Dekpieduloj
 | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Biologia klasado | ||||||||
| ||||||||
| Decapoda Latreille, 1802 | ||||||||
Subordo
| ||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||||
Dekpieduloj aŭ Dekapodoj, en latina scienca Decapoda (elparolu: Dekapoda, el la greka deka = dek kaj podos = piedo), estas ordo de Malakostrakoj tre grava por la homaro.
Priskribo
[redakti | redakti fonton]Kiel la nomo sugestas, Dekpieduloj havas dek krurojn. Multaj specioj havas longan korpon, aliaj tamen havas preskaŭ rondan korpon. La plej malgrandaj dekpieduloj estas longaj ĉirkaŭ 1 mm (plenkreskuloj); la plej grandaj povas atingi pli ol 3 m inkluzive de la kruroj (Macrocheira kaempferi).
.svg)
La korpo enhavas tri partojn: kapon, torakon kaj abdomenon (kapo kaj torako ofte unuiĝas en "kefalotorako"). Insektoj kaj aliaj artropodoj enhavas precize la samajn tri partojn; tamen, la torako de Insektoj konsistas nur el tri segmentoj kun kruroj kaj neniu senkrura; tiu de Dekpieduloj el ok segmentoj, kvin kun kruroj kaj tri kun aliformaj membroj. Ĉiu segmento havas nur unu paron da membroj.
La abdomeno de Dekpieduloj ofte enhavas pluajn membrojn similajn al kruroj, sed ili ne utilas al marŝado, tamen al spirado kaj al naĝado.
En kelkaj dekpieduloj, nur ok kruroj funkcias por la marŝado, kaj du estas ŝanĝataj en pinĉilojn. Tio okazas ekzemple en la kraboj kaj en la omaroj.
Vivmedio
[redakti | redakti fonton]Ĉiuj dekpieduloj bezonas akvan medion. Pluraj specioj de kraboj povas eliri akvon dum iom da tempo, sed ne ĉiamdaŭre. Nur la genroj Birgus kaj Coenobita pasigas sian plenkreskulan vivon surtere; tamen iliaj larvoj vivas en maro.
Plejparte, la dekpieduloj vivas sur la marfondo; malmultaj specioj naĝas, paŝas sur la rifoj apud la marbordo aŭ vivas en sensala akvo.
Klasifiko
[redakti | redakti fonton]La ordo Decapoda (Dekpieduloj) estas kutime dividata en du subordojn:
- Dendrobranchiata ("arbaj brankoj"), kiu enhavas ĉ. 500 speciojn similajn al salikokoj (sed ne la verajn salikokojn)
- Pleocyemata, kiu enhavas la ceterajn speciojn (ĉ. 15mil).
La du subordoj havas brankojn kun malsama aspekto. Ili ankaŭ diferencas pro la metodo demeti ovojn: la Dendrobranchiata demetas ilin en akvon sen protekto, la Pleocyemata retenas ilin iom da tempo ĉe la abdomenaj membroj.
Pleocyemata estas dividata en plurajn "infraordojn":[1]
- Stenopodidea
- Caridea (salikokoj)
- Astacidea (kankroj kaj omaroj)
- Glypheidea (preskaŭ formortinta grupo; nur 2 specioj pretervivis ĝis nuntempe)
- Axiidea
- Gebidea
- Achelata (palinuroj)
- Polychelida
- Anomura (kokoskrabo, ermitokraboj kaj aliaj bestoj)
- Brachyura (kraboj)
Evolua historio
[redakti | redakti fonton]
La plej antikvaj fosilioj de Dekpieduloj apartenas al Devonio (Palaeopalaemon). Supozeble, Dekpieduloj devenis de Phyllocarida; Echinocaris kaj Palaeopemphix estis transiraj specioj.[2]
Graveco por la homaro
[redakti | redakti fonton]
Multaj dekpieduloj estas manĝeblaj kaj ofte estas taksataj tre bonaj: ekzemple palinuroj, omaroj, kraboj, salikokoj, kankroj ktp.
Oni bredas kelkajn speciojn: pandalegojn Penaeus vannamei kaj Penaeus monodon (respektive 3 milionoj da t kaj 800mil t en 2013[3]); Ĉinan lankruran krabon (Eriocheir sinensis - 700mil t en 2013[3]); Luizianan kankron (Procambarus clarkii, 600mil t en 2013[3]); ktp.
Ankaŭ oni kaptas multajn dekpiedulojn en naturo: la plej kaptitaj en 2013 estis anoj de la specio Acetes japonicus, aspektantaj kiel etaj salikokoj (600mil t[3]). Sume oni kaptas pli ol 6 milionoj da t ĉiujare (2013[3]).
Notoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Ni donas la liston de S. De Grave kaj aliaj - A Classification of Living and Fossil Genera of Decapod Crustaceans - Raffles Bull. Zool. - 2009 angle.
- ↑ angle Universitato de Bristolo - Decapods - Fossil record and evolution Arkivigite je 2012-02-29 per la retarkivo Wayback Machine
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 angle FAO - Yearbook of Fishery Statistics Yearbook of Fishery Statistics Arkivigite je 2012-11-07 per la retarkivo Wayback Machine