Alfontso XIII.a Borboikoa (Espainia)

Alfontso XIII.a Borboikoa (Espainia)
	; (1916) Irudi gehiago
Pretender to the Spanish throne (en)
Espainiako Estatuburua
; Espainiako errege
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Alfonso León Fernando María Jaime Isidro Pascual Antonio de Borbón y Austria-Lorena, Alfonso XIII León Fernando María Santiago Isidro Pascual Antón de Borbón y Habsbourg Lorraine
Jaiotza	Madrilgo Errege Jauregia eta Madril, 1886ko maiatzaren 17a
Herrialdea	Espainia
Bizilekua	Madrilgo Errege Jauregia
Heriotza	Erroma, 1941eko otsailaren 28a (54 urte)
Hobiratze lekua	El Escorial monasterioaren errege kripta; Santa Maria in Monserrato degli Spagnoli (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: bularreko angina
Familia
Aita	Alfontso XII.a Borboikoa
Ama	Maria Kristina Austriakoa
Ezkontidea(k)	Viktoria Eugenia Battenbergekoa (1906ko maiatzaren 31 - 1931)
Bikotekidea(k)	ikusi Carmen Ruiz Moragas; Marie Mélanie de Gaufridy de Dortan (en) ; Beatrice Noon (en) ;
Seme-alabak	ikusi Infante Jaime, Duke of Segovia (en) ; Beatriz Borboikoa eta Battenbergekoa; Juan de Borbón y Battenberg; Infante Gonzalo of Spain (en) ; Roger Marie Vincent Philippe Lévêque de Vilmorin (en) ; Fernando de Borbón y Battenberg (en) ; Alfonso, Prince of Asturias (en) ; Infanta María Cristina of Spain (en) ; Juana Alfonsa Milan y Quinones de Leon (en) ; Teresa de Borbón y Ruiz (en) ; Leandro de Borbón; Mapie de Toulouse-Lautrec (en) ;
Haurrideak	ikusi María de las Mercedes, Princess of Asturias (en) ; Maria Teresa Borboikoa;
Familia	ikusi Karlos IV.a Espainiakoa (birraitona); Felipe VI.a Espainiakoa (birbiloba);
Leinua	Espainiako Borboi etxea
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania; frantsesa; ingelesa; alemana
Jarduerak
Jarduerak	subiranoa
Jasotako sariak	ikusi Urrezko Ardi-larruaren Ordenako zalduna ; Knight Grand Cross of the Royal Victorian Order ; Arrano Zuriaren Ordena ; Hilobi Santuaren Ordenaren Gurutze Handia Zalduna ; Order of St. Andrew ; Royal Victorian Chain (1905) ; Madrilgo Complutense Unibertsitateko honoris causa doktoregoa : Madrilgo Complutense Unibertsitatea (1927) ; Order of the White Lion (1925) ; Knight Grand Cross of the Order of Saints Maurice and Lazarus ; Collar of the Supreme Order of the Chrysanthemum ; knight of the Order of Saints Maurice and Lazarus ; San Fernandoren Gurutze Ohoratua ; Calatravako Ordena ; Order of the Most Holy Annunciation ; Galtzariaren Ordena ; Royal Order of the Seraphim ; Santiagoko ordenaren maestre handia ; illustrious son ; Grand Cross of the Order of Boyacá (1925) ; Order of Saint Stephen of Hungary ; Knight Grand Cross in the Order of the Netherlands Lion ;
Kidetza	Arte Ederren Akademia (Frantzia)
Zerbitzu militarra
Adar militarra	Britainia Handiko Armada
Gradua	field marshal (en)
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Erromatar Eliza Katolikoa

Alfontso XIII.a^[1] (izen osoa gaztelaniaz: Alfonso León Fernando María Jaime Isidro Pascual Antonio de Borbón y Habsburgo-Lorena; Madril, 1886ko maiatzaren 17a - Erroma, Italiako Erresuma, 1941eko otsailaren 28a) jaio zenetik 1931 arte Espainiako erregea izan zen. Hamasei urte zituela eskuratu zuen boterea, 1902ko maiatzaren 17an.

