Mempuĉo
Mempuĉo (angle self-coup aŭ autocoup; hispane Autogolpe de Estado) [1] aŭ puĉo de supre estas termino, kiu priskribas la procezon de abolicio de demokratia reĝimo, fare de la gvidantoj de la lando, do sen uzo de la militfortoj kaj kutime neperforte se la regata popolo ne ribelas.
Memfarita puĉo ofte estas gvidata de la laŭleĝe elektita ŝtatestro aŭ enpostenigita registaro (do nek de la opozicio nek la militfortoj), kiu sufiĉe rapide pliigas sian potencon per juraj rimedoj kaj leĝaro, ĝis igi la ekzistantan reĝimon sufiĉe kontraŭdemokratia al iliaj plaĉo. Por tiu celo, la ŝtatestroj povas suspendi la potencon de la leĝdona povo kaj la justica povo aŭ nuligi la konstitucion [1]. Mempuĉo kontraŭdiras la politikan kulturon en demokratiaj landoj.
Kontraste al "normala" puĉo (de malsupre), en kiu partio ekstera de la landa politika reĝimo (kiel ekzemple la militfortoj) faras la puĉon, meminiciata puĉo (de supre) estas aranĝita fare de la potenco de la lando mem.
Mempuĉoj okazis multfoje dum la historio. La plej konata ekzemplo okazis la 2-an de decembro 1851, kiam Ludoviko Napoleono, la franca prezidento, dissolvis la francan Nacian Asembleon kontraŭe al konstitucio, movo kiu kaŭzis la starigon de la Dua Imperio kaj la kronadon de Napoleono kiel Imperiestro de Francio.
La termino "Autogolpe" estis kreita en 1992 post la mempuĉo en Peruo, kiam prezidanto Alberto Fujimori kontraŭleĝe suspendis la Ĉambron de Reprezentantoj kaj la Superan Kortumon, kaj donis al si plian aŭtoritaton kaj pliajn registarajn povojn [1]. Alia supozita provo de mempuĉo estis farita en Peruo en 2022 fare de prezidanto Pedro Castillo, kiu provis dissolvi la Kongreson, kaj estis poste forsendita kaj arestita.
Inter 1946 kaj 2022, proksimuma 148 provoj de mempuĉoj okazis, 110 en aŭtokratioj kaj 38 en demokratioj .
Notindaj eventoj priskribitaj kiel mempuĉoj
[redakti | redakti fonton]
: Julio Cezaro februaro, 44 a.K. (kiam deklarita Dictator perpetuo)
: Prezidanto Napoleono la 3-a (la 2a de decembro 1851)
: Princo Alexander de Battenberg (la 27a de aprilo 1881)
: Prezidanto Juan Lindolfo Cuestas (la 10a de februaro 1898)[2]
: Kanceliero Adolf Hitler (la 23a de marto 1933/la 2a de aŭgusto 1934)[3]- : Prezidanto Gabriel Terra (la 31a de marto 1933)[4]
: Kanceliero Engelbert Dollfuss (la 1a de majo 1933)[5]
: Ĉefministro en la rolo de ŝtatestro Konstantin Päts (la 12a de marto 1934, tiel nomata Epoko de Silento)[6]
: Ĉefministro Karlis Ulmanis (la 15a–16a de majo 1934)
: Ĉefministro Ioanis Metaxas (la 4a de aŭgusto 1936)
: Prezidanto Getúlio Vargas (la 10a de novembro 1937)
: Prezidanto Higinio Morínigo (la 30a de novembro 1940)
: Reĝo Mikaelo la 1-a de Rumanio (la 23a de aŭgusto 1944)
: Prezidanto Mamerto Urriolagoitía (la 16a de majo 1951)[7]
: Prezidanto Ferdinand Marcos (la 23a de septembro 1972)[8]
: Prezidanto Bak Ĝeong-Hui (la 17a de oktobro 1972)[9]- : Prezidanto Juan María Bordaberry (la 27a de junio 1973)[10]
: Premier Hua Guofeng (la 6a de oktobro 1976)
: Prezidanto Alberto Fujimori (la 5a de aprilo 1992)[11]
