65], gero Sumatrara joan ziren[66] eta handik Jaffnako Point Pedro portura. Azkenik, Arabiako itsasoa zeharkatu zuen, Ormuzera heltzeko.

Itzulera bidaiak bi urte iraun zuen. 600 lagunek bidaiatu zuten, baina haietatik 18 baizik ez ziren atera bizirik (Polotarrak barne)[67]. Ezkontza jaian egon ziren eta handik joan. Ormuzetik lur-bidez joan ziren Trebizondeko portura (oraingo Trabzon), Itsaso Beltzaren bazterrera[18].

Marco Polo Txinan

aldatu

Txina barruko bidaiak

aldatu

Marco Polo hainbat tokitan ibili zen 1271tik 1295era, Mongoliako enperadorearen ordezkari gisa. Haren aginduei erantzuten zien, eta ez zen Mongoliako gobernuaren edo administrazioaren menpeko edo ordezkari. Hauek izan ziren bere misioak:

   •    Ganzhou-ra (oraingo Zhangye) joan zen, mendebaldera. Kubilai Khanek hara igorri zuen “errege arteko auzi garrantzitsu batzuetarako mezulari gisa, oso-oso urruneko lur batera, Caregian izeneko hirira”. Sei hilabete eman omen zituen haraino iristen. Han ikusi zuen berrikuntza oro adi jarraitu zuen, gero enperadoreari txosten zehatza egin ahal izateko. Horri esker “Marco Polo jauna” deitua izatea lortu zuen[68][69].

   •    Bigarren aldiz joan zen Ganzhou-ra; aldi hartan, osabarekin. Urte batez egon zen han, Harresi Handiaren mendebaldeko muturrarekin muga egiten duen hirian[70] (Liburua 61).

   •    Yangzhou-ra joan zen, eta hiru urtez egon zen han. Hiri hura mongoliarrek konkistatu berria zuten, eta Marco Polok hartu zuen hango gobernatzailearen lekua[71][68].

   •    Hangzhou-ra joan zen Quinsayko portuko finantza kontrola egitera, ziurtatzeko diru-zainak ez zirela enperadorea engainatzen ari[72].

   •    Indiara joan zen, baina Marco Polok ez zuen xehetasunik eman bidaia hari buruz.

   •    Yunnan-era (Txinako hego-ekialdera) joan zen, beharbada, baina ez da baieztatua.

   •    Tibet-era joan zelako ustea ere badago, hango ohiturak, erlijio errituak eta tenplu budistak deskribatu zituelako.

   •    Vietnamera, Birmaniara eta Indietara joan zen enbaxadore gisa, itsaso bidez. Bi urteko ibilbidea izan zen.

   •    Printzesa bat lagundu zuen Iranera, eta Europako estatuei mezu bat eramateko ardura izan zuen[73]. Halaber, bidaia hura izan zen Italiarako itzulera bidaia.

Marco Polo Sichuanera[74] (Lib 115), Birmania barnealdera[75] eta Yunnan-eko ibarretara[76] ere joateaz gain, Txinako hegoaldeko eskualdeak ere bisitatu zituen. Txinako bazter guztiak ezagutu zituen, bai kostaldeko hiri jendetsuak, ipar-mendebaldeko lur lehorrak edota erdialdeko ibar baztertuak[45].

Merkantziekiko interesa

aldatu

Marco Polok arretaz jaso zituen bidaietan zehar ikusi zituen ohiturak[77], teknologiak eta materialak.

Batetik, bere liburuan, xeheki deskribatu zituen Mongoliako auzi politikoak eta ekonomikoak, posta zerbitzua, dirua, prezioak eta abar. Diru-paperei aukera izugarria ikusi zien. Hango enperadoreak metal preziatuak, harribitxiak, urrea eta zilarra jasotzen zituen eta billetetan ordaintzen zituen[78]. Ikatzaren eta amiantoaren erabilera ere deskribatu zuen. Indian behientzat zaukaten errespetuaren berri ere eman zuen[79].

Marco Polok interes berezia zeukan harribitxiengan. Persian turkesak[80] ezagutu zituen, Afganistan iparraldean lapis lazuli harri urdin biziak[81] eta errubi gorri diztiratsuak[81]. Sri Lankako lurretan ere aurkitu zituen errubiak[82], zafiroak[82], topazioak[82] eta ametistak[82]. Indian, aldiz, perlak aurkitu zituen[83].

