Saltu al enhavo

Gravedeco en arto

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Gustav Klimt, 1903, Hoffnung I (Espero 1)

Ajna verkaĵo, kiu montras gravedecon, estas konsiderata artverko. En la arto, kiel en la vivo, ne ĉiam estas klare, ĉu la intenco estis prezenti gravedulinon aŭ ĉar la virino estas montrita en pozicio, kie ŝi protektas sian ventron per la mano, oni komprenas kvazaŭ la virino estas graveda.

Historie, reprezentado de gravedaj virinoj estas sufiĉe malofta [1]. Okcidenta arto kutime inkluzivas du ĉefajn temojn en kiuj aperas gravedaj virinoj: historiaj pentraĵoj, en kiuj la gravedeco estas grava parto de la rakonto, kiel ekzemple la rakonto de Diana/Artemiso kaj Kalisto, en kiu Diana vidiĝas tuj kiam ŝi malkovras sian malpermesitan gravedecon. Alia temo en kiu aperas gravedulino estas en la rakonto de la Nova Testamento [2]. Ĝenerale dirite, pentraĵoj de gravedulinoj komencis esti pli modaj ĉirkaŭ la jaro 1600.

Tradicio kultura

[redakti | redakti fonton]
Venuso de Willendorf, ĉ. 25,000 AKE, Aŭstrio

Statuetoj de gravedaj virinoj aperis en diversaj kulturoj, en malsamaj periodoj, en malsamaj lokoj en la mondo. Ceramikaj statuetoj povas esti trovitaj en antaŭkolumbaj kulturoj kaj en antikva epoko en la Proksima Oriento. Granda parto de tiuj statuetoj rilatas al fekundeco kaj foje estas malfacile identigi ĉu la statueto vere enkorpigas gravedecon, aŭ ĝian signifon en la kulturo en kiu ĝi aperas [3].

Inter la plej malnovaj ekzemploj de gravedecaj statuoj troveblas prahistoriaj statuetoj en Eŭrazio konataj kiel Venusaj statuetoj. La plej konata el ili ĉiuj estas la statueto Venuso de Willendorf - statueto farita el neolitika kalcia ŝtono kaj en kiu oni vidas virinon kun troige grandaj brusto kaj Koksoj kiuj venas por emfazi ŝian fekundecon. Tiaspecaj statuetoj kutime troigas la grandecon de la ventro, femuroj, brusto, talio kaj vulvo, sed la gravedeco mem ne estas precipe elstara [4].

Okcidenta arto

[redakti | redakti fonton]

La pentraĵo de Ticiano de Diana kaj Kalisto, de 1559, reflektas la momenton kiam la gravedeco de Kalisto estis malkovrita. En Eŭropo, estis ĝenerale evitite pentri gravedulinojn (krom en sanktaj figuroj), sed poste, en okcidenta arto, ekzistis du temoj en kiuj gravedecoj estis esprimitaj kiel parto de rakonto.

Kalisto

[redakti | redakti fonton]
Diana kaj Kalisto, pentraĵo de Ticiano 1559, montras la momenton kiam la gravedeco de Kalisto estas eltrovita.

En la helena mitologio, la nimfoj Kalisto gravediĝis de Zeŭso (Jupitero en la romia mitologio). La gravedeco malkovris kiam Kalisto banis en rivero. Ŝia Sinjorino Artemiso (Diana) koleriĝis kontraŭ ŝi kaj forpelis ŝin. Aldone Junono, la edzino de Zeŭso, igis ŝin urson. La klasikaj pentraĵoj, en kiuj aperis Kalisto, reflektis la momenton, kiam ŝi fariĝas urso, sed poste, precipe ekde la renesanca periodo, Kalisto vidiĝas en la momento, kiam la gravedeco estas malkovrita. La fonto de inspiro por tiuj pentraĵoj estis la poezio de Ovidio [2].

Tipa bildo unue aperis en la pentraĵo de Ticiano, Diana kaj Kalisto de 1559, en kiu la ventro de Kalisto estas elmontrita dum Artemiso/Diana fingromontras akuzige al ŝi kaj ŝiajn subtenantinojn [2]. Laŭ Ovidio, Kalisto estis en la naŭa monato de ŝia gravedeco, sed en pentraĵoj ŝi aperas, kutime, nur komence de sia gravedeco kiam ŝiaj amikinoj malkovras ĝin por la unua fojo. Ŝajnas, ke tio, kio fascinis al la artistoj kiel arta subjekto, estis la ŝanco prezenti grupon da virinoj nude [2], kvankam tia pentraĵo ankaŭ povas esti komprenata kiel avertoj kontraŭ nedezirata gravedeco.

