FRELIMO
| Liberiga Fronto de Mozambiko | |
|---|---|
| Frente de Libertação de Moçambique | |
| |
| partio | |
| Lando |  Mozambiko
|
| Estro | Filipe Nyusi |
.jpg)
| |
| Fondiĝo | 26-a de junio 1962 |
| Fondintoj | Eduardo Mondlane Samora Machel |
| Lingvo(j) | Portugala |
| Ĉefa sidejo | Dar es Salaam (1962–75) Maputo (1975–) |
| Koloro(j) | Ruĝa Flava |
| Ideologio | Socialdemokratio En la malnova tempo (1977-1989) Marksismo-Leninismo |
| Pozicio | Centro-maldekstra |
| Respublika asembleo |
184 / 250 |
| Membroj | 3.884.115 |
| Internacia aliĝo | Socialista Internacio |
| Junulara organizaĵo | Mozambika Junulara Organizaĵo |
| Retejo | www |
| FRELIMO | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
| |||||
.svg)
| |||||
partio 
| |||||
| Komenco | 25-a de junio 1962 vd | ||||
| Antaŭe | National Democratic Union of Mozambique • Q10388056 • Q10332895 vd | ||||
| Lando(j) | Mozambiko vd | ||||
| Sidejo | Maputo | ||||
| Ideologio | |||||
| Fondinto(j) | Eduardo Mondlane • Samora Machel vd | ||||
| |||||
| |||||
| Retejo | Oficiala retejo | ||||
La Fronto de Liberiĝo de Mozambiko (FRELIMO), estas la ĉefa politika partio en Mozambiko. Fondita en 1962, FRELIMO komenciĝis kiel naciisma movado, kiu batalis por la sendependeco de Mozambiko. Sendependeco estis atingita en junio 1975, post la okazigo de la Dianta Revolucio en Lisbono, la antaŭan jaron. Ĉe la tria partia kongreso en februaro 1977, ĝi fariĝis oficiale marksisma-leninisma politika partio.[1]
En 2013, FRELIMO asertis havi 3 884 115 membrojn.[2]
Historio
[redakti | redakti fonton]Milito de sendependeco (1964-1974)
[redakti | redakti fonton]
Post la dua mondmilito, dum multaj eŭropaj landoj donis sendependecon al siaj kolonioj, Portugalio, sub la reĝimo "Estado Novo", subtenis, ke Mozambiko kaj aliaj portugalaj havaĵoj estas eksterlandaj teritorioj en la metropolo (patrujo). Enmigrado al la kolonioj eksplodis. La petoj de sendependeco de Mozambiko rapide disvolviĝis kaj en 1962 pluraj kontraŭkoloniaj politikaj grupoj formiĝis en FRELIMO. En septembro de 1964, ĝi komencis armitan kampanjon kontraŭ portugala kolonia regado. Portugalio regis Mozambikon dum pli ol kvarcent jaroj; ne ĉiuj mozambikanoj volis sendependecon kaj ankoraŭ malpliaj serĉis ŝanĝon per la armita revolucio.
FRELIMO estis fondita en Daresalamo, Tanganjiko, la 25-an de junio 1962, kiam tri region-bazitaj naciismaj organizaĵoj: Nacia Afrika Unio de Mozambiko (MANU), Nacia Demokratia Unio de Mozambiko (UDENAMO) kaj Nacia Afrika Unio de Sendependa Mozambiko (UNAMI), kunfandiĝis en larĝbazan gerilan movadon. Sub la gvidado de Eduardo Mondlane, prezidanto-elektito de la nove kreita fronto pri liberigo de Mozambiko, FRELIMO establis sian ĉefsidejon en 1963 en Dar es Salaam. Uria Simango estis ĝia unua vicprezidanto.