: Prezidanto Boris Jelcin (la 21a de septembro 1993) [12] [13][14][15]
: Prezidanto Recep Tayyip Erdoğan (la 15a de julio 2016) 
: Prezidanto Nicolás Maduro (la 29a de marto 2017)[16]- : Prezidanto Martín Vizcarra (la 30a de septembro 2019)[17][18][19]
Ĉefministro Muhyiddin Yassin (la 29 de februaro 2020)[20]
: Prezidanto Vladimir Putin (la 4a de julio 2020/la 31a de decembro 1999)[21][22][23]
: Prezidanto Nayib Bukele (la 1a de majo 2021)[24]
: Prezidanto Kais Saied (la 25a de julio 2021)[25][26][27]
: Ĉefulo de la Suvereneca Konsilio de Sudano Abdel Fattah al-Burhan (la 25a de oktobro 2021)[28]
Ĉefministro Hasina Oaĝed baloto de januaro 2024 [29]
Notindaj eventoj priskribitaj kiel nesukcesaj memopuĉoj
[redakti | redakti fonton]
: Prezidanto Jorge Serrano Elías (la 25an de majo – la 5an de junio, 1993)[30]
: Prezidanto Abdurrahman Wahid (1an–25an de julio, 2001)[31]- : Ĉefministro Mahathir bin Mohamad (februaro 23–marto 1, 2020)[32]
: Prezidanto Donald Trump (la 6an de januaro 2021)[33]- : Prezidanto Pedro Castillo (la 7an de decembro 2022)[34]
: Ĉefministro Benjamin Netanjahu (aktuala evento, ekde lia enpotenciĝo la 29a de decembro 2022)[35][36][37][38][39][40][41]
Por plia legado
[redakti | redakti fonton]- Kim Lane Scheppele, “Autocratic Legalism.” 85 University of Chicago Law Review 545-583 (2018)
- Fabio de Sa e Silva, Autocratic Legalism 2.0: Insights from a Global Collaborative Research Project
- Luttwak, Edward.Coup d'État: A Practical Handbook (London, Allen Lane, 1968; Revised Edition: Cambridge, MA, 1979; London, 1979; Sydney, 1979) (ISBN 978-0713900675)
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Cameron, Maxwell A. (januaro 1998). "Self-Coups: Peru, Guatemala, and Russia". Journal of Democracy. Johns Hopkins University Press. 9 (1): 125–137. doi:10.1353/jod.1998.0003.
- ↑ "URUGUAY UNDER A DICTATOR.; Senor Cuestas Executes a Coup d'Etat and Dissolves the Assembly. (Published 1898)", February 11, 1898.
- ↑ Germany 1933: from democracy to dictatorship (September 28, 2018).
- ↑ The March Revolution in Uruguay 1933.
- ↑ Weyland, Kurt. (February 4, 2021) Assault on Democracy - Kurt Weyland - Google Книги. Cambridge University Press. ISBN 9781108844338.
- ↑ XX sajandi kroonika, I osa. Eesti Entsüklopeediakirjastus. Tallinn, 2002. p. 383
- ↑ The Bolivian Revolution.
- ↑ Declaration of Martial Law. Republic of the Philippines. Arkivita el la originalo je 2017-07-08. Alirita June 18, 2016 .
- ↑ The Military in Politics Library of Congress Country Studies
- ↑ Kaufman, Edy. Uruguay in Transition: From Civilian to Military Rule (angle). Transaction Publishers. ISBN 978-1-4128-4084-2.
- ↑ Kenney, Charles D.. (2004) Fujimori's coup and the breakdown of democracy in Latin America. University of Notre Dame Press. ISBN 0-268-03171-1.
- ↑ Kommersant (30 September 2015) ru:Все перевороты XXI века ||.
- ↑ Landfried, Christine. (February 7, 2019) Judicial Power: How Constitutional Courts Affect Political Transformations - Google Книги. Cambridge University Press. ISBN 9781108425667.