Virgulino Maria

[redakti | redakti fonton]
Visitation de Rogier van der Weyden (1430aj jaroj, nun en Leipzig)
Madonna del Parto de Piero della Francesca, ĉ. 1460.

La Virgulino Maria aperas, pli ofte, en artpentraĵoj, kiam ŝi estas graveda, precipe en okcidentaj postklasikaj pentraĵoj, kaj ŝi aperas tiel eĉ nuntempe. La momento kiam Maria koncipas estas nomita la Anunciacio, tre ofta temo en tradicia kristana arto. Tamen ekzistas ankaŭ pli postaj pentraĵoj de Maria graveda kaj kutime ne estas dubo en ĉi tiuj tipoj de pentraĵoj, ke Maria ja estas graveda.

Revelaciaj pentraĵoj estis populara temo en arto kaj interpretis la skribaĵojn en la Nova Testamento, (Luko 1:39-56) kiu rakontas pri la renkonto inter du gravedaj virinoj, Maria kaj Elizabeto [5], sed, kutime, ĉi tiu gravedeco ne estas ilustrita vide. Nur en la nederlandaj pentraĵoj el la 15-a jarcento la artistoj komencis fari tion [5][6].

La ampleksa vesta modo, en religia arto kaj eĉ en la ĉiutaga vivo, dum la Mezepoko, malfaciligas scii ĉu la virinoj en la bildoj estas ja gravedaj. En pentraĵoj de la malfrua Mezepoko, vertikala malfermaĵo aperas en la vestaĵo, antaŭe aŭ flanke, kiu kutime implicas ke la virinoj prezentitaj en ili estas gravedaj, kvankam tia malfermaĵo estis tre moda ekde 1450, kaj ĝi povus ankaŭ esti vidita ĉe virinoj kiuj ne estis nepre gravedaj [6].

En kelkaj pentraĵoj, unu aŭ du manoj estas metitaj sur la ventron, kiel en la pentraĵo de Rogier van der Weyden. En aliaj pentraĵoj, plejparte de la bizanca periodo kaj la malfrua Mezepoko en Germanio, la feto ankaŭ aperas en la utero de la virino, kutime prezentita nuda kun aŭreolo ĉirkaŭanta sian kapon. Sed oni devas emfazi, ke en ĉiuj periodoj, en la plej multaj el la pentraĵoj, ne estas klara sugesto, ke la virinoj estas ja gravedaj, sed la bildstria rakonto estis konata de la publiko [2][5].

En aliaj pentraĵoj oni povas vidi la virgulinon gravedan. Ŝi aperas kune kun sia edzo Jozefo aŭ aliaj familianoj, kiam ili estas survoje al Betleĥemo [2]. Tiel ili estis kutime prezentitaj en la bizanca periodo, sed pentraĵoj de ĉi tiu tipo estas pli maloftaj en la Okcidenta Eklezio [7].

Alia malofta temo estis pri dubado de Jozefo. Ankaŭ ĉi tie Maria aperas graveda kaj, en kelkaj versioj, la gravedeco estas subkomprenata de la malfermo en la robo aŭ parta prezento de la feto en la utero [7]. En ĉi tiu tipo de bildoj, bazitaj sur Mateo 1:18-25, Jozefo estas skuita de la gravedeco de sia virga edzino, sed post kiam la anĝelo venis al li en sonĝo, li komprenis kio okazis. Maria ofte vidiĝas, en ĉi tiuj bildoj, teksanta sur teksilo dum sia gravedeco.

Similaj artaĵoj kie Maria aperas sole estas nomitaj Maria gravida (latine por graveda Maria). Ankaŭ en antikvaj nederlandaj bildoj Maria Magdala vidiĝas en robo kun malfermaĵo. Iuj diras, ke ĉi tiu motivo simbolas "spiritan gravedecon". Aliaj opinias, ke ĝi simbolas la malfacilaĵojn de Maria, kiel videblas en la pentraĵo The Descent from the Cross de van der Weyden (ĉ. 1435), kiu montriĝas en la Prado en Madrido.