La movado do ne povus esti bazita en Mozambiko, ĉar la portugaloj kontraŭstaris al naciismaj movadoj kaj la kolonio estis kontrolita de la polico. (La tri fondaj grupoj ankaŭ funkciis kiel ekzilitoj). Tanzanio kaj ĝia prezidanto, Julius Nyerere, simpatiis kun Mozambikaj naciismaj grupoj. Konvinkita de lastatempaj eventoj, kiel la Mueda masakro, ke paca maltrankvilo ne alportus sendependecon, FRELIMO kontemplis la eblon de armita lukto de la komenco. Ĝi lanĉis sian unuan ofensivon en septembro 1964.
Dum la sekva milito de sendependeco, FRELIMO ricevis subtenon de Ĉinio, Sovetunio, Skandinavaj landoj kaj iuj neregistaraj organizaĵoj en Okcidento. Ĝiaj komencaj militaj operacioj okazis en la nordo de la lando; en la fino de la 1960-aj jaroj, ili establis "liberigitajn zonojn" en norda Mozambiko, en kiu ili konsistigis civilan aŭtoritaton, ne la portugalan. Administrante ĉi tiujn zonojn, FRELIMO laboris por plibonigi la amason de la kamparanoj por ricevi sian subtenon. La fronto liberigis ilin de subjugado al portugal-nomumitaj posedantoj kaj "estroj", kaj establis kunlaborajn formojn de agrikulturo. La aliro de kamparanoj al edukado kaj sanservo ankaŭ multe pliiĝis. FRELIMO-soldatoj ofte estis asignitaj al sanzorgaj projektoj.
La praktikaj spertoj de ĝiaj membroj en la liberigitaj zonoj rezultigis la gvidadon de FRELIMO ĉiam pli al marksisma politiko. FRELIMO komencis konsideri ekonomian ekspluatadon fare de la okcidenta metropolo kiel la ĉefa malamiko de la komuna Mozambika popolo, ne la portugaloj kiel tiaj kaj nek la eŭropanoj ĝenerale. Kvankam ĝi estis afrika naciisma partio, ĝi adoptis ne-rasan sintenon. Multaj blankuloj kaj mulatoj estis membroj de la fronto.
La unuaj jaroj de la partio, dum kiuj evoluis lia marksisma gvidado, estis tempoj de interna tumulto. Mondlane, kune kun Marcelino dos Santos, Samora Machel, Joaquim Chissano kaj la plimulto de la Centra Komitato de la Partio, antaŭenigis la batalon ne nur por sendependeco, sed por krei socialisman socion. La Dua Partia Kongreso, okazinta en julio 1968, aprobis socialismajn celojn. Mondlane estis reelektita prezidanto de la partio kaj Uria Simango estis reelektita vicprezidanto.
Post la murdo de Mondlane en februaro 1969, Uria Simango ekgvidis, sed lia prezidanteco estis pridisputata. En aprilo 1969, la gvidado estis supozita fare de triumvirato, kun Machel kaj Marcelino dos Santos kompletigantaj Simango. Post pluraj monatoj, en novembro 1969, Machel kaj dos Santos forpelis Simango'n de FRELIMO. Simango forlasis FRELIMO'n kaj aliĝis al la malgranda liberiga movado de la Revolucia Komitato de Mozambiko (COREMO).
FRELIMO establis kelkajn "liberigitajn" zonojn (kamparaj regionoj kun denaskaj kamparaj loĝantaroj kontrolitaj de FRELIMO-gerilanoj) en norda Mozambiko. La movado kreskis en forto dum la sekva jardeko. Ĉar la politika kampanjo de FRELIMO akiris koherencon, ĝiaj fortoj avancis armee, kontrolante unu trionon de la areo de Mozambiko en 1969, ĉefe en la nordaj kaj centraj provincoj. Ĝi ne sukcesis akiri kontrolon de urboj situantaj en "liberigitaj" zonoj, sed ĝi firme establis sin en kamparaj regionoj.
En 1970, la gerila movado suferis grandajn perdojn kiam Portugalio lanĉis sian ambician Operacion Nó Górdio, kiu estis koncipita de Generalo Kaúlza de Arriaga, de la Portugala Armeo. En la fruaj 1970-aj jaroj, la gerila forto de FRELIMO, kun 7 000 soldatoj, malfermis novajn frontojn en centra kaj norda Mozambiko. Ili frontis portugalan forton de proksimume 60 000 soldatoj en pli ol kvar provincoj.
