Vehiklo
La latina vorto vehiculum estas laŭ la origina signifo veturilo, do transportilo, ekzemple ĉaro aŭ ĉareto.
Sed laŭ la Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (PIV) la vorto vehiklo estas uzata en Esperanto nur pri materialaj aŭ ne-materialaj perantoj, aparte en ĥemia, fiziologia, biologia aŭ medicina sencoj, en figura senco ankaŭ en filozofio kaj teologio.[1]
En farmacia kemio ĝi estas substanco, en kiun oni metas aŭ solvas efikantajn substancojn por prepari medikamenton. Ekz. vazelino estas vehiklo de ungventoj, alkoholo de tinkturoj k.s. Medikamentoj estas vehikloj de vitaminoj, kiujn ili disportas en la korpo de la paciento.
En biologio ĝi estas ĉiu objekto, ĉiu vivulo, mem sana aŭ ne, kiu portas patogenajn mikrobojn kaj povas ilin transdoni al alia vivulo, kiu infektiĝos kaj eventuale malsaniĝos. Ekz. puloj kaj ratoj estas vehikloj de multaj malsanoj.
En genetiko ĝi estas portanto de unu aŭ pluraj kaŝitaj heredaj dispozicioj, kiuj ne manifestiĝas ĉe la koncernulo, sed kiuj nur eventuale aperas ĉe posteuloj kiel percepteblaj kvalitoj. Ĉiu vivulo ricevas kvalitojn de ambaŭ siaj gepatroj, sed ekstere manifestiĝas nur la pli forta kvalito. Ekz. se vi heredis nigrajn kaj flavajn harojn, vi mem havas la nigrajn, sed al via infano vi povas transdoni la kaŝitajn flavajn. Se la infano heredis la flavajn ankaŭ de la alia el la gepatroj, tiam la infano havos flavajn harojn, kvankam la gepatroj eble ambaŭ estas nigraharaj.
En filozofio ĝi estas ĉia rimedo de intelekta transdonado aŭ transportado. Ekz. vortoj estas vehiklo de pensoj, lingvoj estas vehiklo de ideoj, romano estas vehiklo de politikaj opinioj ktp.
Granda Vehiklo estas sinonimo de mahajano kaj Malgranda Vehiklo estas sinonimo de hinajano, du skoloj kaj movadoj, klopodantaj disvastigi la budhismon.
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]Notoj kaj referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ artikolo vehikolo en la Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (PIV), eldono de 2020, reta versio, ankaŭ jam en la eldono de 1970, presita eldono, paĝo 1173