Madonna del Parto estas nomo por la bildo de la Virgulino Maria, kiu estas precipe atribuita al gravedeco kaj akuŝo. La plej konata bildo estas de Piero della Francesca, en kiu Maria estas vidita esti en progresinta gravedeco kaj ŝi portas robon kun larĝa malfermaĵo en la antaŭo kaj alia malfermaĵo sur la flanko [6]. Sed bildoj de ĉi tiu tipo malmodiĝis dum la Renesanco kaj la bildo de Piero estas la lasta bildo de ĉi tiu tipo trovita en Toskanio [8]. Tiaj bildoj estis kreitaj precipe por gravedaj virinoj kaj iliaj familianoj, same kiel por virinoj, kiuj deziris gravediĝi. En la ĉambro de la dukino Klaŭdo de Francio, kiu sukcesis naski sep infanojn antaŭ ol ŝi mortis en la aĝo de 24 jaroj, pendis la bildo Visitation de Sebastiano del Piombo, kiu nun montriĝas en la Luvro Muzeo de Parizo [9].

Inter la bildoj de ĉi tiu tipo, oni povas trovi ankaŭ pentraĵojn, en kiuj la nenaskita Jesuo estas parte vidata en la ventro de sia patrino. En multaj el la pentraĵoj la patrino metas protektan manon sur ŝian ventron. Portretoj de ĉi tiu tipo ankaŭ troviĝas en bildoj kiuj komencis aperi post la Reformacio, sed bildoj de Jesuo en la ventro de lia patrino iĝis pli maloftaj kaj en ilia loko Maria aperis kun la kristana marko IHS sur ŝia ventro.

En ikonografio de orienta ortodoksa kristanismo, Jesuo en la ventro de sia patrino kutime prezentiĝas plene vestita, kiel parto de tradicio kiu estis konservita ĝis nuntempe. Ĉi tio videblas ankaŭ en la konata rusa ikono el la 12-a jarcento de la Revelacio, en la Galerio Tretjakova en Moskvo, kie en la brusto de la patrino aperas feto de la grandeco de natura infano, same kiel en la ikono. de Maria nomita en la rusa Pomozhenie rodam kiu signifas "helpo en akuŝo".

Portretoj

[redakti | redakti fonton]
Praskovia Kovaljova de artisto de la Argunov familio, 1803. Ŝi mortis en akuŝo, do la pentraĵo povas esti postmorta versio de pli frua portreto de kapo kaj ŝultroj.

En la malfrua mezepoko komencas aperi portretoj de gravedulinoj, kvankam eblas ke la modo de vestoj kolektitaj en la fronto malfaciligas la identigon de la gravedulinoj [5]. La Arnolfini portreto de Jan van Eyck el 1434 estas ekzemplo de graveda virino, kvankam multaj historiistoj kontestas tiun aspekton kaj asertas ke sanktaj virinoj ofte estis prezentitaj en simila maniero [10].

La martiriĝinta sanktulino Katerino de Aleksandrio kutime aperas en simila moda vestaĵo de la epoko, kaj estis la patrono de akuŝo, do eblas, ke en ĉi tiu tipo de pentraĵoj la ambigueco estas intencita.

Angla "gravedeca portreto" de nekonata sinjorino, atribuita al Marcus Gheeraerts II, ĉ. 1595 [11]