- ↑ Hastedt, Glenn P.. (2003) International Politics in a Changing World - Glenn P. Hastedt, Kay M. Knickrehm - Google Книги. Longman. ISBN 9780205189939.
- ↑ http://politeia.ru/files/articles/rus/Politeia-2000-2(16).pdf
- ↑ "Venezuela Muzzles Legislature, Moving Closer to One-Man Rule", March 30, 2017.
- ↑ "4 claves para entender la crisis política que atraviesa Perú tras la disolución del Congreso (y lo que puede pasar ahora)", BBC News. (hispane)
- ↑ "Peru military, police back Vizcarra as rebel lawmakers vow loyalty to VP", Reuters, 2019-09-30. (angle)
- ↑ "Peruvian Vice President Resigns After Congress Fails to Oust Nation's Leader", October 2, 2019. (en-US)
- ↑ Malaysia's frustrated 'No. 2' leaders pull off political coup (March 22, 2020).
- ↑ Инвестклимат в России определяется ФСБ»: Сергей Гуриев о новом правительстве и «конституционном самоперевороте (February 6, 2020).
- ↑ Putin's Meaningless Coup (August 2, 2020).
- ↑ Hill, Fiona. (September 7, 2021) There Is Nothing for You Here: Finding Opportunity in the Twenty-First Century - Fiona Hill - Google Книги. Houghton Mifflin Harcourt. ISBN 9780358574316.
- ↑ "El Salvador's President Launched a 'Self-Coup.' Watch for Creeping Corruption and Authoritarianism.", 20 May 2021. (angle)
- ↑ Saied's Textbook Self-Coup in Tunisia (August 2, 2021).
- ↑ (2022) “'How I Learned to Stop Worrying and Love Autocracy': Kais Saied's "Constitutional Self-Coup" in Tunisia”, Journal of Asian and African Studies. doi:10.1177/00219096221079322. 246962926.
- ↑ OPINION - Tunisia's dangerous moment: A self-coup.
- ↑ Sudan's self-coup and four factors that will determine what comes next | African Arguments (October 27, 2021).
- ↑ The New York Times: Quietly Crushing a Democracy: Millions on Trial in Bangladesh, la 2-an de septembro 2023.
- ↑ Barry S. Levitt (2006), "A Desultory Defense of Democracy: OAS Resolution 1080 and the Inter-American Democratic Charter, Latin American Politics and Society, Volume 48, Issue 3, September 2006, Pages: 93–123. pp104-5
- ↑ "Coup attempts usually usher in long stretches of democratic decline, data shows", January 22, 2021.
- ↑ "Mahathir proposes to lead 'unity government' - sources", February 25, 2020.
- ↑ (2022-04-07) “The Trump self-coup attempt: comparisons and civil–military relations”, Government and Opposition FirstView, p. 1–18. doi:10.1017/gov.2022.13. 248033246.
- ↑ Multiple sources:
- ↑ Friedman, Thomas L., "Netanyahu's Judicial Coup Could Destroy His Start-Up Nation", The New York Times, February 14, 2023.
- ↑ Friedman, Thomas L., "Netanyahu Cannot Be Trusted", The New York Times, 2023-03-28.
- ↑ Kingsley, Patrick, "Israel's Identity Hangs in Balance Ahead of Key Vote on New Law", The New York Times, July 23, 2023.
- ↑ A Coup d'État in Israel? : The Bitter Harvest of Colonialism (angle) (2023-03-27). Alirita 2023-08-01 .
- ↑ Harari, Yuval Noah, "This Is Definitely a Coup. Israel Is on Its Way to Becoming a Dictatorship", Haaretz, March 9, 2023. (angle)
- ↑ Freedland, Jonathan, "Netanyahu is leading a coup against his own country. But the threat is not only to Israel", The Guardian, 2023-03-31. (en-GB)
- ↑ . 30,000 march in Tel Aviv against 'coup d'état' Levin judicial reform (en-US) (January 8, 2023). Arkivita el la originalo je January 8, 2023. Alirita 2023-08-01 .