Tataroj
| Tataroj | |
|---|---|
 | |
| etno | |
| Tjurkaj popoloj | |
| Kipĉaka lingvaro • Kipchak–Bulgar • Tjurkaj popoloj | |
| Suma populacio | |
| 6 421 500 | |
| Ŝtatoj kun signifa populacio | |
| Lingvo(j) | |
| tatara lingvo • rusa lingvo | |
| Religio | |
| sunaismo • ortodoksismo | |
Tataroj estas unu el grandaj popoloj de la tjurklingva mondo. Tataroj loĝas en centraj regionoj de la eŭropa parto de Rusio ĉefe en Meza Volgio, Tatario, sed ankaŭ en Uralo, Siberio, Kazaĥio, Meza Azio kaj en Fora Oriento. Diasporaj grupoj de tataroj loĝas ankaŭ en Pollando, Uzbekio, Azerbajĝano, Kartvelio, Litovio, Latvio, Estonio, Finnlando, Turkio, Usono, Ĉinio kaj Germanio. Estas ĉirkaŭ 6 milionoj da tataroj en la mondo (ref?).
Tataroj parolas la tataran lingvon. La plej frua literatura monumento datiĝas de la 13-a jarcento.
Kiam la nomadaj mongola Ora Hordo konkeris Krimeon en la 1200-aj jaroj, iliaj posteuloj konvertis al sufiismo, mistika formo de Islamo[1]. Tio klarigas kial la plimulto de la tataroj estas islamanoj, krom la kreŝenoj (subgrupo de la volgi-uralaj tataroj), kiuj estas ortodoksaj kristanoj.
Pri la etnonomo "tataroj"
[redakti | redakti fonton]La etnonomo "tataroj" aperis inter la hordoj de mongolaj kaj tjurkaj triboj en Centra Azio ekde la 6-a jarcento, supozeble surbaze de la mongola tribo de kie devenis Ĝingis-Ĥano. En la 13-a jarcento dum la invadaj militoj de Ĝingis-Ĥano kaj poste tiuj de ĥano Batu tataroj konsistigas la plimulton de la Ora Hordo. Rezulte de komplikaj etnogenezaj procezoj, la tjurkaj kaj mongolaj triboj de la Ora Hordo unueciĝas, englutas la plifrue venintajn tjurkajn tribojn kaj la indiĝenan finno-ugran loĝantaron.
Fine de la 19-a jarcento - komence de la 20-a jarcento kazanaj tataroj havis mastrumsistemon similan al la aliaj popoloj de la regiono: terkulturo, bestobredado, fiŝkaptado, abelbredado, komerco, metioj.
Apartaj etnoj
[redakti | redakti fonton]Laŭ diversaj studoj oni difinas tri (foje kvar) etno-teritoriajn grupojn de tataroj, kiuj forte diferencas unu de la alia, kaj foje oni konsideras ilin kiel apartajn etnojn:
- Volgaj-uralaj tataroj estas la plej multnombra grupo, kiu siavice dividiĝas je 4 subgrupoj:
- Siberiaj tataroj
- Astraĥanaj tataroj
- Lipka-tataroj
Diferenco inter tataroj kaj la 'krime-tataroj'
[redakti | redakti fonton]La krimeaj tataroj, malgraŭ la noma simileco kaj iom komuna historio, estas plej ofte rigardataj kiel tute memstara etno.
Malgraŭ tio, ke en la komunuza nomo de la krime-tataroj (en multaj lingvoj) enestas la vorto "tataroj", la krime-tataroj tute ne estas iu subetna grupo de la tataroj. Ankaŭ la krime-tatara lingvo ne estas iu dialekto de la tatara lingvo.
La nomo "krime-tataroj" venas el la rusa lingvo, en kiu antaŭe la vorto "tataro" estis uzata por nomi ajnan tjurk-lingvan homon de la Rusia Imperio.
La krime-tataroj mem uzas la du nomojn: qırımtatarlar (laŭvorve — "krime-tataroj") kaj qırımlar (laŭvorte — "krimeanoj").
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ (en) Brian Glyn Williams, Why Crimean Tatars are fearful as Russia invades Ukraine, The Conversation, la 17-an de marto 2022.
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]- Krime-tataroj
- Sabantuj (tatara popola festivalo)
- Tatara patriota fronto Altin Urda
- Tartar Aitifk Partio
- Tatara kuirarto
Eksteraj ligloj
[redakti | redakti fonton](en) Elmira Lyapina pri tataroj kiel tjruka popolon TedTalks