Kanarioj

	Kanarioj
	hispane Canarias
	aŭtonoma komunumo
Flago	Blazono
	Oficiala nomo: Islas Canarias
Ŝtato	Hispanio
Regiono	Kanarioj
Provincoj	2
Kelkaj urboj	2
Situo	Santa Cruz de Tenerife, Las Palmas de Gran Canaria
- alteco	8 m s. m.
Ĉefurbo
- koordinatoj	28° 06′ 00″ N 15° 24′ 00″ U / 28.10000 °N, 15.40000 °U (mapo)
Areo	7 446 km² (744 600 ha)
Loĝantaro	2 172 944 loĝantoj (2021)
Denseco	292 loĝ./km²
Aŭtonomeco	30-a de decembro 1996
Ĉefulo	Ángel Víctor Torres Pérez; (ekde )
Horzono	MET (UTC 1)
- somera tempo	MET (UTC 2)
Poŝtkodo
ISO 3166-2:ES	ES-CN
	Situo de Kanarioj enkadre de Hispanio Situo de Kanarioj enkadre de Hispanio
	Vikimedia Komunejo: Canary Islands
	Retpaĝo: Registaro de Kanarioj

Koordinatoj: 28° 06′ 00″ N 15° 24′ 00″ U / 28.10000 °N, 15.40000 °U (mapo)

La hispanaj insuloj Kanarioj (hispane Islas Canarias [islas kanarjas]) situas en la Atlantiko, proksimume 100 km de la Afrika marbordo de Maroko.

La aŭtonoma komunumo de Kanarioj (7.242 km²) havas 1.700.000 loĝantojn. Ĝi konsistas el la provincoj de Las Palmas (4.072 km²) kaj Santa Cruz de Tenerife (3.170 km²). La plej gravaj kanariaj urboj estas Santa Cruz de Tenerife kaj Las Palmas de Gran Canaria. Ankaŭ historia estas La Laguna (Tenerifo), kun universitato, kie instruis interalie la Esperantisto kaj eldonisto Juan Régulo Pérez.

Tiuj insuloj metafore foje estas nomataj Fortuninsuloj.

Insuloj

La insuloj de Kanarioj estas:

Provinco Sankta Kruco de Tenerifo:
- Tenerifo
- La Palma
- La Gomera
- El Hierro
Provinco La Palmoj:
- Gran Canaria
- Lanzarote
- Fuerteventura
- la Insuletoj

La tiel nomitaj Insuletoj (hispane los Islotes) estas: Lobos inter Fuerteventura kaj Lanzarote; kaj la Ĉiniĥa Insularo (hispane Archipiélago Chinijo) norte de Lanzarote kun la insuloj Alegranza, La Graciosa, Montaña Clara, Roque del oeste ("okcidenta roko aŭ rifo") kaj Roque del este ("orienta roko aŭ rifo").

Ĉiu el la sep grandaj insuloj posedas aŭtonoman registaron, nomatan cabildo [kaBILdo].

Aliflanke, ĉiu el ili estas tre malsimila al la alia el geografia kaj pejzaĝa vidpunktoj. Oni povas trovi el dezertoj en la orientaj insuloj ĝis praarbaroj en la plej orientaj aŭ vulkanoj en la centraj. Preskaŭ duono de la Naciaj Parkoj de Hispanio troviĝas en Kanarioj.

En Tenerife troviĝas la Tejdo, la plej alta el la hispanaj montoj (3.718 metrojn de alteco), kiu, kun la ĉirkaŭaĵoj, formas la plej vizitatan Nacian Parkon de la lando.

La Palma havas ankoraŭ vulkanan aktivadon en la monto Teneguía kaj en la Roque de los Muchachos (2.426 m), en la limo de la Nacia Parko Caldera de Taburiente.

Lanzarote estas la plej orienta, kaj tie troviĝas la Nacia Parko Timanfaya.

La loĝdenseco estas 219 loĝ./km², multe pli alta ol la averaĝo de Hispanio. Gran Canaria kaj Tenerife posedas pli ol la 80% de la tuta loĝantaro de la insuloj.

Provincoj

Provinco	Situo de provinco	Provinca mapo	Provinca ŝildo	Provinca flago	Provinca ĉefurbo	Insuloj
Provinco La Palmoj					Las Palmas de Gran Canaria	Gran Canaria Fuerteventura Lanzarote Ĉiniĥa Insularo
Provinco Sankta Kruco de Tenerifo					Santa Cruz de Tenerife	Tenerifo La Palma La Gomera El Hierro

Biogeografio

Laŭ la tipologio de la Monda Natur-Fonduso (WWF), la insularo apartenas al la mediteranea ekoprovinco de la palearkta ekozono kaj biome al mediteraneaj arbaroj, duonarbaroj kaj arbustaroj. Lanzarote kaj Fuerteventura situas en la ekoregiono de la mediteraneaj sekaj duonarbaroj de akacio kaj arganio. La aliaj, pli okcidentaj insuloj, troviĝas en la kanariaj sekaj duonarbaroj kaj arbaroj.

Historio

En Kanarioj loĝis la tiel nomataj Guanĉoj antaŭ la eŭropa konkero. La ĝusta maniero laŭ kiu la insuloj estis koloniigitaj estas nekonata, kvankam la plej vaste akceptitaj teorioj hodiaŭ estas tiuj, kiuj diras, ke ĉi tiuj loĝantaroj estis alportitaj de Norda Afriko de Fenicianoj aŭ Romanoj. Ĝis nun la plej rigoraj kronologioj indikis, ke la unuaj insulanoj alvenis al Kanarioj inter la 3a kaj 1a jarcentoj antaŭ Kristo. Ĉi tiu statuo situas en la Placo de la Patrono de Kanariaj en Candelaria.

Pri agrikulturo, estis grandaj diferencoj inter insuloj, Granda Kanario estas la plej evoluinta tiurilate. Ĝi estis esence cereal-bazita agrikulturo, bazita sur varioj de tritiko kaj hordeo uzataj kiel ingrediencoj de la tradicia gofio [GOfjo], kiu ankoraŭ konsumiĝas en Kanarioj. Estis granda nombro da dioj sur la malsamaj insuloj.

Kanarioj en la Moderna Epoko

La procezo de homa kaj kultura rasmiksaĵo, kiu karakterizis la insulojn post la konkero, estigis modernan kanarian socion. La ekonomia modelo de la insuloj baziĝis, krom agrikultura kaj bruta memkonsumo, sur eksportaj produktoj kiel orko, vino kaj sukerkano. Sukero estos la unua eksporta rikolto en la historio de Kanarioj, kaj la letero de enkonduko de la insuloj al la nova mondekonomio formita. Ĝuste la konkurenco de sukeroj de la indiĝenaj homoj estos unu el la kaŭzoj, kiuj klarigus la postan malpliiĝon de ĉi tiu rikolto sur la insuloj.

Fakte la insuloj estis escepto al la monopolo ekzercita de la Hispana Krono de la Domo de Kontraktado de Sevilo rilate al usona komerco. Ĉi tio transformas la insulojn kaj iliajn havenojn en komercajn centrojn inter la du bordoj de Atlantiko.

La MPAIAC (hispane: Movimiento por la Autodeterminación e Independencia del Archipiélago Canario - Movado por Memdeterminado kaj Sendependeco de la Kanaria Insularo) estis organizo kiu celis atingi la rajton al memdeterminado kaj apartigo de Kanarioj disde la Regno de Hispanio. Ĝi estis aktiva en la 1970-aj jaroj.