Karolingiar arkitektura

Karolingiar arkitektura Europa iparraldean garatutako arkitektura estilo aurre-erromanikoa izan zen, VIII eta IX. mendeetako Karolingiar Pizkundekoa, Karolingiar leinukoek mendebaldeko Europa agindu zuten garaian. Erromatar arkitektura antzeratzeko asmoarekin sortu zen (Inperioa berdindu nahian), baina gehiengoa arkitektura paleokristau eta bizantziarretik mailegatu zuen.

Arteak garrantzizko papera jokatu zuten hasiera-hasieratik Karlomagnoren kultura egitarauan. Italiara egin zituen bidaldietan ezagutu zituen Konstantinoren eta Justinianoren garaietako arkitektura monumentuak, lehenengoak Erroman, eta Ravenan bigarrnak, eta berehalaxe piztu zitzaion bere handientzaren dina izango ziren eraikinak altxatzeko gogoa. Hala, karolingiar arkitekturaren lehen urratsak Antzinate beranduko arkitektura politikaren eta Elizaren antolakuntza modu berrietara egokitzetik sortuko ziren.

Eraikin nagusiak

Aachengo jauregia eta kapera

Sakontzeko, irakurri: «Akisgrango jauregia»

Karlomagnoren Aachengo jauregiak oin karratua zuen erdian, iparraldean erregearen egoitza zegoen, gaur Aachengo udaletxea dena, eta hegoaldean jauregi kapera.

Lau parte nagusi zituen jauregiak, egoitzatarakoa, harreretarakoa, erlijiorakoa eta intendentziarakoa. Eudes Metzekoa arkitektoari (segur aski bere izenez ezagutzen den Alpeez iparraldeko arkitektorik antzinakoena) enkargatu zitzaion proiektua. 790ean hasi ziren lanak eta 805erako, kapera behinik behin, amaiturik zegoen, urte hartako Errege egunean sagaratu baitzuen Leon III.a aita santuak.

Aachengo jauregi kaperaren oinak eta egiturak, duen poligono formagatik eta bi solairu dituelako, Ravenako San Vitalekoa gogorarazten du. Bi solairuko jauregi kapera eredu horrek Erdi Aro guztian izango zuen arrakasta: beheko solairua eliztar soilentzat izan ohi zen, eta goikoa errege edo printzeentzat. Aachengo kaperak oktogono formako erdigunea du, eta, haren inguruan, hexadekagonoa (hamasei aldekoa) eta eraikinaren kanpoaldea osatzen duen deanbulatorio bat.

Erdi puntuko arkuak ditu beheko solairuan, eta erdi-erdian, goragune zabal eta huts bat, bigarren solairuan altura bikoitzeko arkuak baititu. Erdiko ganga danbor leihodun batean bermatzen da.

Saint-Riquier monasterioa

Karolingiar garaian eraikitako basilika handiena Saint-Riquier monasteriokoa izan zen (Frantziako ipar-ekialdean, Abbevilletik hurbil). Gaur egun guztiz desegina dago, baina, gorde diren marrazki eta deskripzioei esker, oso ongi ezagutzen da nolakoa zen.

Eliza hark etorkizunean garrantzi handia izango zuten berrikuntza batzuk zituen : westwerk edo mendebaldeko sarreratik nartex gangadun batera heltzen zen, zeina, izatez, mendebaldeko transeptua baitzen; gurutzaduraren gainean dorre bat zegoen eta ekialdeko transeptuko gurutzaduraren gainean beste bat, baina ekialdeko transeptu horrek bi dorre eskaileradun biribil zituen.

Absidearen eta ekialdeko gurutzadaren artean, hasierako basilika kristauetan ez bezala, koru izeneko esparru angelu-zuzen bat zegoen. Karolingiar garaiko monasterio askotan hartu zuten eredutzat Saint-Riquierreko eliza.

Sankt Gallen, monasterio eredu berri bat

Karlomagno hil (814) eta berehala, Indenen eta Aachenen bildu zen Elizaren kontzilioa (816-817), eta han finkatu ziren erromatar liturgia eta monasterioetako arauak. Sankt Gallen abade-etxerako (Suitzan) egindako planoa da monasterioetan ordena jartzeko borondate horren erakusgarri behinena. 820 aldera marraztu zuten, eta bertan laburtu zen kontzilioan monasterioei buruz erabakitakoa.

Planoan aurreikusita eta jasota daude komentu batean sor daitezkeen beharrizan guztiak : logela, jangela, sukaldeak, eritegia, kalostra eta eskola, erromes eta bisitarientzako egoitza, ukuiluak eta beste hainbat eraikin, abadearen egoitza, eta, erdiko aldea eta espazio guztiaren ia erdia hartzen duela, eliza. Elizak badu berrikuntza bat, mendebaldeko dorrearen tokian abside bat baitu, ekialdekoari kontrajarrita. Eraikina mendebaldera orientatzeko formula hori erromatar ereduetatik hartu bide zuten, eta karolingiar liturgia erromatartu izanaren frogatzat hartzen da.

Basilika bat da eliza, eta gurutzadura eta korua ditu ekialdean. Erdiko habearteak eta alboetakoek -zeinetan ere aldare asko dauden- ez dute espazio bakar jarraitu bat osatzen, baizik eta esparruka daude zatituak, hesi moduko batzuen bitartez. Ate eta sarbide asko zituen : mendebaldeko absidearen ondoan bi, eta beste hainbat iparraldetik bezala hegoaldetik. Mendebaldeko absidea San Petriri eskainita dago.

Beste adibide batzuk

Corvey monasterioko westwerk atala

Lorscheko abadia, sarrera, (800)
St. Ursmar kolejiatako eliza, Lobbes, Belgika (819-823)
Michaelskirche, Fulda, errotonda eta kripta (822)
Einhard basilika, Steinbach (827)
San Justino eliza, Frankfurt-Höchst (830)
Broich gaztelua, Muelheim (884)
Corveyko abadia (885)

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik hartu da. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q2337737
Multimedia: Carolingian architecture / Q2337737