Hamahiruko errugbi

Hamairuko errugbia (ingelesez: Rugby league) 13 jokalariz osatutako bi taldek jokatzen duten talde-kirola da, eta helburua puntuak lortzea da baloia amaierako eremuan lurrean jarriz edo zutabeen artean ostiko bat emanez. Zazpiko errugbiarekin batera errugbiaren aldaera bat da, nahiz eta hamairuko errugbia eta hamabosteko errugbia bi kirol ezberdintzat hartzen diren.

Errugbiaren beste bi aldaerek ez bezala, hamairuko errugbia World Rugby ez den beste erakunde batek kudeatzen du, Hamairuko errugbiko Nazioarteko Federazioak.

Ez da hau Euskal Herrian jokatu ohi den errugbia: Ipar zein Hego Euskal Herrian hamabosteko errugbia da nagusi.

Historia

Hastapenak

Ingalaterrako iparraldean sortu zen, 1895ean zehar, jokalarien ordainketa arazoengatik, Rugby Football Union-ek herrialde horretako talde batzuei dirua emateari uztea erabaki zuelako, kirola amateur zelakoan. Gertaera horren ostean, Northern Rugby Football Union sortu zuten. Horren ostean, NRFUk, joko dinamikoago baten bila, alboko sakea bertan behera utzi eta entsegu-gauzatzen balioa 3 puntutik 2ra jaitsi zuen. Harrezkero, aldaketa asko egin dira kirolean, besteak beste, zelaian talde bakoitzeko jokalari kopurua 15etik 13ra murriztea^[1].

Batez ere Ingalaterrako iparraldeko meategietako langileek osatzen zituzten taldeak^[2], eta oso zaila zen lanetik atsedenaldia hartzea; ez zen diru-ordainik ematen, eta oso konplexua zen klubentzat talde lehiakorrak osatzea. Ingalaterrako hegoaldeko klubek, ordea, goi klaseetako jokalariak zituzten, beraz, jokalariek ez zuten lan-arazorik. 1892an, profesionalidismo faltaren akusazioak egin ziren, lehenik Prestonen aurka, bi jokalariri dirua eskaini baitzion klubez aldatzeagatik, eta ondoren Bradford, Leeds eta Yorkshire kluben aurka, jokatzera nahitaez lanera joan ez ziren jokalariak saritu ondoren.

1895eko abuztuaren 29an, iparraldeko hogeita bi klubetako ordezkariak Huddersfield-eko George hotelean elkartu ziren Northern Rugby Football Union (NRFU) antolatzeko, eta geroago, 1922an, Rugby Football League bihurtu zen. 1895a oraindik ere errugbiaren bi bertsio ezberdin sortu zituen zismaren urtea bezala definitzen da: errugbia (15eko ohiko jokoa) eta errugbi liga (hasieran ere 15 jokalari zituen eta arau berdinekin, 1907an bihurtu zen beste joko bat, hamahiru jokalarirekin eta arau ezberdinekin).

20. mendea

XX. mendearen hasieran, errugbi liga ere hedatu zen kontinentearen hegoaldean: 1905ean, George William Smith (Jatorrizko All Blacks taldeko kidea, Britainia Handian kontzertu bira bat egin zuena) jokoarekin harremanetan jarri zen eta James J. Giltinan NFRU enpresaburu australiarrarekin Ozeaniako errugbi profesionalaren luzapen hipotetiko batez eztabaidatu zuen. 1907ko abuztuan, Sydneyk New South Wales Rugby Football Leagueren sorrera markatu zuen partida bat antolatu zuen, eta hilabete batzuk geroago, Zeelanda Berriko jokalariek (All Golds bezala ezagutzen direnak) hainbat partida jokatu zituzten Erresuma Batuan. NFRU Araudia erabili zen.

1910. urterako kirola ezaguna zen Australian eta Zelanda Berrian, Hamahiruko errugbi izenez ezagutzen ziren elkarteak sortu eta Northern Union-eko arau aldatuak erabili zituzten. Northern Union-ek bere izena aldatu zuen Rugby Football League izatera 1922an.

Urte gutxiren buruan, errugbi liga hegoaldeko kontinentearen zati handi batean zabaldu zen, 1909an New Zealand Rugby League ofizialki sortu zen, eta 1924an Australian Rugby Board Control League berreskuratu zen, urte batzuk geroago Australian Rugby League bihurtu zena.

1930eko hamarkadan, kirola Frantziara iritsi zen, errugbi elkarteak profesionaltasun akusazio batzuengatik garai zaila bizi zuen herrialdera, Frantziako selekzioa Bost Nazioen Txapelketatik kanporatua izan zen; Hori dela eta, jokalari askok errugbi ligara joatea erabaki zuten.