Biografia

Alfontso XII.aren hilondoko semea, erregetu bitartean haren ama Maria Kristina Habsburgo-Lorrenakoa izan zen erregeorde. Adin txikia bitartean, 1898an Espainiak Kuba, Puerto Rico, Filipinak eta Guam galdu zituen, AEBen esku-hartzeak erabaki zituen askatasun gerren ondorioz. Espainiaren Inperioa bukatua zen. Bi urte geroago, aldiz, Mendebaldeko Afrikako zati bat hartu zuen Espainiak (Muni), Marokora hedatuko zen kolonizazioari ekinez.

1902. urtean koroatu zen eta 1906an ezkondu zen Viktoria Eugenia Battenbergekoa ingeles aristokratarekin. Atentatu bat izan zuen erregearen jarraigoak egun hartan (erregeak izan zuen bigarrena, bietatik zauririk gabe irten zen). 1912ko frantses-espainiar itunak Marokoko egoera argitu bazuen ere, ahalegin militar eta ekonomiko bereziak eskatu zizkion Espainiako estatuari, egokitu zitzaien alderdiko erresistentzia askoz ere indartsuagoa izan baitzen. Lehen Mundu Gerran Espainia neutral izan zelarik, ekonomia espainiarra arras bizkortu zen, gerran zeuden herrien merkatu berriak zabaldu egin baitzitzaizkion. Sistema politikoak, alabaina, porrot egin zuen: burgesiaren alderdi dinastikoak ahuldu, ezkerreko alderdi sozialista eta sindikatuak (CNT eta UGT) hazi eta gorpuztu eta Euskal Herriko nahiz Kataluniako higikunde abertzaleak sendotu ziren.

1923ko irailaren 13an, Alfontso XIII.aren onespenarekin —eta patronaleko zati handi baten, Eliza Katolikoaren, Armadaren eta kontserbadore gehienen laguntzarekin—, Miguel Primo de Riverak Estatu kolpea jo eta diktadura ezarri zuen. 1927an bukatu zen Marokoko gerra eta, 1930. urtean, Primo de Rivera erretiratu eta alderdi guztiak berriz ere plazaraturik, Alfontso XIII.a bakar samar geratu zen nagusi ziren errepublikaren aldeko indarren aurrean. 1931ko apirilaren 12ko Udal Hauteskundeek egoera hau berretsi baizik ez zuten egin; 1931ko apirilaren 14an, Espainiako Bigarren Errepublika aldarrikatu zen, eta erregek ihes egin zuen Espainiatik. Hau idatzi zuenː

«

Igandeko hauteskundeek argi erakutsi didate ez dudala nire herriaren maitasuna. Nire kontzientziak esaten dit desbideratze hori ez dela behin betikoa izango, Espainiaren zerbitzura jarduten saiatu bainaiz beti, interes publikoa soilik aintzat hartuta, baita koiuntura larrienetan ere. Errege batek huts egin dezake, eta, zalantzarik gabe, nik ere noizbait huts egingo nuen; baina ondo dakit gure aberria eskuzabala izan dela beti maleziarik gabeko errukiekiko.

Espainiar guztien erregea naiz, eta, halaber, espainiarra ere bai. Behar adina bitarteko lor ditzaket nire errege-eskumenei eusteko, haien aurka egiten dutenen kontra borrokatuz. Baina urrundu egin nahi dut herrikide bat beste herrikide baten aurka egitea eragin dezakeen orotatik, ez dut gerra zibil fratrizidarik sortzea nahi. Ez diet neure eskubideei uko egiten, historian metatutako gordailua baitira, nire eskubide baino gehiago, eta kontu zorrotzak eman beharko ditut egunen batean eskubide horien zaintza dela eta.

Kontzientzia kolektiboaren benetako adierazpena jakitearen zain egongo naiz, eta nazioak hitz egin bitartean, errege-ahalaren erabilera etengo dut, nahita, eta Espainiatik aldenduko naiz, bere etorkizunaren jaun eta jabe dela aitortuta.

Orain ere, aberriarekiko maitasunak agintzen didan eginbeharra bete nahi dut. Jainkoari eskatzen diot espainiar guztiek hori nik bezain sakon sentizeko eta betetzeko.

»

Don Alfontso Borboikoaren manifestua, 1931ko apirilaren 14a.