Certaj portretoj de la Renesanco estas rilataj al gravedeco aŭ la postnaska periodo. Inter tiuj bildoj ankaŭ inkluzivas la pentraĵon de Leonardo da Vinci de La Gioconda, en kiu la robo malkovrita, en 2006, sub transruĝe radia ekzameno sugestas la eblecon ke la figuro estis graveda aŭ ĵus post naskiĝo kiam da Vinci pentris ŝin. Ankaŭ en la portreto de Botticelli de Smeralda Brandini [12], la virino metas la manon sur sian ventron. Tio estas pozicio kiu ekzistas en aliaj bildoj kiel ekzemple tiuj prezentantaj la revelacio al Maria, kiel en la bildoj de Anthony van Dyck [13] kaj en la bildo de Rafaelo "La donna gravida" kie la virino sidas kun sia maldekstra mano ripozanta sur ŝia ventro. Sed bildoj de ĉi tiu tipo estas maloftaj en la renesanca arto [14]. Sed kiam aperas graveda virino, oni kutime montras ŝin staranta. Tiaj bildoj povas esti trovitaj plejparte en Anglio, kie la kolektita vestmodo iĝis populara ĉirkaŭ 1590 sekvante la anglan pentriston Marcus Gheeraerts la malpliaĝa, kiu estis plej elstara pentristo de tiu speco de pentraĵoj. Tre eblas ke ekzistis postulo por tiaj pentraĵoj ĉar la akuŝonta patrino alfrontis vivdanĝeron kaj eblas ke kelkaj el tiuj bildoj eĉ estis kreitaj post la morto de la patrino [13].

Ekzistas pli fruaj ekzemploj de similaj pentraĵoj en Eŭropo [13] kaj Anglio [13], sed la plej multaj el la bildoj estis kreitaj inter 1580 - 1630 [13]. En tiu tempo, ekzemple, Margareto de Aŭstrio, Reĝino de Hispanio, sendis portreton de si graveda al siaj proksimaj amikoj kaj familio [15]. Ŝia filino, Anna de Aŭstrio, ankaŭ estis pentrita kiam ŝi estis en progresinta gravedeco.

Pli postaj portretoj de gravedulinoj kutime apartenis al familianoj, ĉar estis tre multekoste komisii pentraĵon kaj la plej multaj virinoj ne volis aperi en bildo dum gravede. Kutime tiuj bildoj estis komisiitaj tuj post la geedziĝo, kaj en kelkaj kazoj, kie estas konata ke la virino estis graveda, la gravedeco estis fakte kaŝita en la pentraĵo mem [13]. En pluraj el la verkoj de Vermeer, estas konata ke la virinoj aperantaj en ili estas ja gravedaj, kvankam multaj fakuloj malakceptas la ideon de gravedeco [13]. Gravedaj virinoj ankaŭ aperas en nederlanda arto, kiel en la bildo de Jan Steen kie estas gravedaj virinoj aperantaj en gastejoj, aŭ junulinoj kiuj vomis matene. Rembrandt ankaŭ pentris virinon en progresinta gravedeco en la pentraĵoj de Maerten Soolmans kaj Oopjen Coppit. Sed la modo, kiu disvolviĝis en la 1620-aj jaroj, helpis kaŝi gravedan ventron.

Lovis Corinth ankaŭ pentris plurajn bildojn de gravedaj virinoj, kaj en 1906 la artisto Paula Modersohn-Becker pentris sin graveda, eĉ antaŭ ol ŝi estis fakte graveda [14].

Moralaj kaj satiraj pentraĵoj

[redakti | redakti fonton]
William Hogarth, A Woman Swearing a Child to a Grave Citizen (Virino ĵuranta infanon al grava civitano) ĉ. 1729

Kelkaj el la pentraĵoj en la frua moderna periodo, kiel ekzemple presaĵoj kaj ilustraĵoj en libroj, tuŝis la socian flankon de gravedeco, t.e. montrita al la fakto ke virinoj havis pli da infanoj ol ili povis finance subteni, aŭ ke virinoj, aparte servistoj, iĝis graveda ekster geedziĝo [4]. Estas verkoj kiuj indikas nedeziratan gravedecon, ĉefe el la vidpunkto de la patro, inkluzive de kazoj kie virinoj iris al tribunalo por ricevi financan subtenon [16]. La angla artisto William Hogarth pentris multajn gravedulinojn en siaj verkoj, ĉefe por emfazi la satiran aŭ komedian flankon de la situacio kaj kutime sugestis ke tio estas negativa kaj nedezirinda situacio [17].

Moderna periodo

[redakti | redakti fonton]
Hoffnung II ("Espero 2"), Gustav Klimt, 1907-08

En modernaj tempoj, artistoj komencis bildigi virinojn kiam ili estis klare gravedaj. La gravedaj virinoj ankaŭ estis montritaj en nudaj fotoj. Du pentraĵoj de Gustav Klimt, Espero I (vidu supre) kaj Espero II montras maldikan virinon kun progresinta gravedeco kaj nudan virinon en kiuj la gravedeco estas tre emfazita [2].

