Nordio

Nordio
Mondregiono
administrative territorial entity of more than one country, kultura regiono [ ]
- koordinatoj	64° 0′ 0″ N, 13° 0′ 0″ O (mapo)6413Koordinatoj: 64° 0′ 0″ N, 13° 0′ 0″ O (mapo) [ ]
Akvokolektejo	3 425 804 km² (342 580 400 ha) [ ]
Areo	3 425 804 km² (342 580 400 ha) [ ]
Loĝantaro	27 800 000 [ ] (2022)
Denseco	8,11 loĝ./km² [ ] [ ]
Nordio (Tero)
	Nordio (Norvegio)
	Nordio (Norvegio)
	Nordio
	Vikimedia Komunejo: Nordic region [ ]
	En TTT: Oficiala retejo [ ]
	v • d • r

Nordio^[1] aŭ Nordlandoj^{[mankas fonto]} (svede, norvege kaj dane Norden, finne Pohjola (POHjola); ”La Nordo” kaj ”Nordo”) estas komuna nomo por la nord-eŭropaj landoj, kiuj estas historie ligitaj pro la Unio de Kalmar kaj nun membras en la Nordia Konsilantaro, do por la sendependaj landoj Norvegio, Svedio, Finnlando, Danio kaj Islando kaj la memregaj regionoj Gronlando (Danio), Feroaj Insuloj (Danio) kaj Alando (Finnlando).

Areo: 1.257.477 km²
Loĝantaro: ca 28 milionoj (jaro 2024)
Lingvoj parolataj:
- ĝermanaj: islanda, feroa, norvega, sveda (en Svedio kaj ankaŭ en regioj de Finnlando), dana, kaj la platdiĉa kaj la germana (ĉe la dan-germana limo)
- finn-ugraj: finna, tornival-finna, sameaj lingvoj
- kaj cigana inter kelkaj aliaj tradiciaj kaj novaj minoritat-lingvoj.

Difinoj

Jena regionigo estas parte geografia, parte historia, parte politika. Geografie, pro la aparteco kaj distanco al la kultura kaj milita centro de Eŭropo (Grekio, Italio, Francio, Germanio, Rusio, ktp).

Historie, ĉar la skandinavoj kaj la islandanoj kaj la svedlingvaj finnlandanoj kaj la feroanoj ĉiuj idas de la ĝermanaj vikingoj, parolante pranordlandidan kaj tial parte interkompreneblaj, precipe en Skandinavio, kie danoj, norvegoj kaj svedoj plej ofte ne bezonas kroman interlingvon. La alia lingvaro de Nordio estas la finn-ugra, parolata fare de finnoj kaj sameoj en la tuta plejnordejo kontinenta de Nordio (kaj iom en najbara provinco de Rusio). La kulturoj kaj regaj sistemoj de la nordiaj landoj tre similas unu la alian. Ĉiuj landoj de Nordio krom Finnlando, kaj ankaŭ Estonio (kaj aliaj landoj), uzas kronon kiel valuton. Finnlande uzatas Eŭron.

Politike, pere de la Nordia Konsilantaro, kiu seĝas en Islando. Tie kunvenas la nordiaj ĉefpolitikistoj de temp' al tempo, sed nur temas pri ideumejo, ne pri potenca organizo kiel Eŭropa Unio (EU). Danio, Svedio kaj Finnlando ankaŭ membras en EU.

Norvegio kaj Islando jam delonge membras en NATO kune kun Danio, dum ke Svedio kaj Finnlando aliĝis nur dum jaro 2024. Finnlando supozeble dubemis pro la proksimeco al eksa Soveta Unio, kaj en Svedlando milita neŭtraleco dum longa tempo estis sankta principo. La tri Skandinavaj landoj havas simbolajn monarkojn, dum la du eksterskandinaviaj estas respublikoj.

Politike, oni ankaŭ kalkulas Nord-Amerikan insulegon Gronlandon al Nordio (pro ties aparteneco al Danio). Geografie kaj historie, oni ofte kunkalkulas la Ŝetlandajn Insulojn kaj Gronlandon kaj Baltion (ĉiuj iam kun vikingidaj loĝantoj) kaj la finn-ugrajn regionojn de Rusio (Karelio kaj certajn partojn de la duoninsulo Kola).

Historio

Antaŭ pli ol mil jaroj, la nordianoj multe ĝenis al la mondo, vikingumante tra Eŭropo, ĉeeŭropaj Azio kaj Afriko^{[mankas fonto]}, kaj eĉ en Gronlando kaj Nordameriko, kiujn ili kiel la unuaj eŭropanoj malkovris. Hodiaŭ, la kvin landoj estas fame konataj tra la mondo kiel pacamaj demokratioj kopiindaj.

Dum la mezepoko kaj la 16-a ĝis 17-a jarcento, la historion de Nordio markis longedaŭraj militoj kaj malvarmaj kaj realaj inter la partoj okcidenta, kun partoj periode en la regado de Danio kaj periode la regado de Svedio, kaj ankaŭ de Norvegio. La Unio de Kalmar, fondita de Margareta la 1-a, dum iom pli ol unu jarcento en la fino de la nordia mezepoko kunligis la nordiajn landojn. Oni komencis uzi komunan regno-flagon por iom da tempo.

Simboloj

Ĉiuj flagoj de Nordio, krom tiuj de Sameio kaj Gronlando, havas komunan trajton: unukoloran fonon sub Skandinava kruco – krista kruco maldekstren turnita ĝishorizontale.

Kronologio pri la nordiaj landoj

Popoloj	Danoj	Feroanoj	Islandanoj	Norvegoj	Svedoj	Finnoj
Jarcento	Norda politika tuteco
21	Danio (EU)	Ferooj	Islando	Norvegio	Svedio (EU)	Finnlando (EU)
20	Danio				Svedio	Finnlando
19	Danio			Svedio-Norvegio		Finnlando
18	Danio-Norvegio				Svedio
17
16
15	Unio de Kalmar
14	Danio	Norvegio			Svedio
13
12		Ferooj	Islando	Norvegio

Superrigardo

Tiu ĉi estas multe ne-kompleta superrigardo de Nordio.

Kulturo

Bildoj

Flagoj de Nordio.
La Nordio.
Loĝdenso en Nordio.
La sveda kaj la finnlandsveda aŭtoroj Astrid Lindgren kaj Tove Jansson.

Arto

Ekzemploj de nordia arto de la 19-a jarcento
Þingvellir de Þórarinn B. Þorláksson
La Krio de Edvard Munch
Christen Købke, Vido de la lago Sortedam, 1838
Matenmanĝo sub la granda betulo de Carl Larsson, 1896
Robert Wilhelm Ekman, Väinämöisen soitto, 1866
De Díðrikur á Skarvanesi
Jakob Danielsen – Kaassassuk movigas ŝtonegojn, Gronlando

Referencoj

↑ artikolo Nordio en la Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (PIV), eldono de 2020, reta versio, ankaŭ jam en la eldono de 2002, presita eldono, paĝo 790

Kategorio Nordio en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)

Vidu ankaŭ

Thule
Fenoskandio
Skandinavio
Nordia Konsilio de Ministroj
Nordiismo
Baltio
Skandinava modelo de ekonomio, Socialema ŝtato
Norda Kantaro, kolekto de esperantigitaj kantoj de Nordio
Nordiaj militoj

Bibliotekoj

[1] rtikolo Nordio en la Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (PIV), eldono de 2020, reta versio, ankaŭ jam en la eldono de 2002, presita eldono, paĝo 790

[1]