Halaber, espeziak interesez bilatu zituen. Kanela[84], jengibrea eta antzekoak[85], intxaur muskatuak[86], azafraia[87], piperbeltza edota, iltzea[84]. Hainbat oihal mota ere deskribatu zituen, haiek ekoizteko hango teknikekin batera.

Marco Poloren lana ez zen etnografo lana, hala ere. Merkatari senarekin egiten zituen ikusten zituen lekuen deskribapenak. Bisitatzen zituen herrietako biztanle kopuruak, diru-sarrerak eta zergak aipatzen zituen beti. Bere liburuko 234 kapituluen erdietan deskribatzen zituen herriak, hara iristeko distantziak, hango ekoizpenak eta ekoizpen haien balioa[88].

Ikerlari lanak

aldatu

Yuan dinastiaren urtekari ofizialen arabera, 1277an, “Po-lo izendatu zuten ikerlari pribatu”[89]. 1282an, Mongoliako Lehen Ministro Ahmad Fanakati erail zuten, eta Kubilai Khan berehala joan zen Xanadu hiriburura, eta Marco Polori eta beste kargudun batzuei eskatu omen zien zaldiak har zitzatela eta joan zitezela Pekinera, ikerketa egiteko eta errudunak aurkitzeko. Hilabete baten buruan, Marco Polok argitu zion Ahmad-ek zenbat krimenetan parte hartu zuen. Enperadoreak, orduan, ministroa hil zutenak errugabetu zituen[90].

Ez dago erabat frogatuta Txinako dokumentu horietan agertzen den pertsona Marco Polo bera zela[91], baina Marco Poloren bidaietako kapitulu batean xeheki azaltzen dira Ahmad Fanakatiren hilketari buruzko xehetasunak.

Marco Polo harribitxi askorekin itzuli zen sorterrira. Ez zuen argitu merkantzia bidez aberastu zela. Itxura guztien arabera Kubilai Khanek berak egiten zizkion oparien bidez aberastu zen.

Oroigarriak

aldatu
 
Italiakok billetea, 1982an kaleratua, Marco Poloren erretratuarekin.

Marco Polo ardia, Ovis ammonen azpiespeziea, esploratzaileren izena jarri zioten,[92] izan ere Pamir Mendiak igaro zituenean deskribatu zituen 1271ean. .

Veneziako aireportuak bere ibilbide zena darama, Venezia-Marco Polo aireportua.[93]