Egon Schiele pentris gravedulinojn nudaj en multaj el siaj verkoj. Pablo Picasso skulptis gravedan virinon, skulptaĵon dediĉitan al sia partnero Francoise Gilot. Picasso faris tion por instigi ŝin denove gravediĝi [18].

Alice Neel pentris serion de sep gravedaj virinoj, nudaj [19]. Lucian Freud pentris gravedan knabinon en 1960-61 en kiu lia partnero Bernadine Coverley aperis kiam ŝi estis graveda kun ilia filino Bella [20]. Aliaj artistoj, kiel Damien Hirst kaj Ron Mueck, ankaŭ pentris kaj skulptis gravedulinojn.

Medicinaj ilustraĵoj

[redakti | redakti fonton]
Paĝo de la plej frua manuskripto de Muscio pri akuŝistiko, 9–11a jarcento

En la kampo de medicino, ilustraĵoj de gravedaj virinoj estis unu el la unuaj kaj plej oftaj temoj en medicinaj libroj. La ilustraĵo estis, kutime, de malferma utero kiel ĝi aperis en religiaj pentraĵoj de la Mezepoko. La ilustraĵoj de la feto estis en la centro, pli ol la ilustraĵoj de la patrino mem. La plej multaj el la fruaj ilustraĵoj en obstetrikaj manlibroj estis distorditaj, sed daŭre helpemaj en montrado de naskiĝpozicioj. Tiuj ilustraĵoj baziĝis sur kopiado de figuroj de antaŭaj generacioj kaj medicinaj libroj kiuj eĉ datiĝas de la jaro 500 [14].

La precizaj ilustraĵoj de Leonardo da Vinci eble estis inter la unuaj, sed profesiaj medicinaj libroj ne havis precizajn ilustraĵojn ĝis multaj jaroj poste. William Hunter, kiu okupiĝis pri anatomio kaj estis la kuracisto de reĝino Charlotte, admiris la ilustraĵojn de Leonardo kaj lernis de ili. Lia libro estis publikigita en 1774 kaj baziĝis sur profunda studo de la korpoj de gravedaj virinoj [21].

Arto desegnita por gravedaj virinoj

[redakti | redakti fonton]
Bartolomeo di Fruosino, 1420, tipa desco da parto (verso) kun heraldriko kaj beba knabo urinating, por instigi pozitivajn pensojn dum gravedeco kaj eĉ la naskiĝo de tia infano

Estas verkoj kreitaj specife por gravedaj virinoj, kvankam ili estas pli maloftaj ol verkoj destinitaj por virinoj kiuj aspiris gravediĝi. Unu el la klarigoj por la kreado de Venusaj statuetoj estas, ke ili estis tenataj en la manoj de la virinoj kiam ili estis naskotaj kaj tial devis konveni en la manplaton [22].

La pentraĵo de la Madonna del Parto kaj aliaj pentraĵoj de la Virgino Maria en gravedeco kutime ludis rolon de temigado pri la kredo de virinoj kaj iliaj familioj. En 1954, la urbestro de la urbo Monterchi, kie troviĝas la bildo de la Madono de Piero della Francesca, rifuzis pruntedoni la bildon al ekspozicio en Florenco ĉar li ne volis, ke la loĝantoj de la urbo suferu pro ĝia manko [23].

Pentraĵoj de la stilo Desco da parto, kiuj estas de "naskiĝpleto" estis grava simbola donaco al edziĝintaj virinoj ĉe la fino de la Mezepoko. Sur tiuj pletoj, sur la supra flanko, estis pentritaj scenoj el klasika mitologio kaj scenoj el la Biblio aŭ la Nova Testamento, kaj tiuj bildoj estis tre popularaj antaŭ la naskiĝo [24]. Sur la malantaŭa flanko de la pleto, la malpli gravaj desegnaĵoj estis desegnitaj, inkluzive de figuroj de familio, infanoj kaj familiaj simboloj [25].