La "Dianta Revolucio" en aprilo 1974 en Portugalio renversis la portugalan reĝimon de la Nova Ŝtato, kaj la lando kontraŭstaris subtenon al la longa kaj elĉerpanta kolonia milito en Mozambiko, Angolo kaj Gvineo-Bisaŭa. Portugalio kaj FRELIMO negocis la sendependecon de Mozambiko, kio rezultis en transira registaro ĝis oficiala sendependeco disde Portugalio en junio 1975.
FRELIMO establis unupartian ŝtaton bazitan sur socialismaj principoj, kun Samora Machel reelektita kiel Prezidanto de FRELIMO kaj poste Unua Prezidanto de la Popola Respubliko Mozambiko. La nova registaro ricevis unuan diplomatian agnoskon, ekonomian kaj armean subtenon de Kubo kaj la landoj de la Socialisma Bloko. Marcelino dos Santos fariĝis vicprezidanto de FRELIMO kaj la centra komitato pligrandiĝis.[3]
Samtempe, FRELIMO devis kontraŭstari plurajn malgrandajn politikajn partiojn aperintajn kaj partoprenis en la regado de Mozambiko kun FRELIMO, kune kun la reago de blankaj kolonianoj. Elstaraj grupoj inkluzivis FICO ("Mi restas" en la portugala) kaj "Dragões da Morte", kiuj konfliktis rekte kun FRELIMO[4]. Registaraj fortoj eniris kaj rapide detruis ĉi tiujn movadojn kaj arestis plurajn FRELIMO-disidentojn kaj portugalajn kunlaborantojn implikitajn en FICO, la Drakoj kaj aliaj politikaj entoj, kiuj konspiris aŭ vicigis sin kontraŭ FRELIMO. Inter ili elstaras gravaj disidentoj kiel Uria Simango, lia Edzino Celina, Paulo Gumane kaj perfiduloj kiel Lazaro Nkavandame kaj Adelino Gwambe.[5]
Socialisma periodo (1975–1989)
[redakti | redakti fonton].svg)
.svg)
Tuj post sendependiĝo, Mozambiko kaj FRELIMO alfrontis eksterordinare malfacilajn cirkonstancojn. La lando bankrotis kun preskaŭ ĉiu el sia lerta laboristaro fuĝinta, 95% analfabeteco-procento[6] kaj breta kontraŭrevolucia movado konata kiel "Mozambika Nacia Rezisto" komencis siajn unuajn strekojn kontraŭ ŝlosila registara infrastrukturo kun la helpo de tiama lando Rodezio.[7] Dum RENAMO fortiĝis kaj rekomencis terurigi la loĝantaron, FRELIMO kaj RENAMO komencis tuŝi rekte pri tio, kio rapide igos la mortigan Mozambikan Enlandan Militon, kiu ne finiĝis ĝis 1992.
Grandaj paŝoj jam estis faritaj al la konstruado de mozambika socialisma socio antaŭ la 3a Kongreso en 1977, inkluzive de ŝtatigo de la tero, multaj agrikulturaj, industriaj kaj komercaj entreprenoj, luigitaj loĝejoj, la bankoj, sano kaj edukado. FRELIMO transformis sin en marksisma-leninisma avangarda partio de la laborista-kamparana alianco ĉe la 3-a Kongreso de FRELIMO en februaro 1977. La Kongreso starigis firme, ke la politikaj kaj ekonomiaj gvidlinioj por la disvolviĝo de la ekonomio kaj la socio estus por la profito de ĉiuj mozambikanoj. FRELIMO ankaŭ estis restrukturita vaste, la centra komitato disetendiĝanta al pli ol 200 membroj kaj la transformo de FRELIMO de fronto al formala politika partio, adoptante la nomon "Partido FRELIMO" (Partio FRELIMO).[8][9]
FRELIMO komencis vastajn programojn por ekonomia disvolviĝo, sanservo kaj edukado. Kuracado kaj edukado fariĝis senpagaj kaj universalaj al ĉiuj mozambikanoj kaj la registaro komencis amasan programon de imunigoj laŭdataj de la Monda Organizaĵo pri Sano (WHO) kiel unu el la plej sukcesaj iam iniciatitaj en Afriko. La skemo atingis pli ol 90% de la Mozambika loĝantaro en la unuaj kvin jaroj kaj kaŭzis falon de 20% en infantempa mortokvanto.[10] Analfabetecaj indicoj falis de 95% en 1975 ĝis 73% en 1978.