Filmak

aldatu

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ (Ingelesez) «BBC - History - Historic Figures: Marco Polo (c.1254 - 1324)» www.bbc.co.uk (Noiz kontsultatua: 2020-05-20).
  2. ↑ a b c (Ingelesez) Says, Bob. (2013-11-29). «Marco Polo Biography - Life of Italian Explorer» Totally History (Noiz kontsultatua: 2020-05-20).
  3. ↑ a b Rongguang Zhao, Gangliu Wang, Aimee Yiran Wang. A History Of Food Culture In China. 94. orr.
  4. ↑ a b Christopher Kleinhenz. Routledge Revivals: Medieval Italy (2004): An Encyclopedia - Volume II. 923. orr.
  5. ↑ Benedetto, Luigi Foscolo (1965). "Marco Polo, Il Milione". Istituto Geografico DeAgostini.
  6. ↑ a b c (Ingelesez) «Marco Polo: Great Explorers Of The World» WorldAtlas (Noiz kontsultatua: 2020-05-20).
  7. ↑ Landström, Björn (1967), Columbus: the story of Don Cristóbal Colón, Admiral of the Ocean, New York City: Macmillan
  8. ↑ (Ingelesez) «Marco Polo | Biography, Travels, & Influence» Encyclopedia Britannica (Noiz kontsultatua: 2020-05-20).
  9. ↑ William Tait, Christian Isobel Johnstone (1843), Tait's Edinburgh magazine, Volume 10, Edinburg.
  10. ↑ Hinds, Kathryn (2002), Venice and Its Merchant Empire, New York
  11. ↑ (Gaztelaniaz) Polo, Marco. (1999). Viajes de Marco Polo; (traducción por María de Cardona y Suzanne Dobelmann). [Viajes de Marco Polo] (Noiz kontsultatua: 2020-05-20).
  12. ↑ Bergreen, Laurence.. (2007). Marco Polo : from Venice to Xanadu. (1st ed. argitaraldia) Alfred A. Knopf ISBN 978-0-307-26769-6. PMC 669067078. (Noiz kontsultatua: 2020-05-20).
  13. ↑ Polo, Marco; Lazari, Vincenzio; Pasini, Lodovico. (1847). I viaggi di Marco Polo Veneziano. Venezia [Tipi di P. Naratovich] (Noiz kontsultatua: 2020-05-20).
  14. ↑ a b c d e f g (Ingelesez) «Putopisac Marko Polo» Korcula.net 2019-09-12 (Noiz kontsultatua: 2020-05-21).
  15. ↑ a b Rugoff, Milton,. Marco Polo. ISBN 978-1-61230-838-8. PMC 903534320. (Noiz kontsultatua: 2020-05-21).
  16. ↑ (Kroazieraz) Peklić, Ivan. (2010). «MARCO POLO – THE WORLD TRAVELER» Metodički ogledi : časopis za filozofiju odgoja 17 (1-2): 49–60. ISSN 0353-765X. (Noiz kontsultatua: 2020-05-20).
  17. ↑ Bettinelli, Giuseppe (1780). Dizionario Storico-Portatile Di Tutte Le Venete Patrizie Famiglie. Venezia. 126. orr. “Vennero dalla Dalmazia”
  18. ↑ a b c d e f g Parker, John (2004), "Marco Polo", The World Book Encyclopedia, 15 (illustrated ed.), United States: World Book, Inc., ISBN 978-0-7166-0104-3
  19. ↑ "Marco Polo", The New Encyclopædia Britannica Macropedia, 9 (15 ed.), Encyclopædia Britannica, Inc, 2002.
  20. ↑ (Italieraz) «Un nuovo tassello della vita di Marco Polo: inedito ritrovato all'Archivio» Università Ca' Foscari Venezia (Noiz kontsultatua: 2020-05-20).
  21. ↑ (Italieraz) Ramusio, Giovanni Battista. (1574). Primo (-terzo) volume, et Terza editione delle Navigationi et viaggi raccolto gia da M. Gio. Battista Ramusio...et con molti discorsi illustr. nella stamperia de gli heredi di Luc'Antonio Giunti (Noiz kontsultatua: 2020-05-20).
  22. ↑ a b Marco Polo, Il Milione, Istituto Geografico DeAgostini, 1965, 22. orr.
  23. ↑ Ranieri Allulli (1954), MARCO POLO E IL LIBRO DELLE MERAVIGLIE - Dialogo in tre tempi del giornalista Qualunquelli Junior e dell'astrologo Barbaverde, Milano: Mondadori. 26. orr.
  24. ↑ Gregorio X, Enciclopedia dei Papi, Treccani.it
  25. ↑ Michael Yamashita (2002), Marco Polo: A Photographer's Journey, White Star. 46. orr.
  26. ↑ a b c d e Racine, Pierre, 1925- .... (). Marco Polo et ses voyages. Perrin, 456 or. ISBN 978-2-262-03132-9. PMC 793472257. (Noiz kontsultatua: 2020-05-26).
  27. ↑ Zannos, Susan,. The life and times of Marco Polo. ISBN 978-1-61228-907-6. PMC 886572570. (Noiz kontsultatua: 2020-05-21).
  28. ↑ «Pacific & Asian History» openresearch-repository.anu.edu.au (Noiz kontsultatua: 2020-05-21).
  29. ↑ a b Philippe Ménard (2012), "Marco Polo à la découverte de l’Extrême-Orient", Académie Stanislas, Nancy,. 22-47 orr.
  30. ↑ A. C. Moule eta Paul Pelliot (1938), Marco Polo. The Description of the world, Londres, Routledge. 583-584 orr.
