Iratxeta
Iratxeta[1][a] Orbaibarrako Leotz udalerriko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Erdialdea eskualdean.
| Iratxeta | |
|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |
 | |
 | |
| Kokapena | |
| Herrialdea | Nafarroa Garaia |
| Eskualdea | Erdialdea |
| Udalerria | Leotz |
| Administrazioa | |
| Mota | kontzeju |
| Izen ofiziala |  Iratxeta |
| Burua (2019-2023) | (kontzejuburua) |
| Posta kodea | 31395 |
| Herritarra | iratxetar |
| Geografia | |
| Koordenatuak | 42°38′15″N 1°32′50″W / 42.6375°N 1.5472°W |
| Azalera | 7,67 km² |
| Garaiera | 705 metro |
| Distantzia | 34,5 km (Iruñetik) |
| Demografia | |
| Biztanleria | 51 (2021) |
Leotz udalerriko udalburua da. 2021 urtean 51 biztanle zituen.
Bertako biztanleak iratxetarrak dira.
Izena
aldatuIratxeta beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Iracheta
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Irasxeta (1141)
- Yrasqueta (1147)
- Iraseta (1248)
- Irasçeta (1254)
- Yracheta (1366)
- Iracheta (1534)
- Iracheta (1802)
- Iratxeta (1926)
- Iratxeta (1990)
Ezaugarriak
aldatuArmarria
aldatuIratxetako armarria Leotz udalerriko armarria da. Armarri honekhonako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo hori batez eta aurrean zuhaitz berde batez osatuta dago, lurrean txertatuta eta erbi-txakur zuri batekin, bere enborrari kate batez lotuta. | » |
Geografia
aldatuIratxeta Erdialdea eskualdean dago, Orbaibar ibarrean eta Leotz udalerrian.
Inguru naturala eta kokapena
aldatuLeotz udalerria Nafarroa erdialdean dago Erriberriko merindadean eta Nafarroako hiriburutik 34 kilometrora.
Klima eta landaredia
aldatuLeotz udalerriko klimaren ezaugarri mediterraneoak bai batez besteko tenperaturan (12,5 gradu) bai batez besteko prezipitazioetan (600-900mm batez beste) ikusten dira. Aldaketa termikoa handia da, eta 20 gradurainoko aldea egon daiteke udaberriko eta udazkeneko egun askotan. Udan bi hilabete idor izaten dira, uztaila eta abuztua. Urteroko egun euritsuak 80 eta 100 bitartean dira.
Gizakiaren eragina dela eta, jatorrizko basoen azalera asko gutxitu da, eta mantendu den guneetan ameztiak nabarmentzen dira. Horrez gain, XIX. mendetik aurrera egindako birlandaketen ondorioz, Austriatik ekarritako pinu lariziarren (Pinus nigra) eta beltzen 351 hektarea daude.
Estazio meteorologikoa
aldatuLeotzen ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Barasoain pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 524 metrora, Nafarroako Gobernuak 1975ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]
 Datu klimatikoak (Barasoain, 1975-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 20.0 | 22.0 | 27.0 | 29.0 | 36.0 | 40.0 | 42.0 | 41.0 | 37.0 | 31.0 | 25.0 | 18.0 | 42.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.2 | 10.9 | 14.3 | 16.1 | 20.6 | 25.3 | 28.4 | 28.7 | 23.8 | 18.6 | 12.6 | 9.5 | 18.2 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.4 | 6.4 | 9.1 | 10.7 | 14.7 | 18.8 | 21.4 | 21.8 | 17.9 | 13.8 | 8.6 | 5.7 | 12.9 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 1.6 | 1.9 | 3.9 | 5.3 | 8.7 | 12.2 | 14.4 | 15.0 | 12.0 | 8.9 | 4.6 | 2.0 | 7.5 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -7.5 | -9.0 | -10.0 | -3.0 | 0.0 | 2.0 | 7.0 | 7.0 | 2.0 | -3.0 | -7.0 | -11.0 | -11.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 44.2 | 34.6 | 41.8 | 66.6 | 55.1 | 42.6 | 25.3 | 28.8 | 43.9 | 54.3 | 59.9 | 51.7 | 548.8 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 46.0 | 22.0 | 44.0 | 40.0 | 42.0 | 38.5 | 39.0 | 86.0 | 95.0 | 44.0 | 53.0 | 40.0 | 95.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 10.5 | 9.0 | 8.0 | 10.7 | 10.5 | 6.4 | 5.1 | 4.9 | 5.4 | 9.8 | 11.4 | 10.9 | 102.5 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 0.9 | 1.1 | 0.9 | 0.3 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 1.2 | 4.7 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia
aldatuGartzia V.a Ramiritz erregeak herria Iratxeko monasterioari eman zion 1141ean. XIII. mendetik aurrera, Jerusalemgo San Joan Ospitaletegiek ere lursailak izan zituzten. Tibalt II.a Nafarroakoa erregeak, 1254an, Antso VII.a Nafarroakoak ostu zien Aldaiturri mendiaren aprobetxamendu eskubideak itzuli zizkien bere bizilagunei.
1835-1845eko udal-erreformetara arte, Iruñeko merkatuko alkateak gobernatzen zuen; elizaren jurisdikzioa, berriz, -zehazki, parrokiako bikarioaren izendapena- Jerusalemgo San Joan ordenaren komendadoreari zegokion. Eraberritze horren ondoren, Iratxeta Orbaibarrako udalerri berrian geratu zen; baina, hura banandu zenean, Leozkoan sartu zen. 1847an, Iratxetak zortzi ikaslerentzako eskola zuen; egoera txarrean zeuden tokiko bideak zituen, eta Iruñetik jasotzen zuen posta.[6]
Demografia
aldatu2021 urteko erroldaren arabera 51 biztanle zituen Iratxetak.[7]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 64 | 63 | 68 | 64 | 70 | 75 | 72 | 67 | 67 | 65 | 65 | 68 | 63 | 63 | 65 | 61 | 62 | 60 | 58 | 53 | 53 |
Garraioa
aldatuNafarroako Hiriarteko Garraioa sareko 331 linea zerbitzua ematen dio kontzeju honi. Herriak autobus geldialdi bakarra du herrian, Tafallarantz eta Uzkitarantz.
|
Autobus zerbitzuak lan egin dezan, 331 linea eskariaren araberako linea baita, bidaia aurreko eguneko 19:00ak baino lehen erreserbatu behar da.
Kultura
aldatuEuskara
aldatuLuis Luziano Bonapartek, 1869an, Leotz udalerria atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[8]
Koldo Zuazok, 2010ean, Leotz udalerria ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[9]
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Leotz eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren ,04k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 15,10k eta 2018n % 28,20k. Euskal hiztun gehien dituen Erriberriko merindadeko udalerria da.
2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalekin batean.
Jaiak
aldatu- San Estebango jaiak, abuztuaren hirugarren asteburuan
Ondasun nabarmenak
aldatu- San Esteban eliza, XII. mendean eraikitako krisitiau eliza.
- Iratxetako garaia, XII. mendean eraikitako ibarreko garai tradizionala.
Oharrak
aldatuErreferentziak
aldatu- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.
- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Iratxeta - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1990). Heraldica municipal, merindad de Olite. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0276-7. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ .
- ↑ Barasoaingo estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ Nafarroako Entziklopedia Handia | IRATXETA. (Noiz kontsultatua: 2022-06-09).
- ↑ «Iratxeta» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