Dum la Renesanco oni kredis, ke tio, kion vidas graveda virino, influas la gravedecon mem kaj eĉ povas influi la nenaskitan infanon. Martin Luther rakontis pri virino kiu estis timigita de muso dum graveco kaj kiel rezulto naskis muson. La trejnaj kajeroj konsilis rigardi bildojn, kiuj havas pozitivan efikon, kiel bildojn de nudaj infanoj, aŭ sukcesa naskiĝo. Tio estis unu el la kialoj ke bildoj de la Virgulino kaj la Filo kaj la specialaj pletoj estis penditaj en dormoĉambroj [26].

Galerio

[redakti | redakti fonton]
  • Ceramikaj figuroj de antikva Meksiko
    Ceramikaj figuroj de antikva Meksiko
  • Ciklada figuro, Frua Bronzepoko
    Ciklada figuro, Frua Bronzepoko
  • Venuso de Willendorf, proksimume 25,000 a.K., Aŭstrio
    Venuso de Willendorf, proksimume 25,000 a.K., Aŭstrio
  • Bildo el la 16-a jarcento en Aŭstrio en kiu la gravedeco, nekutime, estas tre klara
    Bildo el la 16-a jarcento en Aŭstrio en kiu la gravedeco, nekutime, estas tre klara
  • "Cutaway" unborn Jesus, from a Swiss altarpiece of 1505
    "Tranĉaĵo" nenaskita Jesuo, de svisa retablo de 1505
  • Fra Angelico, Visitation
    Fra Angelico, Vizito, pli tipa bildo, en kiu la gravedeco ne estas klara
  • Maria Gravida, International Gothic
    Maria Gravida, Internacia Gotiko
  • Madonna del Parto, 15th century, Italy
    Madonna del Parto, 15-a jarcento, Italio

Anglalingva bibliografio

[redakti | redakti fonton]
  • Cook, Jill, Venus figurines Arkivigite je 2023-05-18 per la retarkivo Wayback Machine, Video with Dr Jill Cook, Curator of European Prehistory, British Museum
  • Ferrie, Frank, "Piero della Francesca's Madonna del Parto and the Function of Images of the Pregnant Virgin Mary", Dandelion, London, 2 December 2010. online[rompita ligilo]. Date accessed: 15 May. 2017
  • Hall, James, Hall's Dictionary of Subjects and Symbols in Art, 1996 (2nd edn.), John Murray, (ISBN 0719541476)
  • Hearn, Karen, "A Fatal Fertility? Elizabethan and Jacobean Pregnancy Portraits", 2000, Costume: The Journal of the Costume Society Vol. 34, Iss. 1, Pages 39–43
  • Jolly, Penny Howell, Picturing the 'Pregnant' Magdalene in Northern Art, 1430–1550: Addressing and Undressing the Sinner-Saint, 2016, Routledge, (ISBN 1351911236), 9781351911238, google books
  • Klepp, Susan E., Revolutionary Conceptions: Women, Fertility, and Family Limitation in America, 1760–1820, 2012, UNC Press Books, (ISBN 0807838713), 9780807838716, google books
  • Matthews, Sandra, and Wexler, Laura, Pregnant Pictures, 2013, Routledge, (ISBN 1136766235), 9781136766237, google books
  • Mitchell, Elizabeth Kathleen, "William Hogarth’s Pregnant Ballad Sellers and the Engraver’s Matrix", in Ballads and Broadsides in Britain, 1500–1800, 2010, Ashgate, google books
  • Roberts, Helene E., "Pregnancy" in Encyclopedia of Comparative Iconography: Themes Depicted in Works of Art, 2013, Routledge, (ISBN 1136787933), 9781136787935, google books
  • Schiller, Gertud, Iconography of Christian Art, Vol. I, 1971 (English trans from German), Lund Humphries, London, (ISBN 0853312702)
  • Taiz, Lincoln and Lee, Flora Unveiled: The Discovery and Denial of Sex in Plants, 2017, Oxford University Press, (ISBN 0190490268), 9780190490263, google books
  • "V&A", "Renaissance childbirth", Victoria & Albert Museum
  • Karen Hearn, Marcus Gheeraerts II: Elizabethan Artist, Tate, London 2002

Referencoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ “La Esperanza II” 1907: Gustav Klimt (1862–1918), Revista Médica Clínica Las Condes
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 James Hall, Kenneth Clark, Dictionary of Subjects and Symbols in Art, 2018-05-04 doi: 10.4324/9780429493959
  3. ↑ Gordon R. Willey, Handbook of Middle American Indians, Volumes 2 and 3: Archaeology of Southern Mesoamerica, University of Texas Press, 1965-01-01, ISBN 978-1-4773-0655-0. (angla)
  4. ↑ 4,0 4,1 Helene E. Roberts, Encyclopedia of Comparative Iconography: Themes Depicted in Works of Art, Routledge, 2013-09-05, ISBN 978-1-136-78793-5. (angla)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Norbert Zimmermann, Catacomb Painting and the Rise of Christian Iconography in Funerary Art, First [edition]. | New York : Routledge, 2018.: Routledge, 2018-05-20, p. 21–38
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Penny Howell Jolly, Made in God’s Image?, 1997-12-31 doi: 10.1525/9780520318229
  7. ↑ 7,0 7,1 Schiller, Gertud,, Iconography of Christian Art, Vol. I, 1971 (English trans from German), Lund Humphries,
  8. ↑ Ferrie, Frank, "Piero della Francesca's Madonna del Parto and the Function of Images of the Pregnant Virgin Mary", London: Dandelion
  9. ↑ Encyclopedia of women in the Renaissance: Italy, France, and England, Choice Reviews Online 45, 2007-11-01, p. 45–1216 doi: 10.5860/choice.45-1216
  10. ↑ Edwin Hall, The Arnolfini Betrothal: Medieval Marriage and the Enigma of Van Eyck's Double Portrait, University of California Press, 1994-01-01, ISBN 978-0-520-08251-9. (angla)
  11. ↑ Tate page, attributed to Marcus Gheeraerts II, Portrait of an Unknown Lady, c.1595
  12. ↑ Was Mona Lisa pregnant when she posed?, NBC News
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 Karen Hearn, A Fatal Fertility? Elizabethan and Jacobean Pregnancy Portraits, Costume 34, 2000-01-01, p. 39–43 doi: 10.1179/cos.2000.34.1.39
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Helene E. Roberts, Encyclopedia of Comparative Iconography: Themes Depicted in Works of Art, Routledge, 2013-09-05, ISBN 978-1-136-78793-5.
  15. ↑ Introduction, Routledge, 2016-05-06, p. 19–40
  16. ↑ Lionel Rose, Bastardy and the Poor Law in mid-Victorian England, Routledge, 2015-08-27, p. 22–34
  17. ↑ Patrick Oliveira Silveira, O ensino de Sociologia com o PBworks: Do espaço de trabalho ao protagonismo dos estudantes no aprendizado, RENOTE 14, 2016-08-26 doi: 10.22456/1679-1916.67378
  18. ↑ Pablo Picasso | Pregnant Woman (La femme enceinte) (1950-1959) | Artsy, www.artsy.net
  19. ↑ Ann Sutherland Harris, Neel, Alice, Oxford University Press, 2017-12-12, Oxford Art Online
  20. ↑ Kunsthistorisches Museum Wien, Vienna,, Lucian Freud exhibition, Press release/exhibition booklet
  21. ↑ A message from HRH The Prince of Wales, honorary fellow of the Royal College of Physicians, Future Healthcare Journal 8, 2021-03, p. 5–8 doi: 10.7861/fhj.8.1.hrh
  22. ↑ April Nowell, Melanie L. Chang, Science, the Media, and Interpretations of Upper Paleolithic Figurines, American Anthropologist 116, 2014-08-26, pp 562-577 doi : 10.1111/aman.12121
  23. ↑ Dandelion: Postgraduate Arts Journal and Research Network, dandelionjournal.org
  24. ↑ Jacqueline Marie Musacchio, The Medici-Tornabuoni Desco da Parto in Context , Metropolitan Museum Journal 33, 1998-01, pp 137-151 doi : 10.2307/1513010
  25. ↑ Lucrezia Tornabuoni de' Medici, Jane Tylus, Jane Tylus, Sacred Narratives , Universitato de Ĉikaga Gazetaro, 2001, MSTAB  978-0-226-80854-3
  26. ↑ A. Brown, A. Avery, Healthy weight management during pregnancy: what advice and information is being provided, Journal of Human Nutrition and Dietetics 25, 2012-02-17, p. 378–387 doi: 10.1111/j.1365-277x.2012.01231.x
Bibliotekoj
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Gravedeco_en_arto&oldid=8922241"