  31. ↑ Nicol 1992, 219. orr.
  32. ↑ Yule, The Travels of Marco Polo, London, 1870: reprinted by Dover, New York, 1983.
  33. ↑ Jacopo d'Aqui, Chronica mundi libri imaginis
  34. ↑ Polo, Marco, 1254-1323.. ([1958]). The travels of Marco Polo.. Penguin Books ISBN 0-14-044057-7. PMC 1402048. (Noiz kontsultatua: 2020-05-25).
  35. ↑ A. C. Moule eta Paul Pelliot (1938), Marco Polo. The Description of the world, Londres, Routledge. 586 orr.
  36. ↑ Bergreen 2007, 332–33. orr.
  37. ↑ Bergreen 2007, 333–38.
  38. ↑ Power, Eileen, 1889-1940.. (). Medieval people. ([10th ed.]. argitaraldia) BiblioBazaar, 87 or. ISBN 1-4264-6777-X. PMC 301543422. (Noiz kontsultatua: 2020-05-25).
  39. ↑ a b Marco Poloren testamentua
  40. ↑ Jensen, Jørgen. "The World's most diligent observer." Asiatische Studien 51.3 (1997): 719-728
  41. ↑ a b The New Encyclopaedia Britannica.. (15th ed. argitaraldia) Encyclopaedia Britannica 2002 ISBN 0-85229-787-4. PMC 48248119. (Noiz kontsultatua: 2020-06-03).
  42. ↑ Polo, Marco, 1254-1323?. (1993). The travels of Marco Polo : the complete Yule-Cordier edition : including the unabridged third edition (1903) of Henry Yule's annotated translation, as revised by Henri Cordier, together with Cordier's later volume of notes and addenda (1920).. Dover Publications ISBN 0-486-27586-8. PMC 27012654. (Noiz kontsultatua: 2020-06-03).
  43. ↑ The New Encyclopædia Britannica Macropedia, Marco Polo, Britannica Editors, 2002. 571. orr.
  44. ↑ (Italieraz) Mazzucato, Michele T.. (2008). Italiani nel sistema solare. Maggioli Editore ISBN 978-88-387-4221-7. (Noiz kontsultatua: 2020-06-03).
  45. ↑ a b Philippe Ménard (2012), "Marco Polo à la découverte de l’Extrême-Orient", Académie Stanislas, Nancy. 433 orr.
  46. ↑ a b Michael Yamashita (2002), Marco Polo: A Photographer's Journey, White Star. 38-39. orr.
  47. ↑ (Frantsesez) Polo, Marco; Chênerie, Marie-Luce; Ménard, Philippe; Guéret-Laferté, Michèle. (). Le devisement du monde: Départ des voyageurs et traversée de la Perse. Librairie Droz, 96 or. ISBN 978-2-600-00479-4. (Noiz kontsultatua: 2020-06-26).
  48. ↑ Marco Poloren bidaiaren 15. kapitulua
  49. ↑ U. Tucci (1987), Venezia e l'Oriente, Firenze. 323-337 orr.
  50. ↑ F. Borlandi (1962), Studi in onore dei Amintore Fanfani, Milan, 107-142 orr.
  51. ↑ Kellogg, 2001.
  52. ↑ Edwards, Mike (2005), Marco Polo, Part 1, Washington, D.C.: National Geographic Society
  53. ↑ A. C. Moule and Paul Pelliot, Marco Polo: The Description of the World (London, 1938), 41. orr.
  54. ↑ «The Travels of Marco Polo» www.wdl.org 1350 (Noiz kontsultatua: 2020-08-31).
  55. ↑ (Italieraz) «Un nuovo tassello della vita di Marco Polo: inedito ritrovato all'Archivio» Università Ca' Foscari Venezia (Noiz kontsultatua: 2020-08-31).
  56. ↑ Polo, Marco, 1254-1323.. ([1958]). The travels of Marco Polo.. Penguin Books ISBN 0-14-044057-7. PMC 1402048. (Noiz kontsultatua: 2020-08-31).
  57. ↑ Bergreen, Laurence.. (). Marco Polo : from Venice to Xanadu. (1st ed. argitaraldia) Alfred A. Knopf, 367-368 or. ISBN 978-0-307-26769-6. PMC 669067078. (Noiz kontsultatua: 2020-08-31).
  58. ↑ Polo, Marco; Conti, Niccoláo de'; Ramusio, Giovanni Battista; Frampton, John; Penzer, N. M. (Norman Mosley). (1937). The most noble and famous travels of Marco Polo, together with the travels of Nicoláo de' Conti. London, A. and C. Black (Noiz kontsultatua: 2020-08-31).
  59. ↑ Polo, Marco, 1254-1323?. (). The travels of Marco Polo : the complete Yule-Cordier edition : including the unabridged third edition (1903) of Henry Yule's annotated translation, as revised by Henri Cordier, together with Cordier's later volume of notes and addenda (1920).. Dover Publications, 2. kap. or. ISBN 0-486-27586-8. PMC 27012654. (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  60. ↑ Polo, Marco, 1254-1323?. (). The travels of Marco Polo : the complete Yule-Cordier edition : including the unabridged third edition (1903) of Henry Yule's annotated translation, as revised by Henri Cordier, together with Cordier's later volume of notes and