Futbol amerikarra

Futbol amerikarra Estatu Batuetan eta Kanadan oso hedatua den errugbitik eratorritako taldekako kirola da. Estatu Batuetan gehien ikusten den kirola da eta mundu osoan 390 milioi eta 410 milioi jarraitzaile artean ditu, gehienak AEBn. Kirol honetan ezinbestekoa da indar fisiko handia eta estrategia eraginkorra izatea tantoa egiteko beste taldearen tanto-eremuan (end zone).

Futbol amerikar partidua.

Futbol amerikarreko baloia.

Historia

Futbol amerikarra, jatorriz, errugbitik eratorritako kirola da. Aldi berean, errugbiak eta futbol amerikarrak Erresuma Batuan XIX. mendean jokatzen zen futbolean dute beren jatorria, non baloia ate barrura jaurtitzen zen edota marra jakin baten gainetik igaro behar zen. XIX. mendeko amaieran Walter Campek jokoa arautu zuen.

Arauak

Jokoa

Bi taldeen arteko partidua da eta puntu gehien lortzen duen taldea irabazlea da. Partidua kickoffaren bitartez hasten da. Horren ostean, talde erasotzaileak erasoko jokalariak zelairatzen ditu eta talde defendatzaileak defentsakoak.

Erasoaren helburua end zoneean puntuak lortzea da eta horretarako 5 aukera daude:

- Touchdown: Aurkariaren end zoneean baloia eskuratuz lortzen da eta 6 puntu balio du. Korrika eginez gurutzatuta, pase bat jasota (betiere bi oinak end zonea zapalduta) edo goal lineeko alde bakoitzean dauden zutoinak (pylon) gurutzatuta lortu daiteke.

- Extra point: Touchdowna lortu ostean egiten den jaurtiketa da eta goalpostsen artetik pasatu behar da. Puntu 1 balio du.

- Two-point conversion: Touchdowna lortu ostean egin daitekeen jokaldia da, aukerazkoa da. Defentsako bigarren yardatik hasten da eta touchdowna bezala lortzen da. 2 puntu balio du.

- Field goal: Jaurtiketa bat da eta baloia goalpostsen artetik pasatu behar da extra pointean bezala. 3 puntu balio du.

- Safety: 2 puntu balio du eta hau lortzeko defentsak baloia daukan erasoko jokalaria plakatu behar du erasotzailearen end zonean. Horrez gain, defentsak baloidun erasotzailea kanpotik irtetea edo baloi solte baten eraginez (fumble) baloia albotik irtetzea eragiten badu lortu daiteke, baina end zone barruan egon behar da erasotzailea.

Erasoa hasteko kickoffaren ostean erasoko baloiduna plakatu duten tokitik hasten da orokorrean. Touchbacka gertatzen bada, baloia end zonean jausi edo zelaiko mugetatik irten, 25. yardan hasiko da erasoa. Puntuak eskuratzeko zelaian aurrera egin behar da eta horretarako 10 yarda gutxienez aurrera egiteko 4 aukera daude (down) eta beharrezko yardak ez badira aurrera egiten aurkariak erasotuko du ondoren. 4. aukeran normalean jautiketa bat egiten da (punt) aurkariak erasoa urrunago hasteko, baina pasa beharreko yardatik gertu badaude erasotzaileek jokaldi normal bat egiten dute. Helburu duten yarda gurutzatuz gero, beste 4 aukera izango dituzte hurrengo 10 yardak pasatzeko. Esaterako, 25. yardan badago erasoa baloia bertan jarriko da eta jokaldia hasi ostean defentsak baloiduna 30. yardan plakatzen badu, ondorengo jokaldia 30. yardan hasiko litzateke eta 5 yarda aurrera egin beharko lukete berriz lehen aukera izateko. Kasu hau horrela izendatuko litzakete: 1st down & 10 eta 2nd down & 5.

Zelaiak eta jokalariak

Zelaiko zenbakiak gertuen dagoen gol-eremura distantzia da yardetan.

Futbol amerikarra 360 oin luze den (120 yarda/109,7 m) eta 160 oin zabal den (53,3 yarda/48,8 m) zelaian jokatzen da. Esan bezala, zelaia guztira 120 yarda luze da, horietan barne bi tanto-eremu daude bakoitza 10 yardakoa; han talde bakoitzak bestearen eremuan tantoa egin behar du.

Talde bakoitzak erasoko, defentsako eta talde espezialeko jokalariak ditu eta 11 futbolari izan behar ditu zelaian. Taldeek nahi duten jokalari aldaketak egin dezakete, baina bakarrik entsegu artean denbora baldin bada. Horrexegatik, taldeari erasotzea dagokionean erasoko 11 jokalari zelairatzen dituzte eta defendatzean berriz, 11 defentsa.

