| „ De stadio al stadio, en gaja strebado al glora rekordo, la flagranta torĉo de nia jam populara stafeto lasas akurate tre helajn reflektojn, kiel konkretajn atestoj de sia triumfa marso, tra la vasta kampo de la tutmonda esperantismo. Venis vico por la kvara starto, al tre belaspekta libro kun plaĉa abunda legaĵo, por kiu la nura nomo de ĝia aŭtoro estas sufiĉa garantio.
Kutime, en ĉiu lingva movado, la poetoj per la vervo de siaj poemoj estas la unuaj literaturaj kurieroj, kvazaŭ fantaziaj heroldoj de idealaj aspiroj kaj arogaj deziroj. Sed, post iliaj flamaj strofoj aŭ lirikaj lamento, preskaŭ nur la prozistoj - liberaj de la velura sklaveco de ritmoj kaj rimoj — masonas pozitive, per vere kompakta materio, la fortikan blokon, kiu tiel fariĝas bastiono de la koncerna literaturo. Pravigante la antaŭajn asertojn per aroga kokeriko, ĉi tiu bela vomulumo de D-ro Szilágyi, kundensa teksto de suko plena bonega prozo, aperas en momento oportuna por konfirmi la prestiĝon, kiun ĝuste nun nia lingvo gajnas, antaŭ la scivolaj rigardoj de la ekstera mondo. La sonora titolo de la tuta kolekto — ĉar temas pri novelaro — apartenas al unu aparte elstara rakonto, kun delikata patoso, kie, inter dilemoj kaj kontrastoj, inter duboj kaj hezitoj, ĝermas la etikajn principoj, kiun estis en la animo de Henriko Dunant, iama komercisto kaj post nobla bonfarinto, kies torturita menso, tra ege krudaj scenoj de milito en la pasinta jarcento, pensis pri la ruĝo de la sango kaj pri la kruco de la kompato, por fari la emblemon kaj signon de tre konata bonfarema organizaĵo: La Ruĝa Kruco! En lerta kunplekto, ĉiu el la ceteraj noveloj, per la magio de loga rakontado, vibrigos ĝis ekstrema intenson ĉiujn kordojn de tiu spirita harpo, kiun ĉiu hejmo — eĉ plej skeptika! — portas kaj gardas en sia animo. Certe, tute certe —
oni povas pri tio veti! — neniu leganto ĉe la fino scios diri ke li ne estis funde kaptita de serio da emocioj plej variaj, kvazaŭ speciale elektitaj por lia propra temperamento, almenaŭ en unu se ne en pluraj periodoj de jen unu jen alia romaneto el tiuj, kiujn laŭ ampleksa gamo, D-ro Szilágyi prezentas en sia lasta freŝa bukedo, por inciti niajn sentojn kaj altigi niajn pensojn per dolore ŝirantaj aflitoj aŭ per tre amuzaj komikaj faktoj...
Jam en la enkonduka rakonto, La flamsalamendro , sur polurita fono de majstra priskribo de sovaĝan naturo kaj ordinara vilaĝa medio, la sinsekvaj venturoj de filozofema besto, en libera memdispono ĝis komforta kaptiteco kaj fina mizera morto, aperas en intima rilato kaj rekta ligiteco kun homa sorto, daŭre returniĝonta: infanaj petolaĵoj kaj teruraj spasmoj de perfortita knabino, kiam pro milito « la vivo iĝis pli kaj pli grize malpura, kaj la odoro de homŝvito, fumo, benzio kaj malbonkvalita karbo forpelis la verdan odormemoro de la infanaĝo » .
Sub similaj impresoj, dum partizana milito, fluas La perdita velo, tiu blanka tuketo, tiui blanka tuketo, makulita de sango, ĉe poŝo de erare kaj fie pafmortigita junulo, kiam ameme gardante la velon por kara frateto, li revis samtempe pri la promesita frandaĵo de kiso — unua kiso! — de sia amantino ...
Daŭras la beletra parado, sed mildiĝas la konturoj. La animo revenas al paco pere de la simpatio de Nila, kvarjara infanino, kies naivaj observoj kaj demandoj
estas valora materialo por studinda temo, eĉ por funda leciono pri psikologio. La sekreto de la banko, en formo de spritasatiro, kiun oni legs tre plaĉe, laŭ kreskantaj ondoj da ĝuo, estas forta frapo kaj prudenta averto kontraŭ la moderna socia epidemio de tiuj financajn institucioj, kiuj, sub la blufo de bombastaj nomoj kaj logaj reklamoj pri kreditoj aŭ monpruntoj, kaŝas la malpurajn karaktezajn ungegojn de la malnovaj procentegistoj.
Tamen, almenaŭ en ĉi tiu novelaro — ŝerce kaj ŝerce plej alte morala — ruza kampulo, per sia vilaĝa flegmo, sukcesas malkrovi la sekreton de la banko kaj reversi ĝian tutan mekanismon el mensogoj, trompoj kaj intrigoj. Tio estu ja konsolo! Al la sama speco de morala instruo, sed denove laŭ serioza tono, apartenas la sekva peco, Estis bone kiel, kie honesta ago de juna advokato kaj decida solidareco de tuta komunumo savis, en oportuna aŭkcio, la modestan posedaĵon de malfeliĉulo.
En la dua parto, subĝenerala devizo: Facila vento, kolektiĝas pluraj epizodoj aŭ bildoj el la esperantista popolo, ĉiuj kun bongusta enhavo, spicita per gaja humoro aŭ garnita per alta humanismo, tra la briloj kaj rebriloj de tiu ĉarma prozo kaj moderna stilo de nia ŝatata aŭtoro, en kiu mirinde harmonias pasiaj impetoj kun serenaj rezonoj, ridigaj vortludoj kun amaraj konsideroj, ĉar D-ro Szilágyi, nuntempa mentoro de nia literaturo, ankaŭ estas sentema homo, kiu, multesperinte
en sia privata vivo, scias pro tio observi, kompreni kaj dedukti, por trafe kaj bele — belege !— priskribi la agojn kaj reagojn de ceteraj homoj, loĝantaj sur la tero.
Jes, krom la supera kvalito de la riĉa enhavo, estas elstara rimarkinda ĝia pura priskribado, kiu serene fluas en bonega lingvo, simple kaj nature uzata sen ia artifiko, sen ia balasto, eĉ por ĉizi frazojn tiel plastikajn, tiel reliefajn, kiel la jena:
« Estis manĝotempo, kaj la tuta urbo estis kvazaŭ granda moviĝanta, maĉanta makzzelo » . Similaj ekzemploj larĝe abundas kaj rave plezurigas la legado, kiu iĝas ankoraŭ multe pli facila pro ege singarda apliko de neologismoj kaj suplementeskaj vortoj, kio estas vere sekvinda vojo.
Okulfrapa dukolora kovrilo, kun arta desegnaĵo estas digna fasado por la zorga tipografia aranĝo, kies klara preso, preskaŭ seneraroj, sur tre bona papero, kompletigas la meritojn, kiujn jam per si mem posedas la verko.
Varme do mi mi rekomendas ĝin, ĉar agante tiel mi plenumas nur honestan devon. Sed, aĉetante kaj legante tiun libron, oni ne nur pravigos mian rekomendon, sed plene oni lernos kaj ĝuos, pruvante cetere sian bonan guston. ” |