Malgraŭ la malfacila situacio kaj ekonomia kaoso la mozambika ekonomio kreskis konsiderinde de la periodo de 1977–1983.[11]
Tamen iuj gravaj malprosperoj okazis, kun aparta forto en la jaroj 1982–1984. Najbaraj ŝtatoj, unue Rodezio kaj poste Sudafriko, faris rektajn armitajn invadetojn kaj antaŭenigis la kreskantan ribelan RENAMO, kiu daŭre efektivigis ekonomian sabotadon kaj terorismon kontraŭ la loĝantaro. Naturaj katastrofoj pligravigis la jam detruigan situacion, kun grandskalaj inundoj en iuj regionoj de tropikŝtorma areo en 1984, sekvataj de vastaj sekegoj.[12][13]
Iuj el la pli ambiciaj politikoj de FRELIMO ankaŭ kaŭzis plian streĉon al la ekonomio. Precipe la agrikultura politiko de FRELIMO de 1977-1983, kiu metis pezan emfazon al ŝtataj bienoj kaj neglektis pli malgrandajn kamparanojn kaj komunumajn bienojn kaŭzis malkontenton inter multaj kamparanaj farmistoj kaj kaŭzis malpliigon de produktado. En la 4-a Partia Kongreso en 1984 FRELIMO agnoskis siajn erarojn en la ekonomia kampo kaj adoptis novan aron de direktivoj kaj planoj, renversante siajn antaŭajn poziciojn kaj antaŭenigante pli kamparanajn kaj komunumajn agrikulturajn projektojn super la pli grandaj ŝtataj bienoj, multaj el kiuj estis aŭ malmuntitaj aŭ ŝrumpitaj.
Ĉar la milito kun sudafrika subtenata RENAMO intensigis, multo de la altvaloraj gajnoj al sanservo, eduko kaj baza infrastrukturo de FRELIMO estis forviŝita. Agrikulturo falis en teruron dum bruligado de bienoj kaj kamparanoj fuĝis en la urbojn por sekureco, industria produktado malrapidiĝis dum multaj laboristoj estis enkaptiligitaj al batalo kontraŭ RENAMO-banditoj kaj oftaj atakoj kontraŭ ŝlosilaj vojoj kaj fervojoj kaŭzis ekonomian kaoson tra la lando. La fokuso de FRELIMO rapide ŝanĝiĝis de socialisma konstruado al konservado de baza nivelo de infrastrukturo kaj protektado de la urboj kiel eble plej multe. Malgraŭ malgrandskalaj reformoj en la partio kaj ŝtato kaj la kreskanta milito, Machel daŭre subtenis malmolisman marksisman-leninisman sintenon kaj rifuzis negoci kun RENAMO.
En 1986 reveninte de renkontiĝo kun Zairo kaj Malavio, prezidanto Samora Machel mortis en suspektinda aviadila kraŝo, kiun multaj kulpigis pri la apartisma reĝimo en Pretorio. Tuj poste la Politika Buroo de la Centra Komitato de FRELIMO alprenis la devojn de Prezidanto de FRELIMO kaj Prezidanto de Mozambiko ĝis elekto de posteulo. Joaquim Alberto Chissano estis elektita kiel Prezidanto de FRELIMO kaj estis inaŭgurita kiel la Dua Prezidanto de la Popola Respubliko Mozambiko la 6an de novembro 1986. Malgraŭ ke li estis konsiderata kiel "Modera marksisto" Chissano komence subtenis la hardisman sintenon de Machel kontraŭ RENAMO sed komencis ekonomiajn reformojn kun la adopto de la "Ekonomia Rehabilitado-Programo" de la Monda Banko kaj IMF en septembro 1987[14]. Antaŭ 1988 Chissano fidis sian hardisman pozicion kaj komencis serĉi tripartnerajn intertraktadojn kun RENAMO por fini la konflikton.