addenda (1920).. Dover Publications, 3. kap. or. ISBN 0-486-27586-8. PMC 27012654. (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  61. ↑ Polo, Marco, 1254-1323?. (). The travels of Marco Polo : the complete Yule-Cordier edition : including the unabridged third edition (1903) of Henry Yule's annotated translation, as revised by Henri Cordier, together with Cordier's later volume of notes and addenda (1920).. Dover Publications, 5. kap. or. ISBN 0-486-27586-8. PMC 27012654. (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  62. ↑ Polo, Marco, 1254-1323?. (). The travels of Marco Polo : the complete Yule-Cordier edition : including the unabridged third edition (1903) of Henry Yule's annotated translation, as revised by Henri Cordier, together with Cordier's later volume of notes and addenda (1920).. Dover Publications, 6. kap. or. ISBN 0-486-27586-8. PMC 27012654. (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  63. ↑ Zelenyj, Alexander.. (2006). Marco Polo : overland to China. Crabtree Pub. Co ISBN 978-0-7787-2417-9. PMC 60515144. (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  64. ↑ W. Marsden (2004), Thomas Wright (ed.), The Travels of Marco Polo, The Venetian (1298) (PDF)
  65. ↑ Polo, Marco, 1254-1323?. (). The travels of Marco Polo : the complete Yule-Cordier edition : including the unabridged third edition (1903) of Henry Yule's annotated translation, as revised by Henri Cordier, together with Cordier's later volume of notes and addenda (1920).. Dover Publications, 3. eta 8. kap. or. ISBN 0-486-27586-8. PMC 27012654. (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  66. ↑ Polo, Marco, 1254-1323?. (). The travels of Marco Polo : the complete Yule-Cordier edition : including the unabridged third edition (1903) of Henry Yule's annotated translation, as revised by Henri Cordier, together with Cordier's later volume of notes and addenda (1920).. Dover Publications, 3. eta 9. kap. or. ISBN 0-486-27586-8. PMC 27012654. (Noiz kontsultatua: 2020-09-10).
  67. ↑ Boyle, J.A. (1971). Marco Polo and his Description of the World. History Today. Vol. 21, No. 11.
  68. ↑ a b Racine, Pierre, 1925- .... (). Marco Polo et ses voyages. Perrin, 30 or. ISBN 978-2-262-03132-9. PMC 793472257. (Noiz kontsultatua: 2020-07-16).
  69. ↑ Marco Poloren bidaiaren 16. kapitulua.
  70. ↑ Marco Poloren bidaiaren 61. kapitulua
  71. ↑ Marco Poloren bidaiaren 141. kapitulua
  72. ↑ Marco Poloren bidaiaren 152. kapitulua.
  73. ↑ Marco Poloren bidaiaren 18. kapitulua.
  74. ↑ Marco Poloren bidaiaren 115. kapitulua.
  75. ↑ Marco Poloren bidaiaren 120. kapitulua.
  76. ↑ Marco Poloren bidaiaren 117. kapitulua.
  77. ↑ Racine, Pierre, 1925- .... (). Marco Polo et ses voyages. Perrin, 39 or. ISBN 978-2-262-03132-9. PMC 793472257. (Noiz kontsultatua: 2020-07-16).
  78. ↑ Racine, Pierre, 1925- .... (). Marco Polo et ses voyages. Perrin, 35 or. ISBN 978-2-262-03132-9. PMC 793472257. (Noiz kontsultatua: 2020-07-16).
  79. ↑ Racine (1925). 38. orr.
  80. ↑ Marco Poloren bidaien liburua (34. kapitulua)
  81. ↑ a b Marco Poloren bidaien liburua (46. kapitulua)
  82. ↑ a b c d Marco Poloren bidaien liburua (168. kapitulua)
  83. ↑ Marco Poloren bidaien liburua (169. kapitulua)
  84. ↑ a b Marco Poloren bidaien liburua (116. kapitulua)
  85. ↑ Marco Poloren bidaien liburua (125. eta 174 kapituluak)
  86. ↑ Marco Poloren bidaien liburua (162. kapitulua)
  87. ↑ Marco Poloren bidaien liburua (154. kapitulua)
  88. ↑ Racine (1925). 6. orr.
  89. ↑ Yuan sse (9/17)
  90. ↑ Yüan sse (12/7, 205/3 eta 78), Soûh thoûng kian kang mouh (23/8), Li-taï ki sse (98/6), Kang-kian-i-tchi (90/16), Foung-tcheou-Kang-kian hoeï tswan (15/9).
  91. ↑ Demetrius Charles Boulger eta E. H. Parker (1904), The Imperial and Asiatic Quarterly Review : Some New facts about Marco Polo's book, East & West - Publisher. 128. orr.
  92. ↑ (Bergreen 2007, 74 orr. )
  93. ↑ Brennan, D.. Lost in Venice. .
  94. ↑ .

Bibliografia

aldatu

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Marco_Polo&oldid=9797720"(e)tik eskuratuta