1948an Rugby League International Federation (RLIF) sortu zen ofizialki, hain zuzen Bordelen, Frantzian, burutuzen biltzar batean. 1954an Munduko Txapelketako lehen edizioa ospatu zen Frantzian^[3], non Erresuma Batua txapeldun izan zen Frantziari 16 eta 12 irabazi ostean^[4].

Sortu zenetik profesionaltasuna onartuz, hamairuko errugbiak maiz erakarri ditu errugbi jokalariak, 1995era arte afizionatua izan zen diziplina: denbora luzez, errugbi jokalari asko joan ziren hamairuko errugbira, kontratu irabaziak sinatzen. Urrats hori adierazteko, Britainia Handian Iparraldetik joateko esamoldea erabiltzen zen. Hamairuko errugbira aldatu ziren jokalari ospetsuenen artean, Jonathan Davies aipatzea besterik ez dugu egin behar, 1980ko hamarkadaren erdialdeko galestarren euli pisu ospetsua.

Zelaiaren ezaugarriak

13ko errugbian zelaia 120 metro luze da (100 m bi ate-arearik gabe) eta 68 metro zabal, zelaiaren erdialdean dago erdiko marra (50 metro), eta hamar metrotik behin lerro gehigarri bat dago. Bi goleko lerroan, ateak daude, 'H' forma bereizgarria dutenak^[5].

Hedapena munduan

Australian, Fijin, Ingalaterran, Zelanda Berrian, Papua Ginea Berrian (kirol ezagunena den herrialde bakarra), Samoan eta Tongan oso ezaguna den kirola da, baita munduko beste herrialde batzuetan praktikatzen dena (Kanada, Eskozia, Estatu Batuak, Frantzia, Gales, Jamaika, Hegoafrika, eta abar).

Euskal Herrian

Euskal Herrian errugbia izendatzen ohi dena, oro har, beste modalitate bat da, hamabosteko errugbia^[6]. Lapurdin egon zen talde bat, Côte basque XIII ('Euskal kostaldea XIII') Frantziako ligetako hamahiruko errugbiko talde profesionala izan zen. 1934ko abuztuaren 16an sortua, Angelun (1934-1940) eta Baionan (1944-1955) izan zuen egoitza^[7]. Saint-Jean estadioa izan zuen egoitza talde honek Angelun, baina gerora zelaia hamabosteko errugbiko hiriko taldeentzat egokitu zen.

Erreferentziak

↑ (Ingelesez) «History of Rugby League» NRL Football Operations (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).
↑ (Ingelesez) «Miners and rugby league at the National Coal Mining Museum» Tony Collins (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).
↑ «INTRL - About the IRL» Rugby League International Federation (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).
↑ (Ingelesez) «Rugby League World Cup: The History» Everything Rugby League 2021-12-06 (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).
↑ (Ingelesez) Western Australia Govt., Dept. of Local Government, Sport and Cultural Industries. «Rugby league» DLGSC (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).
↑ Estornes, Blog De Cesar. (2014-01-28). «BLOG DE CESAR ESTORNES de HISTORIA Y DEPORTES: EL RUGBY EN BILBAO,ORÍGENES E HISTORIA» BLOG DE CESAR ESTORNES de HISTORIA Y DEPORTES (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).
↑ Mouret, Aimé, .... (DL 2011). Le Who's who du rugby à XIII. Éd. de l'Ixcéa ISBN 978-2-84918-118-8. PMC 779739872. (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).

Kanpo estekak

(Ingelesez) Araudi ofiziala.
Jatorrizko Estatuen bideoa (Queensland / Hego Gales Berria)
Hamahiruko Errugbiko Nazioarteko Federazioa

Datuak: Q10962
Multimedia: Rugby league / Q10962

[1] (Ingelesez) «History of Rugby League» NRL Football Operations (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).

[2] (Ingelesez) «Miners and rugby league at the National Coal Mining Museum» Tony Collins (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).

[3] «INTRL - About the IRL» Rugby League International Federation (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).

[4] (Ingelesez) «Rugby League World Cup: The History» Everything Rugby League 2021-12-06 (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).

[5] (Ingelesez) Western Australia Govt., Dept. of Local Government, Sport and Cultural Industries. «Rugby league» DLGSC (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).

[6] Estornes, Blog De Cesar. (2014-01-28). «BLOG DE CESAR ESTORNES de HISTORIA Y DEPORTES: EL RUGBY EN BILBAO,ORÍGENES E HISTORIA» BLOG DE CESAR ESTORNES de HISTORIA Y DEPORTES (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).

[7] Mouret, Aimé, .... (DL 2011). Le Who's who du rugby à XIII. Éd. de l'Ixcéa ISBN 978-2-84918-118-8. PMC 779739872. (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]