Iraupena

Partidua lau laurdenetan jokatzen da, bakoitza 15 minutukoa (12 minutukoa bigarren hezkuntzako futbol partiduetan), eta bigarren laurdenaren amaieran atsedenaldia egiten da. Horrez gain, jokoa etenda dagoenean jokozainak kronometroa gelditzen du. Laugarren laurdena berdinketarekin amaituz gero, aparteko laurden bat jokatzen da eta bertan berriz berdintzen bada, tantoa egiten duen lehenengo taldeak irabazten du. Beraz, futbol amerikarrean berdinketak ez du balio, eta hura hautsi behar da.

Jokalariak

Jokalarien posizioak

Erasoan

• Offensive line (OL)
• Quarterback (QB)
• Running backs (RB)
  • Halfback (HB) edo tailback (TB)
  • Fullback (FB)
• Wide receivers (WR)
• Tight ends (TE)

Defentsan

• Defensive line
• Linebackers (LB)
  • Cornerbacks (CB)
  • Safeties (FS edo SS)

Jokalarien zenbakiak

Futbolarien zenbakiak tarteka jartzen dira, erregela honi jarraituz:

• 1–10: Quarterbacks, kickers eta punters
• 11–20: Quarterbacks, kickers, punters eta wide receivers
• 21–50: Running backs eta defensive backs
• 51–60: Centers eta linebackers
• 61–80: Offensive linemen eta defensive linemen
• 81–90: Wide receivers eta tight ends
• 91–100: Defensive linemen eta linebackers

Euskal Herrian

Euskal Herrian XX. mendeko bukaeran hasi ziren futbol amerikarrean jokatzen. Egun apenas dauden taldeak (Biarrizko Atlantes eta Santurtziko Coyotes izan ezik), ezta jokalari profesionalak ere (bakarra NFLen aritutako Richard Tardits biarriztarra izanik).

Kirol gogorra, gizonentzakoa

Oso kirol gogorra da. Orokorrean kirol sistema modernoa XIX. mendearen amaieran sortu zen, testuinguru historiko jakin batean. Aldaketa handiko garaiak ziren: alde batetik, kapitalismoa ezarri zen sistema ekonomiko gisa; industrializazioa, lan eredu gisa; eta, haiekin, familia plangintza eta lan banaketaren ideal burgesa: gizonak ekarriko zuen soldata, eta emakumeak zainduko zuen etxea. Testuinguru horretan, mutilen hezkuntza emakumeen esku geratu zen ia osorik. Bigunak eta femeninoak bihurtuko ziren beldurra ere bazegoen, eta hari lotuta sortu ziren indarkeria handiko kirolak, maskulinitate oso birila bultzatuko zutenak: adibidez, boxeoa eta futbol amerikarra, hala nola boy scouts bezalako instituzioak. Helburua mutilei «egiazko maskulinitatea» irakastea zen, eta emakumeak horietatik at geratu ziren.

Bibliografia

• Bennett, Tom (1976). The Pro Style: The Complete Guide to Understanding National Football League Strategy. Los Angeles: National Football League Properties, Inc., Creative Services Division.
• Colgate, Bob, ed. (2011). "2011 NFHS Football Rules Book" (PDF). Gardener, Robert B.. NFHS Publications. Archived from the original (PDF) on March 4, 2016.
• Jozsa, Frank P. (2004). Sports Capitalism: The Foreign Business of American Professional Leagues. Ashgate Publishing. ISBN 978-0-7546-4185-8.
• Nelson, David M. (December 12, 1993). The Anatomy of a Game: Football, the Rules, and the Men Who Made the Game (1 ed.). University of Delaware Press. p. 15. ISBN 978-0-87413-455-1. Archived from the original on August 19, 2020. Retrieved August 23, 2020.
• "Official Playing Rules and Casebook of the National Football League" (PDF). National Football League. 2012. Archived (PDF) from the original on April 23, 2013. Retrieved January 14, 2013.
• Redding, Rogers (2011–2012). Halpin, Ty (ed.). "NCAA Football Rules and Interpretations" (PDF). Ncaa Water Polo Rules. National Collegiate Athletic Association. ISSN 0736-5144. Archived (PDF) from the original on August 19, 2013. Retrieved January 14, 2013.
• Smith, Earl, ed. (August 11, 2009). Sociology of Sport and Social Theory. Human Kinetics. ISBN 978-0-7360-7572-5. Archived from the original on February 15, 2022. Retrieved October 15, 2020.
• Vancil, Mark (Ed.) (2000). ABC Sports College Football All-Time All-America Team. New York: Hyperion Books. ISBN 978-0-7868-6710-3.
• Football: Great Writing About the National Sport, edited by John Schulian; 2014 (New York: Library of America)

Kanpo estekak

• Datuak: Q41323
• Multimedia: American football / Q41323