Bartleby eskribatzailea
Bartleby eskribatzailea: Wall Street-eko historia bat (inglesez: Bartleby the Scrivener: A Story of Wall Street) Herman Melville idazle estatubatuarraren liburu ezaguna da. Eleberri labur hau, 1853an plazaratua, Melvilleren lan onenetariko bat bezala onartua izan da. Juan Garzia Garmendiak euskaratu zuen 1991an, Bartleby, izkribatzailea bezala; 2016ko edizioan Bartleby eskribatzailea izenburuaz plazaratu zuen.
| Bartleby eskribatzailea | |
|---|---|
 Putnam's Monthly aldizkariaren azala. | |
| Datuak | |
| Idazlea | Herman Melville (1853) |
| Argitaratze-data | 1853 |
| Generoa | Eleberria |
| Jatorrizko izenburua | Bartleby the Scrivener: A Story of Wall Street |
| Argitaletxea | Putnam's Magazine (en)  |
| Herrialdea | Ameriketako Estatu Batuak |
| Bilduma | Bartleby |
| Orrialdeak | 74 |
| Euskaraz | |
| Izenburua | Bartleby eskribatzailea |
| Itzultzailea | Juan Garzia Garmendia |
Historia
aldatuBartleby eskribatzailea bi ataletan argitaratu zen Putnam's Magazine aldizkarian, 1853an. Une hartan anonimo bezala agertu zen. 1856an, aldaketa txiki batzuekin, Melvillek The Piazza Tales liburuan jaso zuen. Liburu berean beste narrazio hauek bildu zituen: «The Piazza», «Benito Cereno», «The Lightning Rod Man», «The Encantadas» eta «The Bell Tower». Bartlebyren historia beste lanetan inspiratua dago: Ralph Waldo Emerson lan batean eta Emersonen The Trascendentalist narrazioan. Hasiera batean narrazio honek ez zuen arrakasta handia izan baina, denboraren poderioz, bere garrantzia onartua izan da.
Argumentua
aldatuBartleby historia narratzen du baina hirugarren pertsonaz, Wall Streeten (New York) bere bulegoa duen abokatu baten ikuspuntutik. Abokatu horrek oso lan lasaia eramaten du eta bulegoan hiru langile ditu; hauek dira haien izengoitiak: Pauma, Artazi eta Jengibre-gaileta. Pauma eta Artazi eskribatzaileak dira eta Jengibre-gaileta hamabi urteko mandataria da. Laugarren langile bat behar du bulegoko lana aurrera eramateko eta hirugarren eskribatzailea kontratatzea erabaki zuen. Horretarako prentsan iragarki bat jarri zuen eta lanposturako Bartleby aurkeztu zen. Momentuan kontratatu zuen. Hau da Bartlebyren deskribapena: «gizon gazte geldi bat agertu zen», «bere zurbilean txukun, erruki emateko moduko prestu itxuraz, erremediorik gabe zorigaldua!»[1]
Abokatu/narratzaileak leiho ondoko postu batean kokatzen du. Hasieran, Bartlebyk oso langile on gisa jarduten du baina abokatuak dokumentu bat aztertzeko eskatzen dionean Bartleby erantzuten du: «Aukeran nahiago ez»[2] (jatorriz I would prefer not to) eta eskatutakoa ez du egiten. Hortik aurrera, nahiz eta ohizko lanak ondo egiten jarraitu, abokatuak zerbait eskatzen dionean bere erantzuna beti bera da: «Aukeran nahiago ez». Une batean Bartlebyk gehiago ez idaztea erabaki zuen eta, ondorioz, kaleratua izan zen. Baina berak bulegotik alde egitea ez zuen onartu.
Indarrez kaleratu ezin zuenez, azkenik abokatuak bulegoa beste nonbaitera eramatea erabaki zuen. Bartleby, bitartean, betiko tokian gelditu zen eta horrek maizter berrien haserrea piztu zuen baina eskribatzailea ez zuen alde egiten. Azkenean, Bartleby, arlote akusaziopean, atxilotua eta espetxeratua izan zen. Han gosez hiltzen utziko zuen bere burua.
Narrazioaren amaieran, abokatuak zera zioen: «handik hilabete batzuetara belarrietara zitzaidan zurrumurru izpi bat», «Bartleby Washingtongo Gutun Hilen [3] Bulegoko behe-mailako enplegatu izan zela, eta bat-batean kendu zuten gero lanpostutik» [4]. Egindako lan horren ondorioz izan zitekeen Bartlebyren jarrera arraroa.
Pertsonaiak
aldatu- Narratzailea: adinean sartutako abokatua. Bartlebyren nagusia.
- Pauma: hirurogei urte inguruko eskribatzaile ingelesa.
- Artazi: hogeita bost urte inguruko eskribatzaile.
- Jengibre-gaileta: hamabiren bat urteko legelari-ikasle, mandatari, garbitzaile eta eskobatzailea.
- Bartleby: eskribatzaile zurbila, aukeran nahiago zuena lanik ez egin.
Eragina
aldatuEleberri labur hau existentzialismoaren eta absurdoren literaturaren aintzindaritzat hartu da. Jorge Luis Borgesek, esaterako, eleberri honek Franz Kafkaren liburuak aurreratzen dituela idatzi zuen. Dena dela, ez dirudi Metamorfosia liburuaren egileak narrazio hau ezagutu zuenik. Liburuak beste idazle askorengan eragina izan du: Samuel Beckett, Witold Gombrowicz, Albert Camus...
Edizioak
aldatu- 1991: Bartleby, izkribatzailea. Itzultzailea: Juan Garzia Garmendia. Erein, Bartleby bilduma.
- 2016: Bartleby eskribatzailea. Itzultzailea: Juan Garzia Garmendia. Erein, 4nak bilduma. ISBN-13: 978-8491090816. ISBN-10: 8491090819.
Erreferentziak
aldatuKanpo estekak
aldatu- Iraitz Urkuloren kritika, 2016/04/03.
- Anjel Lertxundiren kritika, 1991/04/17.
- (Ingelesez):Faksimileren lehenengo atala, Putnam's Magazine, Making of America Archive.
- (Ingelesez):[http://cdl.library.cornell.edu/cgi-bin/moa/moa-cgi?notisid=ABK9283-0002-269 Faksimileren lehenengo atala, Putnam's Magazine, Making of America Archive.)
Datuak: Q780407