En 1989 ĉe la 5-a Partia Kongreso, FRELIMO oficiale forigis ĉiujn referencojn al Marksismo-leninismo kaj klasbatalo de siaj partiaj direktivoj kaj dokumentoj kaj anstataŭe Demokratia Socialismo estis adoptita la oficiala ideologio de FRELIMO dum intertraktadoj daŭris kun RENAMO por bremsi la militon.[15]
Marksismo al merkato (1989-2000)
[redakti | redakti fonton]Kun la forigo de la finaj spuroj de Marksismo de FRELIMO ĉe la 5-a Kongreso pli grandaj programoj pri ekonomia reformado komenciĝis helpe de la Monda Banko, FMI kaj diversaj internaciaj donacintoj. FRELIMO ankaŭ kredis, ke ĝi bezonas malpliigi ĉiujn spurojn de socialisma influo, tio rezultigis la forigon de malmolaj marksistoj kiel Sergio Viera, Jorge Rebelo kaj Marcelino dos Santos el pozicioj de potenco kaj influo ene de la partio. Aldone FRELIMO komencis revizii la historion de la Mozambika Sendependiga Milito por distordi ĝin por konveni al la novaj, kontraŭdiraj por-kapitalismaj kredoj de FRELIMO.[16]
En 1990 reviziita konstitucio estis adoptita, kiu enkondukis plurpartian sistemon al Mozambiko kaj finis unupartian regadon. La revizioj ankaŭ forigis ĉiujn referencojn al socialismo de la konstitucio kaj rezultis en tio ke la Popola Respubliko Mozambiko estis renomita al la Respubliko Mozambiko.[17]
La konflikto de enlanda milito daŭris sub malpliigita ritmo ĝis 1992, kiam estis subskribitaj la ĝeneralaj packordoj. Kun la fino de la enlanda milito elektoj estis planitaj por 1994 sub la nova pluralisma sistemo. FRELIMO kaj RENAMO kampanjis peze por la elektoj. FRELIMO finfine venkis en la elektoj kun 53.3% de la voĉdonado kun voĉdona partopreno de 88%. RENAMO kontestis la elektajn rezultojn kaj minacis reveni al perforto, tamen sub interna kaj ekstera premo RENAMO eventuale akceptis la rezultojn.[18]
Dum la mezo ĝis malfruaj 1990-aj jaroj, FRELIMO iris al socialdemokratiaj vidpunktoj, ĉar plia liberaligo ebligis, ke la registaro ricevis plian subtenon kaj helpon de landoj kiel Britio kaj Usono. Mozambiko fariĝis membro de la Komunumo de Nacioj, kvankam ĝi ne estis iama brita kolonio, pro sia rolo certigi la sendependecon de Zimbabvo en 1980.
Ĉe la elektoj fine de 1999, prezidanto Chissano estis reelektita kun 52,3% de la voĉdono, kaj FRELIMO atingis 133 el 250 parlamentaj sidlokoj. Pro akuzoj de elekta fraŭdo kaj pluraj okazoj de korupto, la registaro de Chissano estis vaste kritikita. Sed, sub la gvidado de Chissano, Mozambiko daŭre estis konsiderata kiel modelo de rapida kaj daŭripova ekonomia kresko kaj demokratiaj ŝanĝoj.
2000-aj jaroj pluen
[redakti | redakti fonton]Komence de 2001, Chissano anoncis sian intencon ne kandidatiĝi por la prezidant-elekto en 2004, kvankam la konstitucio permesis al li fari tion. En 2002, dum ĝia 8a Kongreso, la partio elektis Armando Guebuza kiel sian kandidaton por la prezidant-elekto okazinta la 2an de decembro 2004. Kiel atendite donita la majoritatstatuso de FRELIMO, ĝi gajnis, akirante ĉirkaŭ 60% de la voĉdonado. Ĉe la leĝdonaj elektoj de la sama dato, la partio gajnis 62,0% de la popola voĉdonado kaj 160 el 250 sidlokoj en la nacia asembleo.