Azaroaren 26an, lege baten bidez, Parlamentuak goi saldukeriaren errudun jo zuen errege, eta erregetzako eskubideak kendu zizkien hari eta haren ondorengo guztiei:

«

A todos los que la presente vieren y entendieren, sabed: Que las Cortes Constituyentes, en funciones de Soberanía Nacional, han aprobado el acta acusatoria contra don Alfonso de Borbón y Habsburgo-Lorena, dictando lo siguiente:

«Las Cortes Constituyentes declaran culpable de alta traición, como fórmula jurídica que resume todos los delitos del acta acusatoria, al que fue rey de España, quien, ejercitando los poderes de su magistratura contra la Constitución del Estado, ha cometido la más criminal violación del orden jurídico del país, y, en su consecuencia, el Tribunal soberano de la nación declara solemnemente fuera de la ley a don Alfonso de Borbón y Habsburgo-Lorena. Privado de la paz jurídica, cualquier ciudadano español podrá aprehender su persona si penetrase en territorio nacional.

Don Alfonso de Borbón será degradado de todas sus dignidades, derechos y títulos, que no podrá ostentar ni dentro ni fuera de España, de los cuales el pueblo español, por boca de sus representantes elegidos para votar las nuevas normas del Estado español, le declara decaído, sin que se pueda reivindicarlos jamás ni para él ni para sus sucesores.

De todos los bienes, derechos y acciones de su propiedad que se encuentren en territorio nacional se incautará, en su beneficio, el Estado, que dispondrá del uso conveniente que deba darles.

Esta sentencia, que aprueban las Cortes soberanas Constituyentes, después de publicada por el Gobierno de la República, será impresa y fijada en todos los ayuntamientos de España, y comunicada a los representantes diplomáticos de todos los países, así como a la Sociedad de Naciones».

En ejecución de esta sentencia, el Gobierno dictará las órdenes conducentes a su más exacto cumplimiento, al que coadyuvarán todos los ciudadanos, tribunales y autoridades.

»

1931ko azaroaren 26ko Legea^[2]

Lege hura, ordea, Francisco Franco generalisimoak indargabetu zuen, 1938ko abenduaren 15ean onartutako legearen bitartez. Hala ere, ez zion erregetza eman Alfontso XIII.ari, nahiz eta hark altxamenduaren hasieratik lagundu zion —«lehen orduko falangista» zela zioen Alfontso XIII.ak^[3]— eta milioi bat pezeta eman zituen 1937an frankisten alde.

Erroman hil zen, 1941eko otsailaren 28an.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2014-10-21 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Euskaltzaindia. (PDF) 186. arauaː Atzerriko pertsona-izenak. Grafia-irizpideak. Erregeerreginen eta kidekoen kasua. .
↑ Condena al rey Alfonso XIII y a sus descendientes.
↑ José María Zavala: «Entregados a Franco. Los Borbones ante la Guerra Civil», La Aventura de la Historia, 97. zenbakia (2006ko azaroa), 48-53. orrialdeak. ISSN: 1579-427X.

Bibliografia

Shlomo Ben-Ami (1984): La Dictadura de Primo de Rivera. 1923-1930. Editorial Planeta. ISBN 84-320-4328-1.
Morgan C. Hall (2005): Alfonso XIII y el ocaso de la monarquía liberal, 1902–1923. Madril, Alianza Editorial. ISBN 84-206-4790-X.
Javier Moreno Luzón (editorea) (2003): Alfonso XIII, un político en el trono. Madril, Marcial Pons. ISBN 84-95379-59-7.
Ramón Tamames eta Xavier Casals (2004): Miguel Primo de Rivera. Bartzelona, Ediciones B.

Kanpo estekak

Datuak: Q18363
Multimedia: Alfonso XIII of Spain / Q18363

[1] Euskaltzaindia. (PDF) 186. arauaː Atzerriko pertsona-izenak. Grafia-irizpideak. Erregeerreginen eta kidekoen kasua. .

[2] Condena al rey Alfonso XIII y a sus descendientes.

[3] José María Zavala: «Entregados a Franco. Los Borbones ante la Guerra Civil», La Aventura de la Historia, 97. zenbakia (2006ko azaroa), 48-53. orrialdeak. ISSN: 1579-427X.

[1]

[2]

[3]