RENAMO kaj iuj aliaj opoziciaj partioj faris asertojn pri elekta fraŭdo kaj denuncis la rezulton. Internaciaj observantoj (inter aliaj, membroj de la Elekto-Observado-Misio de Eŭropa Unio al Mozambiko kaj la Centro de Carter) subtenis ĉi tiujn asertojn, kritikante la Nacian Elekto-Komisionon (CNE) pro malsukcesado fari justajn kaj travideblajn elektojn. Ili listigis multajn okazojn de malĝusta konduto de la voĉdonaj aŭtoritatoj, kiuj profitigis FRELIMO'n. Tamen, la observantoj de EU konkludis, ke la mankoj de elektoj probable ne influis la finan rezulton de la prezidantaj elektoj.
Parlamentaj elektoj
[redakti | redakti fonton]| Jaro | Ĉefo | Pozicio | Voĉdonoj | % | Deputitoj | /- |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1994 | Joaquim Chissano |  1º
|
2 115 793 |  44.3
|
129 / 250 |
120
|
| 1999 | Joaquim Chissano | 1º
|
2 005 713 | 48.5
|
133 / 250 |
 4
|
| 2004 | Armando Guebuza | 1º
|
1 889 054 | 62.0
|
160 / 250 |
27
|
| 2009 | Armando Guebuza | 1º
|
2 907 335 | 74.7
|
191 / 250 |
31
|
| 2014 | Filipe Nyusi | 1º
|
2 575 995 | 55.9
|
144 / 250 |
47
|
| 2019 | Filipe Nyusi | 1º
|
4,323,298 | 71.3%
|
184 / 250 |
40
|
Prezidantaj elektoj
[redakti | redakti fonton]
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Martin Rupiya, "Historical context: War and Peace in Mozambique", Conciliation Resources, php
- ↑ [1]
- ↑ Samora Machel, "Unidade, Trabalho, Vigilância" 1974
- ↑ Nekonata aŭtoro, "Mozambique Radio Seized by Ex‐Portuguese Soldiers" The New York Times, 7a de septembro 1974
- ↑ J. Cabrita, Mozambique: A Tortuous Road to Democracy, New York: Macmillan, 2001. (ISBN 978-0-333-92001-5)
- ↑ Mario Mouzinho Literacy in Mozambique: education for all challenges UNESCO, 2006
- ↑ Variaj, Comissão de Implementação dos Conselhos de Produção 1977
- ↑ Directivas Económicas e Sociais Documentos do III Congresso da FRELIMO, 1977
- ↑ Samora Machel, O Partido e as Classes Trabalhadoras Moçambicanas na Edificação da Democracia Popular Documentos do III Congresso da FRELIMO, 1977
- ↑ R. Madeley, D. Jelley kaj P. O'Keefe, The Advent of Primary Health Care in Mozambique,1983
- ↑ R. Madeley, D. Jelley kaj P. O'Keefe, The Advent of Primary Health Care in Mozambique, 1983
- ↑ Joseph Hanlon, "Beggar Your Neighbours: Apartheid Power in Southern Africa, 1986
- ↑ Henry Kamm, Deadly Famine in Mozambique called Inevitable, The New York Times, Nov 18. 1984
- ↑ Dez meses depois do PRE, é encorajador crescimento atingido, considera Ministro Osman, Notícias, 14 Okt 1987
- ↑ Barry Munslow, Marxism‐Leninism in reverse, the Fifth Congress of FRELIMO, Journal of Communist Studies, 1990
- ↑ Alice Dinerman, "Independence redux in postsocialist Mozambique"], IPRI Revista Relações Internacionais n.º 15, septembro 2007
- ↑ "Constitution of the Republic of Mozambique"], Assembleia Popular, 1990
- ↑ Elections in Mozambique African elections database